GOSPODARKA PRZESTRZENNA - dr M. Tkaczuk

REGION EKONOMICZNY

1. Pojęcie regionu ekonomicznego

• region geograficzno-ekonomiczny stanowi terytorialny kompleks produkcyjno-usługowy, wyróżniający się od otaczających go obszarów swoistymi formami zagospodarowania; podlega ciągłym zmianom i rozwojowi; istnieje mimo naszej woli i świadomości

• region jest to terytorialnie wykształcony kompleks produkcyjny czy zespół różnorodnych i różnych zakładów produkcji przemysłowej, rolniczej itp., wzajemnie między sobą w odpowiedni sposób powiązanych na określonym obszarze

• region gospodarczy to określony obszar danego kraju, na którym w wyraźny sposób wykształcił się zespół sił wytwórczych, wzajemnie ze sobą powiązanych

Cechy regionu ekonomicznego

• pierwszorzędne:

• jest częścią większego terytorium (kraju) - region nie jest samowystarczalny, powinien być otwarty na zewnątrz

• ma określoną specjalizację produkcyjno-usługową w ramach całego kraju - uczestniczy w międzyregionalnym podziale pracy; dominacja pewnych działalności w strukturze gospodarczej danego regionu - informacje o tym bierze się z rocznika statystycznego (np. wartość produkcji sprzedanej w działach w regionie, zatrudnienie w działach i gałęziach gospodarczych danego regionu)

• ma co najmniej jeden ośrodek miejski stanowiący ważny element kompleksu - do zarządzania z ośrodka całym regionem

• musi stanowić obszar przestrzennie zwarty - obszary wchodzące w skład regionu ściśle do siebie przylegają; region powinien być zamknięty jedną linią graniczną, wyjątkiem jest wyspa Wolin

• drugorzędne:

• względna samowystarczalność

• wspólna organizacja i władza - jednolite zarządzanie sprawia, że wewnątrz regionu wykształcają się jednakowe, wspólne zasady działania

• własna baza surowcowa i energetyczna

• silne powiązania wewnętrzne - przepływ ludzi, pieniądza, informacji - im silniejsze więzi tym lepiej region może się bronić przez zagrożeniami z zewnątrz, np. kryzysy

• Typy regionów ekonomicznych

• typologia specjalizacyjna - regiony:

• przemysłowe

• rolniczo-leśne

• przemysłowo-rolnicze

• miejskie

• turystyczno-rekreacyjne

• typologia wg poziomu rozwoju - regiony:

• rozwinięte i rozwijające się :

• rozwijające się dynamicznie i harmonijnie

• dysponujące warunkami do przyspieszenia procesu wzrostu

• wymagające harmonizacji procesu rozwoju

• opóźnione w rozwoju:

• regiony, które nigdy nie były rozwinięte

• regiony depresji - kiedyś były rozwinięte

• regiony:

• strefowe - dominuje tu jedna działalność, zwykle powierzchniowo chłonna; działalność gospodarcza w przestrzeni:

• punktowa - przemysł, sklepy

• powierzchniowa - rolnictwo, leśnictwo

• liniowa - sieci energetyczne, telefoniczne

• węzłowe - występują dwa obszary ciążeń i powiązań:

• centrum - wyżej i dynamiczniej rozwinięte, wysysa z peryferii istotne czynniki wytwórcze; wielkość centrum zależy od wielkości centrum, potrzeb ekonomicznych

• peryferia - wielkość zależy od: intensywności gospodarczej na obszarze peryferii, od rozwoju infrastruktury technicznej, od bliskości innych regionów węzłowych, od ukształtowania powierzchni

• kompleksowe - dobre dopasowanie do siebie wszystkich rodzajów działalności

• Delimitacja regionu ekonomicznego

• rozpoznanie granic istniejących regionów, ich specjalizacji, struktury

• cele działań delimitacyjnych:

• dydaktyczny - np. metoda taksonomiczna

• poznawczy

• zarządzania - np. podział administracyjny

ROZWÓJ REGIONALNY

1. Pojecie niedorozwoju regionalnego (wychodzi mi, że to przeciwieństwo rozwoju, a niedorozwoju nie znalazłam)

• rozwój regionalny - takie zmiany wewnętrzne i zmiany powiązań z otoczeniem ze­wnętrznym w wyniku, których następuje istotne wzbogacenie elementów składowych lub za­chodzących pomiędzy nimi relacji. Inaczej oznacza on stały wzrost potencjału gospodarczego regionu, poprawę warunków życia ludności na danym regionie.

• Przyczyny zróżnicowań w przestrzennym rozwoju

• czynniki naturalne:

• surowce mineralne - trzeba odkryć złoża, czy jest na nie zapotrzebowanie, porównać koszty z efektami

• klimat - wpływ na rolnictwo; mikroklimat-uzdrowiska

• ukształtowanie terenu

• położenie geograficzne - położenie na przecięciu szlaków handlowych, dostęp do wód

• gleby

• szata roślinna i świat zwierzęcy

• czynnik ludzki:

• ilość - wykorzystanie ludzi jako siły roboczej, jako konsumentów napędzających koniunkturę

• jakość - struktura wykształcenia odpowiadająca zapotrzebowaniu gospodarki

• płeć

• wiek - produkcyjny => większe zasoby siły roboczej

• skłonność do przedsiębiorczości, do oszczędzania

• czynniki zagospodarowania:

• koncentracja i centralizacja kapitału

• determinizm historyczny - wpływ zachowań w historii, bardzo trudna zmiana kierunku działania (z socjalizmu na gosp. rynkową)

• czynniki polityczne:

• polityka regionalna państwa

• ustrój polityczny - u nas wyrównywanie rozwoju w dół

• podział władzy

• polityka zagraniczna - miejsce gospodarki w światowym podziale pracy

• Koncepcja interpretacji rozwoju regionalnego (zasobowa, dochodowa, produkcyjna, mieszana)

• wzrost regionalny - pojęcie ilościowe, powiększanie gospodarki regionu, PKB regionu

• rozwój regionalny - szersza kategoria, zmiany jakościowe i ilościowe, np. wyższa jakość życia, innowacyjność i konkurencyjność regionów

• koncepcja zasobowa:

• region rozwinięty/nierozwinięty to taki, który bardzo wykorzystuje/nie wykorzystuje swoich zasobów

• poziom rozwoju można zmierzyć określając różnice między aktualnym a potencjalnym wykorzystaniem zasobów

• aktywizacja powinna polegać na dostarczeniu niezbędnych środków inwestycyjnych regionom, aby w pełni wykorzystywały zasoby

• jeśli różnica jest duża to region jest zacofany

• jest to miara absolutna - nie wymagane jest porównanie z innymi regionami

• koncepcja dochodowa:

• rozwój oceniany jest przez poziom konsumpcji

• region rozwinięty - wysoka konsumpcja (dochody ludności, jakość życia)

• miarą jest PKB/mieszk., poziom konsumpcji, jakość życia, dobrobyt

• jest to miara bardziej względna, wymaga porównania z innymi regionami

• koncepcja produkcyjna:

• region rozwinięty to taki, który jest dobrze wyposażony w majątek produkcyjny

• miarą jest PKB/mieszk.

