GENETYKA 05.05.2009
Wykład 9
Determinacja płci
zróżnicowanie materiału genetycznego - ważne żeby „być o krok” przed pasożytami
u lemingów 3 typy chromosomów; chromosomy X,Y,W; chromosom W - niweluje maskulinizację 3 razy więcej samic niż samców
u ssaków płcią homogametyczną są samice, samce heterogametyczną (u ptaków odwrotnie)
„strategia chromosomowa”
u ptaków - 2 gonady, u samic jedna żeńska i jedna niezróżnicowana; jeśli gameta żeńska „się zepsuje” - druga przekształca się w gametę męską
u ludzi: mały procent rekombinacji z chromosomem Y
„okazja”
gamety spadają w wodzie - jak upadną na coś twardego - powstaje samica, jak na coś miękkiego - samiec
ryby poligamiczne - samiec ma harem, jeśli samiec zginie, największa z samic staje się samcem
„wpływ środowiska”
płeć zależy od temperatury inkubacji jaja
u żółwi: wysoka temperatura - zarodek szybciej rośnie - jest większy - powstaje samica
u aligatorów - odwrotnie
u gadów jest zasada: ta płeć, której sukces reprodukcyjny zależy od wielkości, powinna być większa rozwija się z jaj „dojrzewających” w wyższej temp.
„wpływ matki”
pszczoły, osy
królowa decyduje o tym, czy zapłodnić dane jajo, czy nie
u człowieka
rodzaje płci:
płeć genetyczna
płeć chromosomalna
płeć gonadalna
płeć hormonalna (proporcja hormonów płciowych, 7-8 razy więcej androgenów ma płeć męska)
płeć somatyczna
płeć psychologiczna i społeczna
różnicowanie się wewn. narządów płciowych
rozwija się przewód Müllera żeńskie narządy płciowe; degeneracji ulega przewód Wolfa
degeneracja przewodu Müllera, rozwija się przewód Wolfa rozwój płci męskiej
AMH - hormon
Komórki Leydiga i komórki Sertoliego - u mężczyzn
produkują hormon AMH (hormon anty-Müllerowski) ??? - powoduje zanik przewodu Müllera
DHT (dihydrotestosteron)
Produkowany z testosteronu, powoduje powstanie prącia, moszny i cewki moczowej
na chromosomie X gen AR - produkcja receptorów dla DHT ???
transseksualiści - konstrukcja mózgu nie pasuje do płci
1:50 000 - chłopiec
1:17 000 - dziewczynka
mózg - najważniejszy czynnik determinujący płeć
bracia Reymer (bliźniaki monozygotyczne)
z jednego z braci zrobiono dziewczynkę
po osiągnięciu pełnoletności zmienił operacyjnie płeć na męską
dziedziczenie zaburzeń zachowań seksualnych:
homoseksualizm
transseksualizm
pedofilia - 18,5% miała w rodzinie pedofila (tylko 3% w psychiatrycznej grupie kontrolnej)
zespół Turette - tiki, nadaktywność, depresja, obsesje, zachowania schizoidalne (ekshibicjonizm, koprolalia, homo- lub biseksualizm, fetyszyzm) - zaburzenia neuronów dopaminergicznych (prawdopod. Mozart miał ten zespół); zespół Turette + ADHD - silniejsze objawy
homoseksualizm (atypowa płciowość)
„trzecia płeć” w różnych kulturach - szamani, księża, berdaches, itp.
Na 78 społeczeństw uwzględnionych w badaniach Forda i Beacha tylko w 28 brak było męskiego homoseksualizmu
Gebhart: 304% mężczyzn i 1-2% kobiet w USA; w Holandii lub Niemczech ok. 2% homoseks. M (wśród kohorty urodzonych w czasie II wojny św. W Holandii - aż 4%)
|
zgodność MZ % |
zgodność DZ % |
rodzeństwo homoseks. |
rodzeństwo heteroseks. |
|
mężczyźni |
|||
Kallman (1952) |
100 (37/37) |
15 (3/26) |
|
|
Balley (1991) |
52 (29/56) |
22 (12/54) |
|
|
Buhrich (1991) |
47 (8/17) |
0 |
|
|
Pillard |
|
|
22% |
4% |
Balley |
|
|
9% |
4% |
Whitman |
64,7 |
28,6 |
|
|
|
kobiety |
|||
Balley (1993) |
48 (34/71) |
16 |
|
|
Pillard |
|
|
25% |
11% |
Balley |
|
|
14% |
b.d. |
Whitman |
75 |
33,3 |
|
|
współczynnik odziedziczalności (0,31 - 0,74), większy dla mężczyzn
homoseksualni są najczęściej krewni z linii matki
67% zgodności dla homoseksualnych braci dla regionu q28 chromosomu X i tylko 22% gdy jeden z braci tylko atypowy płciowo
„Xq28 - Thanks for the genes Mam!”
