METODOLOGIA- narodziła się jako część filozofii i jest uważana za dział logiki. Tak też lokalizuje ją Tadeusz Kotarbiński, otrzymując trzy nadawane jej znaczenia : - jedno wiąże metodologię z logiką; -z prakseologią; -przypisuje jej charakter epistemologiczny 1)Związek z logiką - podkreśla traktowanie metodologii jako obszaru stosowania zasad logiki formalnej do konstrukcji i wykładu poszczególnych nauk. Docieka się wówczas sposobów przeprowadzania operacji umysłowych; metodologia staje się nauką o rozumowaniach w znaczeniu logiki ogólnej lub szczegółowej. W tym drugim przypadku zawiera klasyfikacje nauk i określa ich odrębność. 2)Metodologia w znaczeniu prakseologicznym to teoria czynności (przede wszystkim umysłowych) nauka o metodach. 3)Ujęcie epistemologiczne wskazuje ze jest to nauka o zasadach budowania systemów naukowych. Także określenie metodologii powoduje zazębienie poszczególnych znaczeń, co w praktycznym użyciu powoduje iż ich rozróżnienie nie jest łatwe. Józef Pieter - traktuje metodologię jako naukę o metodach a więc w ujęciu prakseologicznym i częściowo epistemologicznym jak np. zagadnienie(?) oceny prac naukowych przy którym chodzi przecież o poprawność ,oryginalność, prekursoryczność i odkrywczość. Stefan Nowak lokuje się w obrębie rozważań typowo logicznych i częściowo epistemo. Metodologia to tyle co nauka o metodach badania stosowanych w jakiejś nauce czy naukach. Jednakże zarówno słowo „badanie” jak i „metoda badawcza” mogą być rozumiane bądź węziej bądź szerzej. W rozumieniu węższym „badanie” to tej fragment ogółu czynności naukowych, który polega na zbieraniu i analizie danych w toku bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z rzeczywistością badaną i który zmierza do uzyskania odp. na sformułowane uprzednio pytanie czy do rozstrzygnięcia prawdziwości sformułowanej hipotezy. W szerszym rozumieniu metodologia to nauka o poprawnych sposobach postępowania w toku całego procesu badawczego (Nowak 2010r.) W rozmaitych pracach metodologicznych daje się zaobserwować pewne szczególne zjawisko, związane zwłaszcza z metodologią ogólną. Nadawanie rozważaniom znamion ogólności siłą rzeczy łączy się z rozluźnieniem ich związku z jakąkolwiek dyscypliną szczegółową. Metodologia tak traktowana jako naczelne zadanie wysuwa opis i ich klasyfikacje na dalszym miejscu zaś widzi ich zastosowanie w poszukiwaniach naukowych. Konieczne jest przywrócenie metodom ich instrumentalnego charakteru. O ile bowiem metody badan można uważać za uniwersalne narzędzia użytkowe w każdej dyscyplinie, o tyle zastosowanie ich jest ściśle związane z przedmiotem badań , który określa sposób rodzaj wykorzystania metod . tylko przy właściwym zastosowaniu można rozwiązać problemy z odpowiednia pewnością prawidłowego wyniku. Przedmiot badań różnicuje: - przyjęty przez badacza model badawczy; - charakter samych badań; -zastosowanie określonej metody badań Najogólniej przedmiot badań jest tym co skupia na sobie uwagę lub stanowi obiekt poznania i działalności człowieka (Mały słownik j. polskiego 1989r) Jest nim zatem to, co stanowi podstawową myśl, założenie czegoś ,temat, treść. Przedmiotem badań są obiekty czy zjawiska, w odniesieniu do których chcemy prowadzić badania.)

W naukach społecznych przedmiot badań stanowi wszystko to co składa się na rzeczywistość społeczną. Dotyczy to zarówno sfery materialnej tj. zbiorowości społeczne jak i idealnej tj. idee. W dużym uproszczeniu dot. On przede wszystkim tematu i treści procesu badawczego. (Sztumski 1999) Przedmiot badań -zagadnienie naukowemu za pomocą określonych metod (Czarnecki 2009 Określenie które poddawane jest poznaniu przedmiotu badań to dla pedagoga udzielenie odp. na pyt. „co?” czyli jaki konkretny proces, problem lub zjawisko psychospołeczne związane z wybraną grupą w aspekcie wychowania, kształcenia, wsparcia, pomocy czy opieki będzie obiektem badan. W odróżnieniu -osoby biorące udział w badaniu stanowią podmiot badań (Guzik 2005), Będzie nim zatem pewne zjawisko mieszczące się w problematyce teorii i praktyki subdyscypliny pedagogicznej i wyodrębnionej w celach badawczych. Wynika to oczywiście z faktu iż przy całym zróżnicowaniu perspektyw badawczych różnych nauk społecznych - wszystkie one są naukami o ludziach, ich właściwościach, zachowaniach