• wymaga porównania z innymi regionami

• koncepcja mieszana:

• dochodowo-produkcyjna

• region nierozwinięty to taki, w którym mało jest majątku produkcyjnego i jest niski poziom warunków życia ludności

• Mierniki rozwoju regionów

• absolutne - rozwój regionu określa się jego własną miarą:

• różnica między faktycznym wykorzystaniem zasobów regionalnych (siły roboczej, zasobów naturalnych i zainwestowania) a poziomem, który przy zastosowaniu nowoczesnej techniki i odpowiedniego wyposażenia w zasoby pracy uprzedmiotowionej mógłby zostać osiągnięty

• względne - konieczny jest układ odniesienia w postaci przeciętnej krajowej lub wskaźników dla innych obszarów:

• agregatowe - wielkość wytworzonego lub podzielonego dochodu regionalnego

• zespoły wskaźników uzupełniających - długość życia, jakość życia, rozwój infrastruktury

• syntetyczne

• uzyskane przy pomocy metod czynnikowych

• Typy dynamiki regionów

• regiony upadające - przyczyny upadku:

• ograniczenie lub ustanie interakcji z otoczeniem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, np. miasta górniczne po wyeksploatowaniu złóż mineralnych

• niekorzystne zmiany demograficzne, np. wyludnienie się czy starzenie się ludności

• regiony stacjonarne:

• nie wykazuje ani wzrostu ani upadku

• podtrzymuje swą wielkość i strukturę przez interakcje z otoczeniem

• może zostać wytrącony ze stanu stabilnej równowagi na wskutek zewnętrznego szoku

• otwarte regiony rosnące:

• wzrost regionu - powiększanie się systemu jako całości wskutek dodawania nowych części lub powiększania części już istniejących

• wzrost regionu może mieć źródła:

• zewnętrzne - ważne zmiany w popycie i podaży, rozwój i rozprzestrzenianie się nowych technologii

• wewnętrzne - sprzężenia zwrotne o charakterze dodatnim

• otwarte regiony rozwijające się

• rozwój regionu - szczególny rodzaj zmiany, przez którą dokonuje się istotna restrukturalizacja części, np. wzrasta ich funkcjonalna specjalizacja

• Wzrost konkurencyjny i samowzmacniający

• wzrost konkurencyjny:

• przyjmuje się stopę wzrostu gospodarki narodowej jako wielkość daną, a zadanie polega na wykryciu, jak wzrost ten rozmieszcza się między regionami

• pod uwagę bierze się porównawcze charakterystyki regionów, np. dostępność lokalizacyjna, komparatywne koszty produkcji, rynek zbytu

• udział regionów we wzroście krajowym jest wynikiem ich współzawodniczenia o krajowe inwestycje i inne czynniki rozwoju

• wzrost samowzmacniający

• stopa gospodarki narodowej jest wypadkową stóp wzrostu poszczególnych regionów

• same regiony tworzą w gospodarce tendencję wzrostową

• wzrost samowzmacniający nie ma charakteru konkurencyjnego

• gospodarka danego regionu może wzrastać i wywierać pozytywny wpływ na gospodarkę narodową bez szkodliwego oddziaływania na gospodarkę regionów sąsiednich

7. Bariery w rozprzestrzenianiu się rozwoju

• niedostatek wolnych terenów dla rolnictwa, przemysłu, transportu, rekreacji

• ujemne efekty zewnętrzne, występujące zwłaszcza w regionach intensywnie zagospodarowanych i przeważnie zatłoczonych

• przestarzałe lub niedostateczne przestrzenne zagospodarowanie miast i regionów stwarzające progi rozwojowe

• nierównowaga między składnikami przestrzennego zagospodarowania miast i regionów zmniejszająca efektywność i możliwości rozwoju gospodarki i jakość życia ludności

• immobilność zasobów materialnych i ograniczona mobilność zasobów ludzkich, zwłaszcza starszej ludności w regionach dotkniętych długotrwałym regresem gospodarczym

• Wahania regionalnych nierówności

• w krajach rozwijających się w kręgu kultury europejskiej nierówności pogłębiały się w okresie rewolucji przemysłowej; gdy główną rolę w strukturze gospodarki zaczęły odgrywać usługi, nierówności zaczęły się zmniejszać

• im mniejsze jednostki, regiony się rozpatruje, tym większe są różnice między nimi

• czynniki wyrównujące nierówności:

• nasilająca się aktywność w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego

• nowe technologie, które często znajdują lepsze warunki zastosowania poza regionami tradycyjnymi

• sektor usługowy, który angażuje przeważającą część pracy ludzkiej, wykazuje słabszą tendencję do koncentracji w porównaniu z sektorem przemysłowym

• w krajach socjalistycznych łagodzenie regionalnych nierówności należało do głównych celów polityki społeczno-gospodarczej i przestrzennej

MODELE WZROSTU REGIONALNEGO I TEORIE ROZWOJU REGIONALNEGO

1. Modele neoklasyczne

• zmienne są praca i kapitał, reszta jest stała

• siła robocza reaguje na wysokość płacy

• kapitał reaguje na zysk (zależny od kosztów osobowych, czyli wartości siły roboczej)

• prowadzi to do wyrównywania się płac, stóp zysku, poziomu rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów

• rynek decyduje o tym, które regiony się rozwijają a które nie

• Model kumulatywnej przyczynowości

• gra siły rynkowej prowadzi do wzrostu dysproporcji między regionami

• kapitał jest zniechęcony do pojawiania się w obszarach słabiej rozwiniętych, bo siła robocza tam ma niską jakość, istnieje zła infrastruktura, brak jest rozwiniętej bazy naukowej, mało jest kooperantów

• obszary słabsze musza wykazywać znaczącą aktywność, aby zachęcić kapitał

• Model bazy ekonomicznej

• region spełnia funkcje:

• zewnętrzne (egzogeniczne) - są najistotniejsze dla rozwoju regionu; są to: wymiana z innymi regionami (sprzedaż, eksport poza region), lokowanie nadwyżek na innych rynkach

• wewnętrzne (endogeniczne)

• baza ekonomiczna regionu to wielkość rozwiniętych funkcji egzogenicznych

• w miarę rozwoju funkcji zewnętrznych rośnie również znaczenie funkcji zewnętrznych

• z czasem niedorozwój funkcji endogenicznych może hamować rozwój funkcji egzogenicznych

• Modele ekonometryczne

• wychodzi się od funkcji rozwoju całej, państwowej gospodarki i poszukuje się pewnych modyfikacji w regionach

• bardzo trudno jest dopasować te modele do rzeczywistości i trudno znaleźć dane empiryczne do zastosowania w modelu

• Modele nakładów wyników

• modele te przybierają postać tablicy

• dezagreguje się gospodarkę regionu na części (gałęzie, branże), w środku tabeli będą współczynniki zużycia czynników wytwórczych (przepływy pomiędzy częściami gospodarki)

• pozwala nam to szukać przyczyn niedorozwoju, wąskich gardeł

• można połączyć model kilku regionów, który pokaże nam powiązania międzyregionalne

• Teoria biegunów wzrostu

• jednostka wiodąca (napędowa) (wielkie przedsiębiorstwo) ma doprowadzić do wzrostu gospodarczego; w słabym regionie dużo od niej zależy

• jednostka wiodąca musi mieć duże rozmiary ekonomiczne (duży potencjał, produkcję, zatrudnienie), aby miała wpływ

• musi należeć do dynamicznie rozwijających się w danym czasie gałęzi (działalność motoryczna - w danych warunkach wpływa najsilniej na gospodarkę: przemysł ciężki→elektrotechniczny→maszynowy→chemiczny→elektroniczny→usługi) i nie może być sprzeczna ze specyfiką regionu

• musi być nowoczesna i mieć jak największe powiązania z innymi sektorami gospodarki, po to by zwiększać inwestycje

• 4 oddziaływania na rozwój regionu (polaryzacja jednostki):

• polaryzacja techniczna (technologiczna) - polega na tym, że:

• jednostka przyciąga inną jednostkę w przestrzeni (otworzenie filii, przeniesienie) lub wywoła potrzebę powstania nowej jednostki współzależnej (będą istotnymi dostarczycielami produktów do wyprodukowania produktu finalnego)

• jednostka wiodąca może sama wytwarzać produkt cząstkowy lub może pojawić się w środku cyklu technologicznego

• korzyści które wynikają z bliskości dostawców i odbiorców

• techniczne: ułatwienie i zmiana wspólnych standardów, szybkość reklamacji

• ekonomiczne: niższe koszty transportu, uzbrojony teren, wyszkolona kadra

• polaryzacja dochodowa - działa w 3 sferach:

• sfera dochodów i wydatków konsumpcyjnych ludności - jednostka wiodąca zatrudnia siłę roboczą→powiększa się wolumen dochodów→część jest konsumowana, czyli trafia na rynek→popyt>podaż→rozszerzenie działalności lub nowa działalność→zatrudnienie siły roboczej itd.