(wyniki tych badań nie potwierdziły się)
stopień urbanizacji - w miastach więcej osób homoseksualnych (też rodzących się tam)
(czynnik wpływający w okresie prenatalnym)
wskazówki seksualnej atypowości można wykryć już u dzieci między 2-4 r. życia - określ. na podst. fizjonomii twarzy i zachowania
zmiany w strukturach mózgu - homoseksualni mężczyźni mają mniejsze przednie jądro podwzgórza
plemię Sambia (Papua Nowa Gwinea) - od 10-19 r.ż. rytualny męski homoseksualizm, potem heteroseksualizm - małe znaczenie środowiska
różnice między płciami - tworzenie długotrwałych związków u 28% homoseksualnych kobiet i u 10% mężczyzn
ilość braci a homoseksualizm
45% homoseksualistów - nie mieli starszych braci
60% - dwóch starszych braci
70% - czterech starszych braci i więcej
(związane ze środowiskiem prenatalnym)
Potencjalne ewolucyjne znaczenie homoseks.
Osobniki o atypowych preferencjach płci mają aż o 80% mniej dzieci niż heteroseks. W społ. Tradycyjnych tacy osobnicy maja dzieci lub żyją w celibacie.
Spekulacje o możliwych korzyściach:
reprodukcyjne korzyści heterozygoty niekoniecznie mają związek z seksualnością, np. odporność na jakieś choroby, cechy osobowości promujące sukces reprodukcyjny
skłonność do aktów altruizmu dla krewnych
reprodukcyjna korzyść z genu dla kobiet, np. powodujące wzrost ich atrakcyjności dla mężczyzn; cecha ta powinna jednak balansować koszty, które ponosi druga płeć
może to tylko nieadaptatywne zaburzenie genetyczne i/lub rozwojowe?
Dane wskazujące na odmienności fizjologiczne homoseksualnych mężczyzn
wiekszy poziom etiocholanu niż androsteronu w moczu
niższy poziom wolnego testosteronu w krwi
reakcja na wstrzyknięcie estrogenu - uwalnianie hormonu indukującego owulację (LH)
silny stres działający na samicę w ciąży a kształtowanie się ośrodka preferencji seksualnych u męskich płodów:
w kohorcie mężczyzn ur. w czasie II wojny świat. w Holandii
biografie matek O. Wilde'a, M. Prousta
seksualizm warunkowany dziedzicznie:
D4DR Jocus (gen receptora dopaminy D4) a ilość partnerów
jeden a alleli tego genu powoduje, że jego nosiciele mają więcej partnerów seksualnych
Zach. płci i fetyszyzmy a gen transportera serotoniny
18-20% mężczyzn homoseks. jest leworęcznych
Poziom asymetrii ciała
pod względem cech niefunkcjonalnych - np. wielkość uszu
FA (asymetria fluktuacyjna)
zaburzenia w okresie prenatalnym powodują większą asymetrię ciała
Geny a zachowania seksualne:
Współczynniki odziedziczalności dla wieku inicjacji seksualnej (WIS)
silna dodatnia korelacja m. WIS matki i córki
poziom androgenów jest skorelowany z zainteresowaniem seksem u obu płci, ale predykatem WIS tylko dla chłopców
odziedziczalność - wysoka u białych, niska u afroamerykanów
wspólne środowisko w niewielkim stopniu warunkuje
gdy brano pod uwagę zbyt wczesną albo zbyt późną inicjację seksualną odziedziczalność była większa
układ dopaminergiczny - receptory dopaminy a WIS - gdy allel DRD2 WIS później
częstość zachowań płciowych i libido
allel D4DR (poszukiwanie nowości)
częste zach. seks. I fetyszyzmy wyst. częściej w niekt. rodzinach (p-dnie gen transportera serotoniny - przy słabym wiązaniu serotoniny większe libido)
5