i wytworach, ich działalności oraz o zbiorowościach jakie ci ludzie tworzą, od kształtu których ich własny kształt i zachowanie zależy, wreszcie o prawidłowościach funkcjonowania i przemian tych zbiorowości. Z tak szeroko zakreślonej wspólnoty przedmiotu nauk społecznych wynika zarówno wspólnota wielu ogólnometodologicznych problemów tych nauk jak i sposobów rozw. Tych problemów. Metodologia badan pedagogicznych jest elementem metodologii pedagogiki ,jest dyscyplina traktującą o sposobach rozw. Badawczych problemów pedagog. Badania pedagog. Obejmują dziedzinę w skład której wchodzą wychowanie, kształcenie i samokształcenie człowieka w ciągu całego życia , przy czym wychowanie obejmuje sferę moralna, estetyczna i zdrowotna człowieka, kształcenie obejmuje zarówno nauczanie jak i wychowanie intelektualne związane z rozwijaniem zdolności i zainteresowań poznawczych oraz postaw poznawczych, zaś samo kształtowanie zawiera w sobie nie tylko samokształcenie się alei elementy samowychowania, samorealizacji i samodoskonalenia. Metodologia badan pedagogicznych zależy od orientacji poznawczych przyjętych przez badaczy pedagog. Dominującymi w naukach pedagog są dwie orientacje : przyrodnicza(społeczna) i humanistyczna. Przyjęcie określonej orientacji decyduje o sposobach poznawania rzeczywistości funkcjonowania badawczego i wyników badań. Badacze, którzy przyjmują orientacje przyrodnicza związaną z założeniami realizmu epistemologicznego zakładają ze:- podmiot poznający może stać poza poznawana rzeczywistością - możliwy jest do uzyskania obiektywizm poznawczy -można generalizować wyjaśnienia na zdarzenia w rożnym czasie -zachowania i działania ludzi przebiegają wg. Stałych reguł ,wiec da się je poznawać w sposób przyrodniczy -celem jest opis i wyjaśnienie badanych zjawisk i procesów, czemu służą badania związane z liczeniem i mieniem ,a temu sprzyja standaryzacja techniki i narzędzi , operacjonalizacja problemów (zmiennych) Badacze którzy przyjmują orientacje humanistyczna uznają ze:*świat ducha i kultury jest odmienny od świata przyrody *podmiot i przedmiot poznania są obustronnie uwarunkowane *wartości determinują to co ma być poznawane *celem badania jest rozumienie i interpretacja *badania maja holistyczny charakter*duże znaczenie ma tu kontekst *wyjaśnienia odnoszą się tylko do jednego (badanego) miejsca i czasu *mogą być stosowane elastyczne sposoby gromadzenia danych *nie stosuje się ustrukturyzowanych metod i narzędzi badawczychBadacze którzy przyjmują orientacje humanistyczna uznają ze:*świat ducha i kultury jest odmienny od świata przyrody *podmiot i przedmiot poznania są obustronnie uwarunkowane *wartości determinują to co ma być poznawane *celem badania jest rozumienie i interpretacja *badania maja holistyczny charakter*duże znaczenie ma tu kontekst *wyjaśnienia odnoszą się tylko do jednego (badanego) miejsca i czasu *mogą być stosowane elastyczne sposoby gromadzenia danych *nie stosuje się ustrukturyzowanych metod i narzędzi badawczych		Te odmienne założenia poznawcze powodują, ze inny jest sposób podejścia pedagog. Do badanych elementów. Badasz stosujący model przyrodniczy , ustawiając się „ na zewnątrz” osób, zjawisk, procesów stara się je opisać i wyjaśnić ,stosując narzędzia skonstruowane do wielokrotnego użytku (wystandaryzowane) gromadząc dane liczbowe i poddając uzyskane wyniki operacjom statystycznym, przez co uzyskuje dodatkowe dane (np. o sile związku). Badacz stosujący model humanistyczny ,wykorzystujący doświadczenia hermeneutyki, fenomenologii, filozofii dialogu, etnometodologi, interakcjonizmu symbolicznego stosuje podejście jakościowe, wykorzystując empatie introspekcje, przejawia subiektywizm, stara się być „od wewnątrz”, „stać na równi” z osobami badanymi. Badacz - przyrodnik stara się obserwować, liczyć, mierzyć, porządkować zjawiska wg. Przyjętego modelu teoretycznego Badacz humanista stara się słuchać, prowadzić dialog, wyczuwać stany psychiczne osób =, stara się rozumieć NIE kierując się wcześniej przyjętym modelem teoretycznym. W pedagogice stosowane mogą być dwie różne metodologie. Jednak trzeba podkreślić ze w dziedzinie poznania pedagog. Występują zarówno fakty i zjawiska które poddają się badaniom przyrodniczym, pomiarowi (np. osiągniecia szkolne uczniów) jak i