• sfera dochodów i wydatków inwestycyjnych gospodarki

• sfera dochodów i wydatków publicznych

• polaryzacja psychologiczna - wpływanie na zachowania ludności (inwestorów i siły roboczej); 3 drogi rozchodzenia się polaryzacji:

• droga imitacji - naśladowanie, by utrzymać się na rynku, odnieść sukces, bo jednostka wiodąca daje dużą szansę sukcesu; naśladowanie dotyczy: podobnych usług, dóbr komplementarnych, metod pozyskiwania klientów, siły roboczej

• droga przez atrakcyjność nowoczesnej infrastruktury - sposoby rozchodzenia się informacji: prasa, TV, plotki, poufne informacje; informacje te oddziałują na naszą wyobraźnię (coś będzie bardziej wydajne, nie będzie się psuło)

• droga możliwości lokalizacyjnych - np. odkrycie złota

• polaryzacja geograficzna - jednostki napędowe i współzależne rozmieszczone są optymalnie (największy wzrost)

• Teoria mnożników regionalnych

• mnożnik=współczynnik określający zwielokrotniony wpływ jednego czynnika na drugi

• mnożnik dochodowy, zatrudnienia i inwestycyjny

• na to czy dana działalność będzie działała zwielokrotniająco ma wpływ to, co przy cechach jednostki wiodącej, zależy też od tego, w jakim regionie usadowimy działalność

• teorię tę wykorzystywać możemy do polityki regionalnej - jaką działalność przyciągać do regionu

• Teoria przyciągania

• przyciąga się 2 lub więcej jednostki gospodarcze

• wpływ na siłę przyciągania mają koszty powiązań - koszty zaopatrzenia i zbytu

• na początku koszty te muszą być istotne (wysokie), aby siła ta zadziałała

• może dotyczyć różnych fragmentów cyklu technologicznego

• Teoria wymywania i rozprzestrzeniania

• dotyczy regionów silnych i słabych przylegających do siebie (centrum i peryferia)

• określa relacje między miastem (rdzeniem) a peryferiami

• wymywanie zasobów kapitałowych i ludzkich z regionów słabych do silnych

• wymywanie dotyczy: surowców mineralnych, wody, żywności, siły nabywczej - ludzie ze słabych regionów robią zakupy w silnych (miastach)

• rozprzestrzenianie od silniejszego do słabszego regionu

• rozprzestrzenianiu podlegają: inwestycje, nowe technologie=dyfuzja innowacji, rozwój infrastruktury na peryferiach, moda, wzorce konsumpcji, zanieczyszczenie środowiska, patologie społeczne

• Teoria długiej fali

• wskazuje ona sposób wpływu na rozwój regionalny tzw. innowacji bazowych tj. takich innowacji, które popychają świat do przodu, są źródłem istotnego postępu technicznego (np. maszyna parowa)

• wpływ na gospodarkę na sinusoidalny
  

• teoria faz życia produktu i filtrowanie w dół:

• fazy życia produktu: wprowadzenia, wzrostu, dojrzałości i spadku

• filtrowanie w dół polega na tym, że w początkowej fazie życia produktu może on być produkowany w rozwiniętych aglomeracjach, gdzie jest odpowiednia baza naukowo-techniczna; potem produkt oddala się od aglomeracji; wymogi produkcyjne spadają

• Rdzenie i peryferie

• rdzenie - terytorialnie zorganizowane podsystemy społeczeństwa odznaczające się wysoką zdolnością generowania innowacji; charakterystyka:

• koncentruje się tu nowoczesny przemysł, usługi wyższego rzędu, działalność badawczo-rozwojowa

• sektory te wymagają wykwalifikowanej pracy i są ekonomicznie najbardziej efektywne, dzięki temu dochody ludności są tu wysokie

• peryferie - wszystkie regiony poza rdzeniami, których wzrost i zmienność są zdeterminowane przez ich zależność od rdzeni

• typy peryferii:

• peryferia przejściowe wstępujące - obszary zasiedlone, mające możliwości wzrostu i przyciągające migrantów oraz kapitał

• peryferia przejściowe zstępujące - z upadającą gospodarką i nasiloną emigracją

• strefy surowcowe - obszary nowo zasiedlane z możliwościami wzrostu opartego na eksporcie surowców

• strefy kolonizacji rolniczej

• zależności między rdzeniami a peryferiami:

• rdzenie determinują drogi rozwoju peryferii, stymulując ich wzrost w sposób zróżnicowany, ale odpowiedni do swoich potrzeb surowcowych i konsumpcyjnych

• ulepszenia transportu i organizacji handlu sprzyjają wywozowi surowców z peryferii do rdzeniu

• z rdzeni do peryferii przepływają wyroby przemysłowe i często także żywność

• w strefę wpływów wciągane są najpierw peryferie najdogodniej położone lub oferujące najlepsze warunki wymiany

• w rdzeniach koncentrują się ośrodki decyzyjne, ku nim spływają zyski z peryferii za pośrednictwem przedsiębiorstw kontrolowanych z rdzeni

BADANIA GOSPODARKI REGIONU

1. Cele diagnozowania gospodarki regionu:

• zapoznanie się z uwarunkowaniami gospodarki regionu

• sformułowanie celów polityki regionalnej

• poznanie możliwości endogenicznych realizowania tych celów

• Metody diagnozowania:

• statystyczne - odzwierciedlają przebieg i dynamikę zjawisk

• prognozy - np. demograficzne

• kartograficzne - prezentowanie zjawisk w układzie przestrzennym

• Metody i modele:

• współczynnik koncentracji, krzywa Lorenza

• z koncentracją wiążemy pewne korzyści, a po przekroczeniu jej punktu optymalnego - straty i dolegliwości

• współczynnik koncentracji przedstawia układ regionalny badanego zjawiska (np. przemysł) na tle układu regionalnego innego zjawiska (np. ludność)

• z porównania obu układów wynika, w jakim stopniu skupienie zjawiska badanego odchyla się od skupienia zjawiska podstawowego

• współczynnik ma postać:
  , (myślę, że nie chce mi się pisać co oznaczają symbole)

• wartość współczynnika waha się od zera - zjawisko badane rozmieszczone jest tak samo jak zjawisko podstawowe; do jedności - zjawisko badane skupione jest na jednym obszarze cząstkowym (pełna koncentracja)

• krzywą Lorenza wyznacza się odkładając na osi x skumulowane procenty innego zjawiska a na osi y skumulowane procenty badanego zjawiska; miara koncentracji jest powierzchnia zawarta między przekątną a krzywą

• współczynnik redystrybucji i stosunek przesunięcia

• współczynnik redystrybucji wyraża różnice pomiędzy układami regionalnymi tego samego zjawiska w różnych okresach czasu, np. w dwóch kolejnych latach

• współczynnik ma postać:
  

• wartość jego wskazuje w jakim stopniu przekształcił się układ regionalny badanego zjawiska w ciągu okresu czasu:

• zero - brak przekształcenia

• jeden - całkowite przekształcenie

• stosunek przesunięcia - jest to różnica między faktyczną zmianą zjawiska a zmianą która by nastąpiła, gdyby zjawisko w danym regionie rozwijało się w tym samym tempie co w całym systemie (np. w kraju); różnica dodatnia - przesunięcie zjawiska do danego regionu; różnica ujemna - przesunięcie zjawiska poza jego granicę

• reguła kolejności-wielkości miast

• jej postać:
  

L_r - ludność miasta r

L₁ - ludność miasta największego

R - ranga (kolejność) miasta r w systemie miast

b - odchylenie od ścisłej reguły

• reguła ta stwierdza, że ludność danego miasta zbliża się do wielkości równej ludności miasta największego podzielonej przez rangę danego miasta

• metoda grafów

• szereg właściwości sieci transportowej można określić redukując ją do grafu i spojrzeć na nią jak na zbiór krawędzi i wierzchołków

• modele grawitacji i potencjału

• region pojmujemy jako pewną masę, która ma pewną strukturę

• zależność między regionami podobna jest do oddziaływania między masami

• modele grawitacji stosuje się najczęściej do opisu ciążenia regionów do ośrodka miejskiego, oddziaływania tego ośrodka na zaplecze, powiązań między miastami i między regionami

• masę miasta lub regionu mierzy się najczęściej za pomocą liczby ludności lub wielkości produkcji

• potencjał wywołany w punkcie i przez masę w punkcie j:
  , gdzie:

G - wielkość stała

P_j - masa w punkcie j

d_ij - odległość

• funkcje gęstości zaludnienia miast

• spadek gęstości zaludnienia miast wraz z oddalaniem się od centrum miejskiego

• powierzchnie trendu

• izarytmy - łączą jednakowe parametry dotyczące cech przestrzennych rozwoju poszczególnych obszarów

• aby odkryć prawidłowości przestrzenne należy znaleźć powierzchnie bardziej wyrównane, wygładzone, bez lokalnych powikłań

• powierzchnie trendu - wygładzone powierzchnie wskazujące jedynie ogólną tendencję w rozmieszczeniu zjawisk

• powierzchnia trendu odzwierciedla układy przestrzenne, które są przejawem działania przyczyn o szerszym zasięgu, pomija się tu przejawy działania przyczyn o zasięgu lokalnym

• model dyfuzji informacji

• zakładamy, że w przestrzeni w której dyfundują informacje nie ma barier fizjograficznych, ludność rozmieszczona jest równomiernie, koszty transportu są proporcjonalne do odległości

• w takim środowisku częstotliwość kontaktów, warunkująca dyfuzję informacji, maleje wraz ze wzrostem odległości od źródła informacji

POLITYKA REGIONALNA

1. Pojęcie polityki regionalnej

• polityka regionalna to świadoma działalność różnych organów państwa w zakresie oddziaływania na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów kraju; nadaje ona terytorialne wymiary ogólnej polityce rozwoju gospodarczego

• Polityka inter i intraregionalna

• polityka interregionalna - realizowana jest z poziomu centrum polityczno-ekonomicznego kraju w sposób zróżnicowany w odniesieniu do poszczególnych regionów (fundusze celowe, fundacje na szczeblu krajowym, niektórzy ministrowie)

• polityka intraregionalna - pojawia się wewnątrz regionu i prowadzona bywa przez władze regionalne (wojewódzkie) czy lokalne (powiatowe, gminne)

• Przesłanki prowadzenia polityki regionalnej:

• społeczne - zróżnicowane nieuzasadnione warunki życia; zróżnicowane bezrobocie

• polityczne - wspieranie regionów, aby pozyskać wyborców

• militarne

• ekologiczne - by nie zanieczyszczać środowiska

• ekonomiczne - zróżnicowane bezrobocie - nieefektywność ekonomiczna

• Uwarunkowania polityki regionalnej

• uwarunkowania wpływają na cele i instrumenty polityki regionalnej

• uwarunkowania wewnętrzne - w granicach państwa:

• doktryna polityki gospodarczej - im więcej idei neoliberalnych tym bardziej zauważalna tendencja do marginalizowania celów polityki regionalnej i redukowania środków na jej potrzeby

• poziom rozwoju kraju - wpływa na to jakie problemy pojawiają się w układzie regionalnym

• skala zróżnicowań przestrzennych - w miarę rosnących dysproporcji trudniejsze zadania stoją przed polityką regionalną; przyczyny zróżnicowań:

• rozmieszczenie zasobów naturalnych

• stosunki demograficzne

• przeszłość historyczna

• działanie mechanizmów rynkowych

• błędy polityki gospodarczej (np. lokalizacyjnej)

• uwarunkowania zewnętrzne - poza granicami państwa:

• zmiany polityczne w Europie

• stowarzyszenie z Unią Europejską

• międzynarodowe działania w dziedzinie ochrony środowiska

• konsekwencje ratyfikacji umów międzynarodowych

• upowszechnianie idei euroregionalnych

• tworzenie wolnych obszarów celnych

• inwestycje zagraniczne

5. Cele polityki regionalnej

• rozwiązywanie problemów występujących w regionach

• podwyższanie stanu życia ludności

• racjonalne wykorzystanie przestrzeni

• racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych

• rozwój regionalny

• Strategia rozwoju regionalnego i jej typy

• strategia - oddziaływanie długookresowe (bo niektórych problemów nie da się rozwiązać w krótkim czasie

• typy (fazy) strategii rozwoju:

• strategia ekstensywna:

• opiera się przede wszystkim na absorpcji ilościowych (tradycyjnych) czynników wzrostu

• polega na uruchamianiu i powiększaniu eksploatacji zasobów naturalnych oraz zwiększaniu zatrudnienia siły roboczej za pomocą wprowadzania do poszczególnych regionów inwestycji i tworzenia nowych miejsc pracy

• strategia intensywna:

• dominuje tu użycie czynników nowoczesnych

• podstawowe znaczenie ma podnoszenie efektywności wykorzystania zasobów regionalnych

• nie chodzi tu więc tylko o zatrudnienie siły roboczej, lecz o zatrudnienie wysokowydajne

• nie chodzi tylko o wykorzystywanie bogactw przyrody, lecz o przetwarzanie ich na wysoko uszlachetnione produkty

• Zasady polityki regionalnej

• partnerstwa społecznego

• montażu finansowego

• programowania polityki regionalnej - tworzenie strategicznych programów rozwoju regionalnego

• zintegrowanego podejścia

• kierowania i oceny poziomu rozwoju regionalnego

• Manewry polityki regionalnej

• manewry są to zestawy instrumentów dopasowane do konkretnych problemów regionów

• aktywizacja:

• dotyczy regionów słabo rozwiniętych, zacofanych, słabo rozwijających się, gdzie brak jest bodźców do rozwoju

• aktywizacja (dynamizowanie rozwoju regionów) są to przedsięwzięcia gospodarcze, które powinny doprowadzić do likwidacji lub przynajmniej do istotnego ograniczenia zjawisk wyrażających opóźnienia w rozwoju na określonych obszarach

• polega na pełnym wykorzystaniu zasobów czynników ekonomicznych i ludzkich regionów na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju i zagwarantowaniu ludności wszystkich regionów szans na wyrównane uczestnictwo w rosnącym dobrobycie społecznym

• dzięki bardzo silnemu impulsowi regiony zaczynają się rozwijać i muszą to robić szybciej niż inne, aby im dorównać

• impulsem tym mogą być: pobudzanie inwestycji, rozwój infrastruktury

• deglomeracja:

• jest to proces mający na celu zahamowanie koncentracji ludności, działalności gospodarczej

• koncentracja może być zła, bo:

• następuje degradacja środowiska naturalnego

• występują uciążliwości dla ludzi, np. korki uliczne, hałas, rozwój patologii społecznych

• duża koncentracja wśród podmiotów gospodarczych →wzrost kosztów czynników wytwórczych→wzrost cen

• rosną koszty utrzymania miast - utrzymanie infrastruktury, koszty komunikacji miejskiej

• deglomerację można przeprowadzić na 2 sposoby:

• deglomeracja czynna - polega na rozśrodkowywaniu przemysłu jako siły miastotwórczej i fizycznym przenoszeniu istniejących zakładów

• deglomeracja bierna - niedopuszczanie, blokowanie inwestycji na danym obszarze; stosowana gdy nie przekroczono nadmiernie stopnia koncentracji; działania stosowane:

• ograniczenia lokalizacyjne

• bodźce zachęcające do lokowania działalności gdzieś indziej

• szukanie pretekstu do zamknięcia biznesu (zanieczyszczenie środowiska)

• zniechęcanie lub uniemożliwianie ludziom osiedlania się - ograniczenia meldunkowe

• restrukturyzacja regionów:

• pozytywne zmiany w strukturze gospodarczej

• formy:

• rekonwersja strukturalna - unowocześnienie struktury, przyciąganie nowych działów gospodarki, nowoczesnych, rozwijających się

• generalna rekonstrukcja - stara struktura uległa wyczerpaniu, zniszczeniu (np. wyczerpanie surowców)

• dostosowanie struktur regionalnych do wymogów zmian gospodarki rynkowej

• działania:

• ustalenie możliwych do zlokalizowania w danych regionach nowych gałęzi gospodarki oraz stworzenie dla nich odpowiednich warunków i zachęt

• zmodernizowanie i rozbudowa infrastruktury ekonomicznej i społecznej pod kątem przygotowania jej do wymogów nowoczesnych gałęzi

• wprowadzenie do tych regionów ośrodków naukowo-badawczych, tworzących elementy zaplecza rozwojowego dla tych gałęzi

• ukierunkowanie rozwoju szkolnictwa i systemu szkolenia pod kątem reorientacji tradycji zawodowych ludności

• zapoczątkowanie z powodzeniem nowych rodzajów działalności gospodarczej

• podnoszenie konkurencyjności regionu:

• konkurencja o klientów - np. turystyka - konkurowanie cenami, jakością walorami przyrodniczymi

• konkurowanie o inwestorów

• konkurencyjność produktów - zdobywanie rynków zagranicznych

• harmonizowanie rozwoju regionów:

• działania ex ante (przed)

• chodzi o to, aby z góry eliminować ryzyko powstawania napięć i zakłóceń oraz realizować proces wzrostu w sposób kompleksowy, w warunkach stale utrzymanej równowagi między elementami środowiska naturalnego, demograficzno-społecznego i gospodarczego

• przedsięwzięcia realizowane w danym regionie:

• muszą być adekwatne do poszczególnych rodzajów zasobów i warunków regionu

• pomiędzy nimi muszą być zachowane wymogi komplementarności

• uwzględniona być musi dynamika układu ekonomiczno-społecznego regionu, która narzuca w toku procesu rozwoju stale nowe potrzeby i możliwości

• Instrumenty polityki regionalnej

• operacyjne (krótkookresowe):

• administracyjne - zakazy i nakazy (np. zakaz zagospodarowania parków krajobrazowych), zezwolenia (np. na lokalizację hipermarketu)

• ekonomiczno-finansowe - ulgi podatkowe, kredyty preferencyjne

• przepisy, normy prawne

• przedsięwzięcia organizowane przez władze lub siły zewnętrzne - działania inwestycyjne dotyczące np. infrastruktury technicznej

• długookresowe

• planistyczne (programistyczne) - plany przestrzenne na różnych szczeblach

HISTORYCZNE UWARUNKOWANIA POLSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ

1. Początki procesów zróżnicowania regionalnego w okresie zaborów

• rozmieszczenie surowców - węgiel kamienny na Śląsku

• różne organizmy państwowe - brak współpracy między nimi

• rozwinięcie państw zaborczych - rozwój gospodarek:

• najsilniejsza w zaborze pruskim (przemysł)

• zabór rosyjski w epoce feudalizmu

• zabór austriacki - ziemie polskie nie interesowały zaborcy

• nierównomierność w rozwoju infrastruktury

• czynniki polityczne - germanizacja, rusyfikacja, wpływ powstań na działalność gospodarczą

• stosunek zaborcy do obszaru zaboru:

• pruski - traktowanie ziem jako swoich własnych, odzyskanych → osadnictwo, inwestowanie

• rosyjski - problemy z ludnością, procesy odrębne od tego, co działo się w Rosji

• austriacki - słaba kontrola, coraz większa nędza, brak przemysłu

• Przesłanki polityki regionalnej w okresie międzywojennym

• problem integracji terytorialnej, prawnej, administracyjnej

• brak połączeń komunikacyjnych

• odbudowa ze zniszczeń

• wielonarodowość Polski - różnice w wierze, języku (konflikty)

• problem zagospodarowania wybrzeża Bałtyku - budowa portu w Gdyni i jego połączenie z resztą kraju

• potrzeba obronności - rozwój przemysłów obronnych

• problem zmniejszenia dysproporcji gospodarczych - bodźce ekonomiczne, ulgi podatkowe

• inicjacja budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego - zlokalizowana w bezpiecznym miejscu, aktywizacja obszarów najsłabiej rozwiniętych, działania bezpośrednie państwa - inwestycje w nowoczesne przemysły, infrastrukturę

• początek polityki intraregionalnej - plany zagospodarowania terenów

• Polityka regionalna w Polsce ludowej

• odbudowa kraju ze zniszczeń - priorytetem była Warszawa

• najmniej zniszczone były okręg łódzki i górnośląski i to one łożyły na rzecz rozwoju gospodarczego kraju

• rozwój obszarów, które były już wcześniej rozwinięte

• konieczność zaludnienia i zagospodarowania ziem odzyskanych w wyniku przesunięcia granic

• aktywizacja obszarów najsłabiej rozwiniętych: wschodnia Polska:

• przede wszystkim z przesłanek politycznych: zasada równomiernego rozmieszczenia sił wytwórczych - eksploatacja surowców mineralnych - powstanie np. Bogdanki

• dominowało rolnictwo prywatne

• słabszy stan infrastruktury

• aktywizacja miała także dotyczyć społeczeństwa - budowa osiedli mieszkaniowych, stadionów, domów kultury

• oddziaływania w kierunku deglomeracji - dotyczyły największych aglomeracji (Warszawa, Trójmiasto, Kraków, Wrocław) - wynikało to z nienadążania infrastruktury za rozwojem demograficznym, więc hamowano rozwój gospodarczy i napływ ludności

• lata 70te - zmiany:

• pojawienie się przemysłów prokonsumpcyjnych, dla zaspokajania potrzeb społeczeństwa

• koncepcja mieszkalnej koncentracji policentrycznej - nie dopuszczamy do dominacji regionów, wiele ośrodków miejskich

• zmiany w podziale administracyjnym - 49 województw

• powstały nowe miasta wojewódzkie, które przyciągały inwestycje przemysłowe, głównie inwestycje pochodzące ze środków zagranicznych

• inwestycje te były nietrafione, rosło zadłużenie kraju→recesja gospodarcza

• lata 80te:

• recesja gospodarcza, która zahamowała procesy rozwoju regionów

• plusem było to, że nie degradowano środowiska

• pogarszały się warunki życia ludności

• nie następowały zmiany w rozmieszczeniu majątku produkcyjnego

• Zasady i dokonania polityki regionalnej w okresie transformacji systemowej

• Polska w przyspieszonym tempie przechodziła klasyczne fazy rozwoju regionalnego

• państwo przestało ingerować w gospodarkę, bo do władzy doszli liberałowie i występowały problemy budżetowe