zjawiska które NIE poddają się bad., przyrod. I w odniesieniu do nich trzeba zastosować badania humanistyczne (np. różnorodne stany emocjonalne uczniów) W związku z tym ze obie kategorie zjawisk występują w sprzężeniu i obie maja podstawowe znaczenie dla wyjaśniania i rozumienia stanu i elektów działań pedagog., niezbędne staje się wiązanie podejścia przyrodniczego (ilościowego) z podejściem humanistycznym (jakościowym) przy czym podstawowym -ze względu na konieczność realizowania celów działań pedagog. I konieczność dokonywania kontroli i oceny działań uczniów i wychowawców- jest podejście ilościowe, wspomaganie elementami poznania jakościowego. Ten tok postepowania można podzielić na etapy które są zbieżne z etapami badan naukowych empirycznych stosowanych w naukach społecznych.W skald pełnej struktury empirycznych badan pedagogicznych wchodzą: 1)sformułowanie problemu (głównego i szczegółowych, które mogą być ujmowane jako pytania a odp. maja dać badania, problemy mogą być pytaniami o zmienne lub o relacje miedzy zmiennymi ) 2) sformułowanie hipotezy czyli próbnych tymczasowych odp . na pyt. Badawcze ten etap jest niezbędny w badaniach eskplanacyjnych, eksperymentalnych, hipotezy bowiem ukierunkowują je- hipotezy są zbędne w badaniach opisowych, wewnętrzna (logiczna) weryfikacja hipotezy. 3) wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych (cech, zjawisk przybierających różne wartości)- definicyjne dookreślenie znaczenia zmiennych jest istotne ze względu na brak znaczeniowo jednoznacznie stosowanych terminów pedagog. ; można przy tym wykorzystać jakąś już przyjęta wcześniej definicje (def. Sprawozdawcze) można dokonać jej regulacji (def. Regulująca) lub zaprojektować własna (definiowanie Syntetyczne). 4)dobór wskaźników do zmiennych .mających charakter właściwości nieobserwowanych (ukrytych) ;kategoriami wskaźników mogą by zachowania ludzkie, elementy info. Zawarte w wypowiedziach, info. Związane z materialnymi nośnikami (wytworami, dokumentami) wskaźniki liczbowe (jako wynik skalowania, testowania) 5) dobór metod i konstruowanie narzędzi badawczych; narzędzia te zwykle poddawane sap robom 6) testowanie hipotez- przeprowadzenie badan po uprzednio opracowanej procedurze ustalającej miejsce, czas, próbę, harmonogram badan; w wyniku tych działań gromadzi się dane z badań 7) opracowanie wyników	8) dokonanie analizy i interpretacji wyników czego efektem jest konfirmacja lub dyskonfirmacja hipotez i w finale rozwiązanie (lub nie )problemu głównego uzyskane pozytywne rezultaty upowszechnia się w formie ustnej lub pisemnej, zaś w sytuacji braku weryfikacji wraca się do etapu formułowania hipotez formuje nowa hipotezę i powtarza kolejne czynności badawcze Badania są wieloetapowe! W bad. Empirycznych stawiamy hipotezę, następnie zastanawiamy się jak rozwiążemy problem; etap po etapie. Schemat orientacji badań (T.Plich, 1995) 2fazy I FAZA KONCEPCYJNA 1.temat- przedmiot, cel, uzasadnienie 2.problemy badawczego 3.hipotezy badawcze 4.wybór tematu badań i dobór próby 5.typologia zmiennych 6.schemat wyjaśniania związków między zmiennymi 7.typologia wskaźników do zmiennych 8.metody, techniki i narzędzia badań 9.definicje teoretyczne ważniejszych pojęć 10.badania pilotażowe 11ostateczna wersja problemów badawczych, hipotez teoretycznych i narzędzi badań 12.harmonogram badań 13.bibliografia II FAZA WYKONAWCZA 1.przeprowadzenie badań właściwych 2.uporządkowanie materiałów badawczych 3.opracowanie klucza kodyfikującego 4.kodyfikacja i opracaowanie statystyczne 65analiza jakościowa, klasyfikacja zagadnień i zależności 6.weryfikacja hipotez 7.opracowanie teoretyczne Na ogół wszelkie badania naukowe-zdaniem M. Łobockiego- obejmują następujące etapy (2010):-zaistnienie sytuacji problemowej -formułowanie problemów, a często także hipotez badawczych -wybór i konstruowanie narzędzi badawczych -dobór osób badanych -przeprowadzenie badań -opracowanie ich wyników. Cele badawcze definicje: a) cel- czytamy e leksykonie PWN- to złożony rezultat dążeń, punkt dojścia do którego osiągnięcia się zamierza (1972) b) Wł. Zaczyński-pisząc o celu badań, podaje,że „to bliższe określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnięć w swoim działaniu(1997) c)zdaniem W. Puśleckiego jest to „ złożony wynik dążeń, do