• przesłanki tej polityki:

• bezrobocie, które było zróżnicowane regionalnie

• potrzeba restrukturyzacji upadających regionów, np. okręg wałbrzyski, Górny Śląsk; z czasem większość województw miała swoje programy restrukturyzacyjne

• chęć przystąpienia do UE

• intensywne przenikanie do Polski idei euroregionalnych, w szczególności dotyczących obszarów przygranicznych

MIĘDZYNARODOWE UWARUNKOWANIA POLSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ

1. zmiany w Europie środkowo-wschodniej:

• osłabiły się więzi gospodarcze po rozpadzie ZSRR

• nowi sąsiedzi mieli własne problemy gospodarcze i polityczne

• problemy polityczne pomiędzy krajami - wypominanie sobie historii

• członkostwo w UE:

• wsparcie finansowe - programy PHARE, SAPARD

• wymogi dotyczące restrukturyzacji regionów, wymiany informacji

• międzynarodowe wymagania dostosowania się do światowych norm ochrony środowiska

• dostosowanie - zmiany w strukturze i w oczyszczaniu środowiska

• zmiany jakościowe

• inwestycje ekologiczne

• ponieważ zanieczyszczenia środowiska nie znają granic krajowych, dlatego podejmowane są wspólne przedsięwzięcia krajów dotyczące ochrony środowiska naturalnego

• tworzenie wolnych obszarów celnych:

• intensyfikacja wymiany międzynarodowej, kooperacji, transportu

• konsekwencje umów międzynarodowych i sankcje gospodarcze:

• dotyczy to np. zakazu wysyłania pewnych produktów do pewnych krajów, np. broni do Iraku, co powoduje upadek firm

• ograniczenie zakresu działania

• turystyka międzynarodowa:

• turystyka wypoczynkowa - pozytywne efekty to: napływ kapitału, bodziec do podnoszenia jakości turystyki, konkurencja obszarów między sobą

• turystka w celach handlowych - zalety: intensyfikacja wymiany handlowej; wady: przemyt, obniżanie aspiracji płacowych

• turystyka biznesowa - szczególnie do dużych aglomeracji, które posiadają lotniska, klimat dla przedsiębiorczości, własny rynek zbytu; zaletą jest napływ kapitału i obszary te stają się coraz silniejsze

• połączenia międzynarodowe:

• nitki infrastruktury technicznej przebiegają przez nasz kraj (rurociagi gazowe)

• transport tranzytowy - zalety to: rozwój, ulepszanie dróg, powstawanie hoteli, restauracji, stacji benzynowych, rośnie zapotrzebowanie na siłę roboczą, kontakty między regionami stają się intensywniejsze; wady to: niszczenie środowiska, hałas

• inwestycje zagraniczne w pewnych kompleksach:

• wady:

• nierównomierne nasycenie kapitałem regionów - tam gdzie kapitał dociera, tam jest szansą rozwoju

• pogłębianie dysproporcji w rozwoju regionów

• wypadanie z konkurencji rodzimych przedsiębiorstw

• zaletą jest wzrost zatrudnienia i większe wymagania co do kwalifikacji

• przenikanie problemów przez granice:

• uchodźctwo

• przemyt

• prostytucja przygraniczna

• pogorszenie bezpieczeństwa - przestępstwa

• euroregiony:

• są to obszary współpracy transgranicznej (ponad granicami) i przygranicznej (dotykające do granic)

• ich powstawanie wyniknęło z naturalnego dążenia społeczności lokalnych do nawiązywania kontaktów, wymiany dorobku kulturalnego między sąsiadami, do niwelowania różnic gospodarczych i przełamywania wzajemnych uprzedzeń

• euroregiony w Polsce:




Bałtyk   Niemen Bug Karpaty Tatry

Beskidy  Śląsk Cieszyński Silesia Pradziad Glacensis

Dobrava Nysa Sprewa-Nysa-Bóbr Viadrina Pomerania

• cele specjalne:

• przepływ ludności

• wymiana handlowa

• wspólne działania ekologiczne

• realizacja wspólnych celów gospodarczych

• współpraca produkcyjno-techniczna

• wspólne ratownictwo, zwalczanie przestępczości

• wspólna kultura, tradycja, historia

DYSPROPORCJE REGIONALNE W POLSCE

1. Przyczyny dysproporcji

• zróżnicowanie środowiska

• czynniki historyczne

• ograniczona możliwość przemieszczania się ludności i kapitału - inwestycje zagraniczne lokowane są w regionach już rozwiniętych

• struktura gospodarcza regionu - np. rolnictwo czy upadające przemysły są czynnikami kryzysogennymi

• struktura demograficzna - migracje, bariery mieszkaniowe,

• położenie geograficzne - regiony bardziej rozwinięte są na zachodzie, słabiej na wschodzie

• im rozpatrywane są mniejsze jednostki, tym większe są dysproporcje

• rozproszenie jednostek osadniczych

2. Zróżnicowanie w ogólnej strukturze gospodarczej regionów Polski




• średnia dochodów osobistych na jednego mieszkańca w województwie mazowieckim sięga 170% średniej krajowej, podczas gdy najuboższe województwa ściany wschodniej mają już tylko ok. 60% tej średniej. Jednak statystyki Mazowsza są zwodnicze: po odjęciu miasta stołecznego, średnie dochody mieszkańców spadają poniżej średniej krajowej

• dochody znacznie powyżej średniej są skoncentrowane w regionach metropolitalnych

• w latach 1989-2003 średnia dochodów osobistych w kraju wzrosła o ponad 3%, jednak wzrost ten odczuli mieszkańcy tylko czterech spośród szesnastu województw:

• mazowieckiego (30%)

• pomorskiego (7%)

• wielkopolskiego (6%)

• dolnośląskiego (1%)

W pozostałych dwunastu województwach średnia dochodów ich mieszkańców spadła.

Najsilniej spadły dochody mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego (o 12%) oraz opolskiego i podkarpackiego (po 10%).

• w rozwoju regionalnym dużą rolę odgrywają największe miasta. W przeciwieństwie do wielu innych krajów, Polska ma dobrze rozbudowaną sieć dużych miast, które mogą odegrać rolę maszyn napędowych dla swoich regionów, jeśli tylko usunięte zostaną bariery w ich rozwoju

• tzw. ściana wschodnia, a raczej tereny graniczące z naszymi wschodnimi sąsiadami, są pozbawione dynamicznie rozwijających się miast

• Zróżnicowanie regionalne Polski na tle regionów UE

• województwa Polski zajmują bardzo słabą pozycję wśród 252 regionów europejskich, przed wszystkim wobec niskich wartości PKB/mieszk. regionu i wysokie stopy bezrobocia

• relatywnie lepszą pozycję mają ze względu na tempo przyrostu PKB/mieszk. oraz na skutek dużego potencjału demograficznego

• polskie regiony należą do stosunkowo dużych regionów UE

• słabą pozycję mają wobec niskich ogólnych rozmiarów PKB wytworzonego w regionie

• Uwarunkowania przyszłych procesów zróżnicowań regionalnych

• wschodnia granica Polski, jako zewnętrzna granica UE - spodziewać się można inwestycji podejmowanych w tej części kraju w infrastrukturę transportową, co z pewnością zdynamizuje rozwój i poprawi dostępność komunikacyjną, a w konsekwencji spowodować może wzrost zainteresowania i zaangażowania kapitału zagranicznego

BEZROBOCIE JAKO PROBLEM POLSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ

1. Wstęp

• podaż pracy w wymiarze ilościowym uzależniona jest od cech demograficznych społeczeństwa, aktywności zawodowej ludności i przyjętych granic wieku zdolności do pracy; pod względem jakości determinują ją: wykształcenie, kwalifikacje, poziom zdrowotności, motywacje do pracy, wydajność