którego osiągnięcia zmierza się w toku postępowania badawczego”(1977) d)H. Komorowska przez cel badań rozumie „ rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać:(1982)! Cel musi się legitymować konkretnośią, jasnością i realnością( Wł. Zaczyński 1997) Celem badania może być: -odkrywanie właściwości, ze względu na które można dokonywać rozróżnień materiału badawczego (rzeczy,osób)- badania eksploracyjne -poznawanie właściwości materiału ze względu na znane już właściwości- badania eksploracyjne diagnostyczne -sprawdzenie, czy materiał ma wymaganą własność ze względu na wskazaną właściwość ze względu na wskazaną właściwość- bad. Eksploracyjne diagnostyczne sprawdzające spełnienie wymagań -poznanie związku między wskazanymi właściwościami- bad. eksploracyjne korelacyjne -sprawdzenie postawionej hipotezy dot. skutków znanej przyczyny- bad. Eksploracyjne eksperymentalne -odkrywanie przyczyn znanych skutków- bad. Ekssploracyjne ex post facto -przewidywanie przyszłych właściwości materiału (rzeczy, osób)- bad. Prognostyczne trendów zmian rozwojowychCele badawcze definicje: a) cel- czytamy e leksykonie PWN- to złożony rezultat dążeń, punkt dojścia do którego osiągnięcia się zamierza (1972) b) Wł. Zaczyński-pisząc o celu badań, podaje,że „to bliższe określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnięć w swoim działaniu(1997) c)zdaniem W. Puśleckiego jest to „ złożony wynik dążeń, do którego osiągnięcia zmierza się w toku postępowania badawczego”(1977) d)H. Komorowska przez cel badań rozumie „ rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać:(1982)! Cel musi się legitymować konkretnośią, jasnością i realnością( Wł. Zaczyński 1997)
Celem badania może być: -odkrywanie właściwości, ze względu na które można dokonywać rozróżnień materiału badawczego (rzeczy,osób)- badania eksploracyjne -poznawanie właściwości materiału ze względu na znane już właściwości- badania eksploracyjne diagnostyczne -sprawdzenie, czy materiał ma wymaganą własność ze względu na wskazaną właściwość ze względu na wskazaną właściwość- bad. Eksploracyjne diagnostyczne sprawdzające spełnienie wymagań -poznanie związku między wskazanymi właściwościami- bad. eksploracyjne korelacyjne -sprawdzenie postawionej hipotezy dot. skutków znanej przyczyny- bad. Eksploracyjne eksperymentalne -odkrywanie przyczyn znanych skutków- bad. Ekssploracyjne ex post facto -przewidywanie przyszłych właściwości materiału (rzeczy, osób)- bad. Prognostyczne trendów zmian rozwojowych W pracach badawczych wyróżnia 3 kategorie celów. Są to cele poznawcze, teoretyczne i praktyczne. I Cel poznawczy zw. Jest gł. z opisem wyjaśnienie i przewidywaniem zjawisk pedagogicznych. Wychodząc z założeń ogólnometodologicznych można dokonać pewnej hierarchii celów poznawczych. Mogą one np.dot.: -rekonstrukcji zbioru czynników wpływających na badany czynnik -hierarchizacji zbioru czynników wpływających na badany czynnik -rekonstrukcji zależności -ustalenie prawa (prawidłowości) -budowy teorii -wyjaśnienia zjawisk itp. Przykładem CP są następujące sformułowania: -zbadanie osiągnięć szkolnych uczniów klas... w wybranej dziedzinie działalności szkolnej -ustalenie poziomu prospołecznej aktywności uczniów na etapie wiedzy o potrzebach drugiego człowieka, gotowości niesienia mu pomocy oraz realizacji konkretnych jego potrzeb -ustalenie czynników subiektywnych i obiektywnych, które różnicują osiągnięcia szkolne uczniów. II Cel teoretyczny zw. Jest m.in. z opracowaniem teoretycznego lub empirycznego modelu zajęć dydaktyczno-wychowawczych, który następnie będzie uzasadniany lub weryfikowany w pracy badawczej. Może on dot.:-ogólne założenia prowadzenia zajęć -koncepcję programowo-metodyczną oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych -szczegółowy model lekcji itp.Przykłady CT: -opracowanie modelu lekcji stymulującej aktywność twórczą w nauczaniu -opracowanie modelu lekcji uwzględniającego strategie podające i poszukujące -sformułowanie teoretycznego modelu zajęć dyd.-wych. Uwzględniającego różne strategie nauczania i uczenia się. III Cel praktyczny zw. Jest m.in. z opracowaniem dyrektyw pedagogicznych, czyli praktycznych wskazówek kierowanych pod adresem nauczyciel. Cele praktyczne (utylitarne) posiadają również pewną hierarchię, którą można ująć następująco: -sformułowanie reguł i dyrektyw pedagogicznych-określenie systemu wartości, do których ma zmierzać działalność ped. nauczycieli i uczniów -sprecyzowanie czynności, jakie ma podjąc nauczyciel -realizowanie czynności nastawionych na system wartości zgodnie z sformułowanymi dyrektywami -konfrontacje rezultatów pracy z założonymi celami. Przykłady: -ustalenie dyrektyw ped. Kierowanych pod adresem nauczyciela, który zamierza rozwijać prospołeczną aktywność uczniów klas... w wybranej dziedzinie działalności szkolnej -ustalenie przydatności metody problemowo-programowej w nauczaniu … w klasie... szkoły … itp. (eksperyment ped.) -ustalenie dyrektyw ped. Kierowanych pod adresem nauczyciela pragnącego rozwijać prospołeczną aktywność uczniów klas... w wybranej dziedzinie działalności szkolnej PROBLEM BADAWCZY DEFINICJE „Podstawowym warunkiem podejmowania wszelkich badań naukowych-pisze M.Łobocki- jest uświadomienie sobie przez badacza problemów, a często także i hipotez roboczych, okreslających w sposób możliwie precyzyjny cel i zakres planowanych przedsięwzięć badawczych” (1984) Problem w stosunku do sformułowanego wcześniej przedmiotu i celu badań stanowi radykalne uściślenie i ukierunkowanie naszych zainteresowań.Wg S. Nowaka „ PB to tyle co pewne pytanie lub zaspół pytań , na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie” (1970) !Wyraźne uszczegółowienie tej def. Znajdujemy u J. Pietera, który PB traktuje jako „ swoiste pytanie określające jakości i rozmiar pewnej niewiedzy (pewnego braku w dotychczasowej naszej niewiedzy) oraz cel i granicę pracy naukowej” (zaM. Łobockiego 1984) wg H. Muszyńskiego „problem naukowy jest pytanie, które stawiamy sobie samym i na które odpowiedzi możemy uzyskać w wyniku czynności badawczych”(1971)			Odpowiedzi na nie staramy się znaleźć -jak pisze Z. Cackowski-”poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka” (zaM. Łobockiego 1984) definicja prakseologiczna problemu Problem to struktura o niepełnych danych, czyli inaczej mówiąc, problem to pewienstan naszej wiedzy. Struktura—pewna całość, której elementy są ściśle powiązane Jak rozwiązujemy problem? -poprzez analizę-rozłożenie na czynniki pierwsze -poprzez dane- to co wiemy -uświadamianie sobie to czego nie wiem Formułowanie problemów badawczych-pisze dalej T.Pilch- to z pozoru prosty zabieg werbalny, który jesdnak musi spełniać kilka warunków, aby był prawidłowy(1995) -sformułowane problemy muszą wyczerpać zakres naszej niewiedzy, zawartej w temacie badań; tak więc problemy w sposób znacznie bardziej precyzyjny określają zakres naszych wątpliwości,tym samym określają teren badawczych poszukiwań -w sformułowanych problemach bad. Istnieje konieczność zawarcia wszelkich generalnych zależności między zmiennymi; dzięki temu dosyć ściśle będziemy mieć wyznaczony zakres badanych zjawisk -problemy badawcze muszą być roszczygalne empiryczne oraz muszą posiadać wartość praktyczną; w fazie koncepcji nie można niestety zbadać całkowitej pewności, czy problemy posiadają te dwa istotne walory wg M.Łobockiego problemy badawcze muszą spełniać odpowiednie kryteria poprawności metodologicznej. Oto 3 najważniejsze kryteria:1.precyzyjność w sposobie formułowania problemów bad. 2.Usytuowanie tych problemów na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych 3.ich empiryczna sprawdzalność Problem badawczy, czy raczej zespół problemów bad. Wyznacza dalszy proces myślowy w fazie koncepcji. Stanowią podstawę tworzenia hipotez. DEFINICJE HIPOTEZ prawidłowe przeprowadzenie badań, oprócz sformułowania problemów bad. , wymaga także wysunięcia hipotezy roboczej. Pojęcie hipotezy- wg W. Kopalińskiego- wywodzi się z j.gr. „ hypothesis” i oznacza przypuszczenie(1990). Hipoteza” stwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ono prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu” (J. Brzeziński, 1984) Wg W. Okonia H-to niesprawdzone stwierdzenie, które ustala, bądź wyjaśnia cechy badanych zjawisk lub związki między nimi. Sprawdzanie hipotezy odbywa się się poprzez wyprowadzenie z niej wniosków empirycznych”(1995) Zdaniem T. Kotarbińskiego” hipotezę nazywa się wszelkie twierdzenie częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a wię też i domysły w postaci uogólnienia osiągniętego (...)na podstawie danych wyjściowych” (za T. Pilch,1995) Hipoteza- zdaniem J. Brzezińskiego- musi być sprawdzalna i odpowiadać określonym kryteriom (1984): -musi być adekwatną odpowiedzią na problem -musi być najprostszą odpowiedzią na problem, gdyż im prostszą przyjmiemy postać, tym łatwiej można ją sprawdzić -musi być tak sformułowana, by łatwo było ją przyjąć, względnie odrzucić-nie powinna przyjmować postaci szerokiej generalizacji Zadaniem M.