• popyt na pracę związany jest z ofertą składaną przez gospodarkę co do ilości i rodzaju miejsc pracy, czy też liczby godzin do przepracowania zróżnicowanych przestrzennie i czasowo

• bezrobocie to nadwyżka podaży pracy nad popytem na pracę; nie jest możliwe zrównanie się popytu i podaży, bo rynek uregulowałby się, ale przy niskiej cenie płacy

• nie jest możliwe obiektywne zmierzenie bezrobocia, bo istnieją różne sposoby uzyskiwania dochodów, nie tylko praca i dlatego statystyki mogą być przeszacowane lub niedoszacowane, bo być może nie uwzględniono kogoś

• Przyczyny bezrobocia (w Polsce)

• w poprzednim systemie niemożliwe było ujawnienie bezrobocia, „nie było” bezrobocia

• państwo przestało finansować przedsiębiorstwa → ograniczanie kosztów i upadek przedsiębiorstw, które musiały konkurować z importem, pogorszenie eksportu ze względu na niską jakość, recesja w gospodarce, zatory płatnicze

• wzrost ludności w wieku produkcyjnym

• brak kwalifikacji ludności

• brak skutecznych przedsięwzięć ograniczających bezrobocie

• nieprzekwalifikowanie pracowników z poprzedniego systemu

• rola związków zawodowych - podwyższanie płac → obniżanie kosztów → zwolnienia

• duża liczba ludzi pracowała w rolnictwie, nie posiadała ziemi

• siła robocza zastępowana jest maszynami

• upadek przemysłów schyłkowych

• Cechy polskiego bezrobocia

• zmienia się w czasie - wahania nakładają się na ogólny trend: ↑ `94 ↓ `98 ↑ 2002 ↓↑↓ 2005, spadek po wstąpieniu do UE

• przyczyny wahnięć rocznych: absolwenci kończący szkoły - czerwiec↑, warunki klimatyczne-prace sezonowe

• mało ludzi ma prawo do zasiłku - 13,8% bezrobotnych

• niewielka liczba ofert pracy i nietypowe kanały rozchodzenia się informacji o pracy

• segmentacja - zamykanie się rynków dla pracobiorców, np. ze względu na płeć, wiek - młodzi są bez doświadczenia a ludzie powyżej 50 roku życia są za starzy; miejsce zamieszkania - najgorzej mają ludzi ze wsi i z małych miasteczek

• niedopasowanie przestrzenne miejsc pracy i zamieszkania nałożone na małą ruchliwość przestrzenną ludności

• ze wzrostem wieku zwiększa się udział osób dłużej poszukujących pracy

• nieuczciwe działania pracodawców

• rozpowszechnienie zatrudnienia w „szarej strefie”

• Skutki bezrobocia

• pozytywne:

• pracodawcy mają z kogo wybierać i wybierają najlepszych

• obniżanie kosztów działalności, bo niższe płace się oferuje

• przyciąganie inwestycji zagranicznych ze względu na niskie koszty

• motywacje do podnoszenia kwalifikacji

• impuls do zakładania własnych przedsiębiorstw

• chęć utrzymania pracy powoduje większe zaangażowanie się w pracę, staranie się

• negatywne:

• ekonomiczne:

• nie ma dochodów a są wydatki - obciąża to budżet państwa, bo zmniejszają się jego dochody a zwiększają wydatki na zasiłki

• zmniejszenie popytu konsumpcyjnego

• spada skłonność do oszczędzania

• niewykorzystany czynnik wzrostu

• spadek PKB

• obniżanie aspiracji płacowych

• społeczne:

• ubożenie społeczeństwa

• patologie społeczne - przestępstwa (kradzieże, prostytucja), alkoholiz, samobójstwa

• brak poczucia bezpieczeństwa, niepewność jutra

• alienacja społeczna

• pesymizm społeczny

• migracje ludności

• późno zakłada się rodzinę, spadek dzietności

• dziedziczenie biedy, bezrobocia

• ksenofobia - niechęć do obcokrajowców

• Instrumenty polityki regionalnej w walce z bezrobociem

• pasywne:

• zasiłki

• wcześniejsze emerytury

• zwiększanie zatrudnienia przez dzielenie istniejących miejsc pracy i czasu pracy na większą liczbę zatrudnionych

• zatrudnianie w niepełnym wymiarze

• aktywne:

• tworzenie nowych miejsc pracy

• szkolenie

• subsydiowanie zatrudnienia

• promowanie drobnych przedsiębiorstw

• prace interwencyjne

• roboty publiczne

• zmniejszające rozmiary podaży siły roboczej:

• wcześniejsze emerytury

• przedłużanie okresu kształcenia

• dłuższa służba wojskowa

• zachęty do urlopów wychowawczych

• transfery międzynarodowe siły roboczej

• zmniejszanie liczby przepracowanych godzin

• zwiększające rozmiary popytu na siłę roboczą:

• subwencjonowanie płac i zatrudnienia

• tworzenie nowych miejsc pracy w przedsiębiorstwach państwowych

• popieranie przedsiębiorczości indywidualnej

• roboty publiczne i prace interwencyjne

• wymuszanie w społeczeństwie postaw konsumpcyjnych chroniących rodzimy rynek

• poprawiające skuteczność funkcjonowania rynku pracy w sensie dopasowań bezrobotnych i wolnych miejsc pracy:

• pośrednictwo pracy

• doradztwo zawodowe

• przemiany w szkolnictwie

ROLA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW POLITYKI INTRAREGIONALNEJ

1. Kompetencje samorządu terytorialnego w Polsce

• szczebel gminny:

• zarządzanie gruntami, gospodarka nieruchomościami

• wydawanie zezwoleń na przewozy lokalne

• dbanie o stan dróg gminnych

• działania w chwilach zagrożenia (klęski)

• ochrona środowiska

• zaopatrzenie gminy w media (gaz, elektryczność)

• kompetencje w ramach kultury i oświaty (podstawówki i gimnazja)

• prowadzenie archiwów gminnych

• szczebel powiatowy:

• działania w zakresie prawa budowlanego

• prowadzenie archiwów powiatowych

• ochrona środowiska

• transport publiczny na terenie powiatu

• rejestracja pojazdów, szkolenie na prawo jazdy

• tworzenie, rozszerzanie cmentarzy

• organizowanie imprez masowych

• pomoc społeczna

• przeciwdziałanie bezrobociu - powiatowe urzędy pracy

• dbanie o stan dróg powiatowych

• dysponowanie środkami funduszu ochrony środowiska

• finansowanie szpitali powiatowych

• szczebel wojewódzki:

• prowadzenie polityki rozwojowej regionu

• dbanie o stan dróg wojewódzkich

• zwalczanie bezrobocia

• realizacja programów regionalnych UE

• stosowanie ulg i zwolnień podatkowych w częściach wojewódzkich podatków dochodowych od osób fizycznych i prawnych

• wykorzystywanie pozostających w gestii województwa funduszów celowych do stymulowania rozwoju województwa

• gospodarowanie nieruchomościami z zasobu województwa

• działania podejmowane w celu usunięcia nadzwyczajnych zagrożeń dla środowiska i usuwanie ich skutków

• możliwość dofinansowywania szkół wyższych

• opracowanie i realizacja programów profilaktyki antyalkoholowej

• Źródła dochodów JST

• dochody gminy:

• wpływy z podatków (od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, dochodowego od osób fizycznych, od posiadania psów, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych)

• wpływy z opłat (skarbowej, targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej, innych)

• dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe

• dochody z majątku gminy

• spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy

• dochody z kar pieniężnych i grzywien

• odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę

• dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego

• dochody powiatów:

• wpływy z opłat

• dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe

• dochody z majątku powiatu

• spadki, zapisy, darowizny na rzecz powiatu

• dochody z kar pieniężnych i grzywien

• odsetki od pożyczek udzielonych przez powiat

• dochody województw:

• dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe

• dochody z majątku powiatu

• spadki, zapisy, darowizny na rzecz powiatu

• dochody z kar pieniężnych i grzywien

• odsetki od pożyczek udzielonych przez powiat

• dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego

• Problemy układu regionalnego i instrumenty ich rozwiązywania przez samorządy

• bezrobocie

• środowisko:

• obszary o szczególnych walorach przyrodniczych są wyjęte spoza działalności gospodarczej → nie można inwestować

• utylizacja odpadów - problemem jest znalezienie lokalizacji dla wysypisk, oczyszczalni

• infrastruktura techniczna:

• utrzymanie, budowa, odśnieżanie dróg

• uzbrajanie terenów w gaz, elektryczność

• problem awaryjności infrastruktury

• kwestia przewozów regionalnych - np. zamykanie połączeń kolejowych

• infrastruktura społeczna:

• organizacja oświaty - utrzymanie placów, organizacja dojazdu do szkół, problem zamykania szkół

• organizacja schronisk, noclegowni dla bezdomnych

• problem mieszkań (komunalnych, socjalnych)

• ochrona zdrowia - utrzymanie nierentownych szpitali

• zapewnienie bezpieczeństwa społecznego

• ubożenie społeczeństwa - problemem są „dzielnice nędzy”

• prywatyzacja majątku samorządu terytorialnego

• zagrożenia ekologiczne, klęski żywiołowe - przeciwdziałanie, odpowiednia organizacja działań

• wpływanie na wzrost ekonomiczny regionu - dotacje, subwencje, promowanie regionu poprzez:

• uczestnictwo w targach

• strony internetowe

• organizację imprez sportowych

• promowanie towarów czy potraw regionalnych

• współpraca międzyregionalna

NARODOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO

1. Pojęcie Narodowej Strategii

• Narodowa Strategia składa się z:

• Narodowej Strategii Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich

• Narodowej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa

• Narodowej Strategii Rybołówstwa

• Narodowej Strategii Ochrony Środowiska

• Narodowej Strategii Rozwoju Transportu

• Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego

• Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego (NSRR) jest dokumentem określającym uwarunkowania, cele i kierunki wspierania rozwoju regionalnego przez państwo oraz koordynacji polityki sektorowej w województwach

• stanowi punkt odniesienia dla preliminowania wysokości i kierunków wydatkowania środków z budżetu państwa, w tym środków zagranicznych, na realizację kontraktów wojewódzkich oraz innych zadań (m. in. programów doradczych, informacyjnych oraz działań o charakterze pilotażowym) z zakresu rozwoju regionalnego

• Narodowa strategia na lata 2001-2006

• cel generalny:

• tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej w procesie integracji z Unią Europejską

• cele główne i szczegółowe:

• rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów:

• rozwój infrastruktury o znaczeniu ponadlokalnym

• rozwój funkcji metropolitalnych największych aglomeracji i miast

• rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego

• restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji:

• stymulowanie lokalizacji inwestycji oraz wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw

• wspieranie tworzenia i absorpcji innowacji i transferu technologii

• rozwój turystyki, rekreacji i ochrona dziedzictwa kulturowego

• rozwój zasobów ludzkich:

• rozwój zasobów ludzkich i edukacji

• podniesienie umiejętności kadr administracji publicznej do programowania i wdrażania polityki spójności oraz rozwijanie partnerstwa

• wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją:

• aktywizacja obszarów wiejskich

• rewitalizacja bazy ekonomicznej miast

• rewitalizacja obszarów wielkomiejskich zagrożonych marginalizacją społeczno-gospodarczą

• rozwój współpracy regionów:

• rozwój współpracy przygranicznej

• rozwój współpracy transnarodowej w zakresie planowania przestrzennego oraz współpracy pomiędzy regionami i jednostkami lokalnymi

• instrumenty realizacji NSRR:

• programowanie rozwoju regionalnego, np. Program Rozwoju Regionalnego Polski

• wsparcie rozbudowy i modernizacji infrastruktury - dotyczące:

• dróg o znaczeniu krajowym, wojewódzkim, lokalnym

• przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska

• szkolnictwa wyższego i edukacji

• sfery otoczenia biznesu

• turystyki i rekreacji

• obiektów historycznych i zabytkowych

• wspieranie przedsiębiorczości: (dot, małych i średnich przedsiębiorstw - MŚP)

• dotacje na zakładanie nowych firm

• dotacje dla regionalnych funduszy inwestycyjnych, lokalnych funduszy pożyczkowych, funduszy poręczeń kredytowych

• subsydiowanie usług doradczych dla MŚP

• wspieranie rozwoju zasobów ludzkich:

• szkolenia i przekwalifikowywania zawodowe dla pracowników, ludzi młodych i bezrobotnych

• szkolenie ustawiczne

• doradztwo zawodowe

• wzmacnianie instytucjonalnego układu prowadzenia polityki regionalnej:

• długoterminowa pomoc doradcza dla instytucji programujących

• krótkoterminowa pomoc doradcza dla instytucji uczestniczących

• szkolenia dla kadry instytucji programujących, realizujących, monitorujących i oceniających programy rozwoju regionalnego

• Założenia narodowej strategii na lata 2007-2013

• cel zasadniczy:

• dążenie do poprawienia konkurencyjności gospodarczej wszystkich województw poprzez zainicjowanie rozwoju regionalnego lepiej wykorzystującego regionalne potencjały endogeniczne, przy zachowaniu różnorodności, racjonalnym gospodarowaniu zasobami i dążeniu do zapewnienia większej spójności Polski

• cele główne i szczegółowe:

• rozwój konkurencyjności gospodarczej polskich regionów:

• zwiększenie nakładów na badania i rozwój oraz innowacyjność gospodarki

• rozwój zasobów ludzkich potrzebnych dla nowoczesnej gospodarki

• rozwój infrastruktury niezbędnej dla rozwoju nowoczesnej gospodarki

• wsparcie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw

• wspieranie elastycznego różnicowania zamierzeń (celów) i wykorzystywanie potencjału endogenicznego regionów:

• wspieranie rozwoju polskich metropolii i obszarów metropolitalnych

• rozwiązywanie wybranych problemów województw.

• wyrównywanie szans rozwojowych województw:

• wspieranie rozwoju infrastruktury niezbędnej w procesie wyrównywania szans rozwojowych

• wspieranie rozwoju sieci osadniczej i miejskiej

• wspieranie rozwoju zasobów ludzkich

• wspieranie rozwoju instytucjonalnego w województwach

• instrumenty:

• publiczne środki krajowe:

• środki budżetu państwa

• środki państwowych funduszy celowych

• środki budżetów jednostek samorządu terytorialnego

• środki innych jednostek sektora finansów publicznych

• publiczne środki Unii Europejskiej:

• środki funduszy strukturalnych

• środki Funduszu Spójności

• wkład własny beneficjentów:

• kredyty i pożyczki

• mierniki i kryteria wsparcia polityki regionalnej województw przez rząd:

• 80% środków została podzielona pomiędzy wszystkie województwa proporcjonalnie do liczby mieszkańców

• 10% środków została podzielona proporcjonalnie do liczby mieszkańców w województwach, w których średni poziom produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca z kolejnych trzech latach był niższy od 80% średniego poziomu PKB na mieszkańca w kraju

• 10% środków została podzielona proporcjonalnie do liczby mieszkańców w powiatach, w których średnia stopa bezrobocia z trzech ostatnich lat przekraczała 150% średniej krajowej stopy bezrobocia.

1

---