Łobockiego, hipotezę roboczą w ścisłym znaczeniu tego słowa, jest jednak tylko takie twierdzenie, które spełnia następujące warunki (1984) *hipoteza robocza musi dać się zweryfikować *hipoteza robocza wyraża związek w zasadzie tylko pomiędzy dającymi się zbadać faktami, zdarzeniami, ludźmi (zmiennymi) *HR jest przypuszczeniem wysoce prawdopodobnym mającym swe uzasadnienie w dotychczasowym dorobku naukowym HR jest wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badacza *HR jest stwierdzeniem wyrażonym jednocześnie i w sposób możliwie szczegółowy Ważnym zabiegiem metodologicznym, zw. szczególnie z hipotezami jest określenie zmiennych i wskaźników. Zastosowanie zmiennych w bad. oznacza decyzję pod jakim kątem będziemy rozpatrywać dane zjawisko,proces czy zdarzenie społeczne. Przyjęte zmienne określają kierunek i cel bad. Oraz są czynnikami uczestniczącymi w tworzeniu wyniku badań (zmienną może być wszystko) Zmienne-wg Z. Skornego- to „pewne kategorie zjawisk, których wielkość intensywność występowania, może ulegać zmian zależnie od różnych okoliczności” wg W. Okonia- zmienna-to „ czynnik przybierający różne wartości w badanym zbiorze; może nim być np. wiek osób badanych ich wykształcenie iloraz inteligencji,typ temperatury itp.”	Warunkiem poprawnie przeprowadzonych badań jest właściwe dobranie metod, technik i narzędzi badawczych. W literaturze termin metoda badawcza jest różnie definiowany, a oto kilka przykładów. DEFINICJE METODY wg W. Zaczyńskiego „ przez metodę rozumiemy sposób systematycznie stosowany, tzn. stosowany e danym przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym powtórzeniu się analogicznego zadania” S. Nowak definiuje metodę badań jako „właściwy sposób szukania optymalnie zasadnych i optymalnie dokładnych odpowiedzi na pytania interesujące badacza”. T. Pilch, powołując się na A. Kamińskiego, przez metodę badań rozumie „ zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza,zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. W literaturze przedmiotu można spotkać kilka sposobów klasyfikacji podziałów metod badań. Najbardziej popularny jest podział wprowadzony przez T. Pilcha. Wyróżnia on 4 główne metody: *eksperyment pedagogiczny *monografię pedagogiczną *metodę indywidualnych przypadków * sondaż diagnostyczny A)EKSPERYMENT- jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości (wychowawczej), polegają na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jekiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem” ( W. Zaczyński,1997) B)MONOGRAFIĄ-nazywamy metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych. C)METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW- jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych bigrafii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęciadziałań terapeutycznych (jakościowe) D)SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY-jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie niezlokalizowanych- posiadających znaczenie wychowawcze- w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.Warunkiem poprawnie przeprowadzonych badań jest właściwe dobranie metod, technik i narzędzi badawczych. W literaturze termin metoda badawcza jest różnie definiowany, a oto kilka przykładów. DEFINICJE METODY wg W. Zaczyńskiego „ przez metodę rozumiemy sposób systematycznie stosowany, tzn. stosowany e danym przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym powtórzeniu się analogicznego zadania” S. Nowak definiuje metodę badań jako „właściwy sposób szukania optymalnie zasadnych i optymalnie dokładnych odpowiedzi na pytania interesujące badacza”. T. Pilch, powołując się na A. Kamińskiego, przez metodę badań rozumie „ zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza,zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. W literaturze przedmiotu można spotkać kilka sposobów klasyfikacji podziałów metod badań. Najbardziej popularny jest podział wprowadzony przez T. Pilcha. Wyróżnia on 4 główne metody: *eksperyment pedagogiczny *monografię pedagogiczną *metodę indywidualnych przypadków * sondaż diagnostyczny A)EKSPERYMENT- jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości (wychowawczej), polegają na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jekiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem” ( W. Zaczyński,1997) B)MONOGRAFIĄ-nazywamy metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.		C)METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW- jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych bigrafii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęciadziałań terapeutycznych (jakościowe) D)SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY-jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie niezlokalizowanych- posiadających znaczenie wychowawcze- w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje. TECHNIKI BADAWCZE Techniką badań nazywać będziemy „ czynności praktyczne na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów” (A.Kamiński) Techniki bad.są zatem czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. Wyróżnione wyżej pojęcia zachowują względem siebie określony stosunek zakresowy. Koniecznym warunkiem trafnych i rzetelnych badań ped.-obok m.in. poprawnego sformułowania problemów i hipotez oraz skonstruowanie odpowiednich metod i technik badawczych- jest właściwy dobór osób do tego rodzaju badań. Przez DOBÓR PRÓBY rozumie się wyselekcjonowanie dla celów badawczych np. pewnej liczby osób wchodzących w skład ściśle określonej zbiorowości nazwanej populacją, którą badacz jest w szczególny sposób zainteresowany. Znane dotychczas 3 sposoby dokonywania doboru próby: A)dobór losowy B)dobór celowy C)dobór na podstawie ochotniczych zgłoszeń ad.A)DOBÓR PRÓBYW WYNIKU OCHOTNICZYCH ZGŁOSZEŃ-polega na całkiem dobrowolnym zgłaszaniu się do badań osób, do których badacz zwraca się najczęściej w formie pisemnej. Są to przeważnie badania ankietowe. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z pozornej trafności tego rodzaju próby. Po prostu bywa często i nie zawsze dostatecznie wiarygodna. Badacz prawdopodobnie nigdy nie dowie się,jakimi motywami kierowały się osoby,które zadeklarowały swój udział w badaniach i jakie cechy osobowości różnią je od osób, które odmówiły swego udziału (J.Brzeziński,1996) Natomiast w niektórych próbach skompletowana za pomocą ochotniczych zgłoszeń wydaje się wręcz niezbędna. Potrzebę doboru próby w ten sposób uzasadniają niektóre cele badań dot. np. intymnej sfery życia dzieci, młodzieży i dorosłych, jak: molestowanie seksualne, psychospołeczne uwarunkowania erotyzmu i seksualizmu chłopców i dziewcząt, sprawy zw. Ze światopoglądem, systemem wartości,sensem życia itp. ad.B)współcześnie za najbardziej trafny uznaje się LOSOWY DOBÓR PRÓBY. Nosi on nazwę doboru probabilistycznego, ponieważ umożliwia wnioskowanie o populacji oparte na rachunku prawdopodobieństwa . W doborze tym badacz nie ma bezpośredniego wpływu na wybór badanych osób, a każda osoba wchodząca w skład populacji interesującej badacza „ musi mieć jednakową szansę by stać się obiektem badania w ramach próby losowej” (C.Nowaczyk,1985) Dzięki temu LSP zapewnia jej reprezentatywność „ w granicach tak zw. Błędu losowego-pod wszelkimi możliwymi względami, tj. pod względem pełnego spektrum wartości, rozkładów i zależności wszystkich możliwych zmiennych charakteryzujących jednostki w zbiorowości generalnej” (S> NOWAK,1985) Na ogół wyróżnia się 5 sposobów LDP: 1.prosty 2.systematyczny 3.warstwowy 4.grupowy 5.wielostopniowy
ad.1.) w bad. Ped. Losowanie za pomocą PROSTEGO DOBORU PRÓBY odbywa się w ten sposób, że najpierw dokonuje się numeracji osób tworzących daną populację. Z kolei losowo wybiera się spośród nich tyle karteczek ile osób zamierzamy poddać badaniom. Warto podkreślić, że nie zawsze zachodzi konieczność LDP. Ma to miejsce zwłaszcza wówczas gdy ograniczamy nasze badania np. tylko do uczniów niektórych klas jednej szkoły. W takim przypadku badaniami można objąć wszystkich uczniów tych klas, szczególnie gdy ich liczba nie jest zbyt duża. Nierzadko jednak charakter badań wymusza na badaczu dokonania LDP, by odpowiednio zmniejszyć liczbę badanych osób. Niejednokrotnie przemawiają za tym także inne względy, np. czasowe i finansowe. ad.2) W badaniach pedagogicznych na ogół częściej niż prosty dobór próby stosuje się dobór SYSTEMATYCZNY. W SDP najpierw sporządza się listę osób wchodzących w skład populacji interesującej badacza, wraz z przyporządkowaniem każdej z nich określonego numeru. Postępujemy tu podobnie jak w przypadku prostego doboru próby. Następnie dokonujemy systematycznego DP zgodnie z ustalonym odstępem czy -inaczej mówiąc- Przedziałem losowania Wielkość odstępu (przedziału) wyznacza iloraz, którego licznik stanowi liczebność populacji, mianownik liczebność próby. Tak więc, jeśli ze 150-osobowej populacji pragniemy pobrać próbę złożoną z 30 osób, to wielkość odstępu losowania określona ilorazem 150:30 wynosi 5. Zaleca się jednocześnie, by nie rozpoczynać doboru od pierwszego nr,lecz polegać na losowym wyborze np. pierwszych 5nr. Wobec tego, o ile dobór zacznie się od nr 4 to w skład próby wejdą kolejno osoby o następujących numerach :4,9,14,19,24,29,, itp. ad.3.)WARSTWOWY dobór (b. złożony) bywa stosowany w przypadku niejednorakiej i wyraźnie zróżnicowanej populacji. Polega na wyodrębnieniu w niej względnie rozłącznych i wyczerpujących podgrup, nazwanych warstwami. np. badając uczniów nie bez znaczenia jest świadome dokonywanie ich rozwarstwiania z uwagi m.in. na płeć, wiek, miejsce zamieszkania,pochodzenie społ. Lub sytuacji rodzinnej. W ten sposób łatwiej jest zapewnić większą reprezentatywność próby i skoncentrować się na os. szczególnie bliskich zainteresowaniom badacza. Ważna jest tu dobra znajomość populacji umożliwiająca jej podział na wyraźnie różniące się warstwy. Po wyodrębnieniu poszczególnych warstw (podgrup) określonej populacji pobiera się próbę losową z kolei z nich oddzielnie i niezależnie. Najczęściej dokonuje się tego za pomocą zarysowanego wcześniej losowania systematycznego lub prostego. Niekiedy trudnym do rozstrzygnięcia problem w badaniach ped. Związanym z warstwowym doborem próby, może być wielkość prób losowych z poszczególnych warstw. Na ogół zaleca się proporcjonalny dobór warstwowy,tj.:” taki w którym każda warstwa jest reprezentowana w próbie przez liczbę elementów proporcjonalną dla liczebności warstwy” (C.Nowaczyk) W niektórych badaniach uzasadniony jest także nieproporcjonalny dobór warstwowy np. wtedy kiedy zachowanie odpowiednich proporcji ograniczałby liczebność próby z jednej lub więcej warstw do zaledwie lub kilku warstw badanych osób. ad.4.) GRUPOWY DP- stosuje się przeważnie tam, gdzie mamy do czynienia z b. liczną populacją i zależy nam na wyselekcjonowaniu reprezentatywnej próby z danej populacji w stosowaniu grupowego doboru, zwłaszcza podczas bad.ped. Ograniczy się na ogół do grupowego losowania jednej lub kilku instytucji spośród szkół lub placówek opiekuńczo-wychowawczych tego samego typu, funkcjonujących w jakimś mieście lub gminie al;bo spośród klas dostępnych nam szkół czy grup wychowawczych np. domowników z którymi możliwy jest bliższy kontakt z racji planowanych przedsięwzięć naukowo-badawczych.	ad.5.) pewną odmianą grupowego DP jest WIELOSTOPNIOWY D- polega on zazwyczaj na wylosowaniu najpierw np. jakiejś jednej szkoły, a następnie klas które zamierza się poddać badaniom. Jeśli natomiast uzna się , że nie zachodzi potrzeba objęcia badaniami wszystkich uczniów wylosowanych klas,dokonuje się ich doboru za pomocą prostego lub systematycznego losowania tzn. w przypadku WDP nie wszystkie osoby, wylosowanej grupy albo grup podlegają badaniom, jak ma to miejsce w grupowym doborze. Tak więc zastosowanie WDP zaczyna się zwykle od grupowego losowania,umożliwiającego wyodrębnienie np. kilku szkół spośród kilkunastu lub kilkudziesięciu placówek tego samego typu w jakimś mieście. Z kolei w wylosowanych w ten sposób szkołach dobiera się dobadań klasy szkolne, które w całości poddaje się badaniom lub losowo wybiera się tylko uczniów z każdej z nich. AD.B.) w CELOWYM DP o tym kto zostanie zakwalifikowany do badanych osób z każdej populacji decyduje badacz a nie jak w losowym DP określony sposób losowania. Kieruje się on tym posiadaną wiedzą o interesującego populacji,szczególnie pod względem niektórych charakteryzujących ją cech.

---