71. PODATEK A OPŁATA
Zarówno podatki, jak i opłaty są zaliczane do grupy danin publicznych. Podatki mają jednak zdecydowanie szerszy zakres podmiotowy i przedmiotowy, a także pełnią znaczniejszą rolę społeczną.
Podstawową cechą odróżniającą opłatę od podatku jest jej odpłatność. Podatek jest świadczeniem pieniężnym na rzecz władzy publicznej, któremu nie odpowiada wzajemne świadczenie tej władzy; opłata jest zaś pobierana w związku ze wzajemnym świadczeniem podmiotu publicznoprawnego (owo wzajemne świadczenie polega na czynnościach urzędowych lub usługach jednostek sektora publicznego).
Opłata jest daniną pobieraną przez państwo / gminę za usługi o charakterze publicznoprawnym. Może występować jako:
opłata administracyjna: związana z czynnościami urzędowymi organów administracji
ten rodzaj opłaty jest bliski podatkowi - występują tu takie elementy jak podmiot, przedmiot, podstawa wymiaru, skala, zwolnienia, ulgi itp., które mogą być kształtowane podobnie jak w podatkach;
opłata administracyjna różni się jednak od podatku: przede wszystkim tym, że między opłatą a konkretną czynnością urzędową występuje bezpośredni związek (opłata będzie tu stanowić częściowy zwrot nakładów poniesionych przez organy administracji);
opłata użytkowania: pobierana w związku z korzystaniem z urządzeń utrzymywanych w interesie publicznym
w tym wypadku opłata jest podobna do ceny (stanowiąc odwzajemnienie częściowe / całościowe korzyści otrzymywanej przez zainteresowany podmiot) - ale w odróżnieniu od ceny nie zawsze wyraża w pełni wartość usługi, za którą jest pobierana.
72. ZASADA RÓWNOWAGI BUDŻETOWEJ
Zasada równowagi budżetowej oznacza takie ukształtowanie wydatków z budżetu, aby nie przekraczały one wpływających do niego dochodów, tj. aby nie wystąpił deficyt.
W praktyce realizacja tej zasady jest nieosiągalna. Liczne zastrzeżenia do jej treści doprowadziły do sformułowania zasad przeciwnych - m.in. teoria systematycznego deficytu Keynesa, dowodząca, że deficyt budżetowy nie jest zły, a nawet może być korzystny (teoria ta także została później skrytykowana).
We współczesnych gospodarkach stosuje się generalnie koncepcje pośrednie (między „absolutną” równowagą a Keynesem), np.
teoria budżetu cyklicznego: zakłada, że w zależności od cykli gospodarczych, naturalne są zarówno deficyty, jak i nadwyżki, lecz w dłuższych okresach powinny się one bilansować
teoria impasu: zakłada dopuszczalność deficytu, ale tylko w określonych warunkach i granicach.
73. CHARAKTER PRAWNY ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH
Na gruncie regulacji zawartej w Ordynacji podatkowej trudno jest wyraźnie rozgraniczyć przepisy dotyczące materialnego prawa podatkowego i przepisy procedury podatkowej. Zasadniczo przepisy regulujące normatywny związek między obowiązkiem i zobowiązaniem podatkowym należą ze swej istoty do prawa materialnego. Mają jednocześnie istotne znaczenie dla treści przepisów proceduralnych. Podmiot objęty obowiązkiem podatkowym jest bowiem obciążony także wieloma obowiązkami proceduralnymi, niezbędnym do ustalenia zobowiązania podatkowego oraz jego realizacji - przy czym obowiązki te mają źródło w pierwszym rzędzie w prawie materialnym. Do tej grupy obowiązków „dodatkowych” należy m.in. powinność zgłoszenia opodatkowanej działalności, konieczność ewidencjonowania działalności czy obowiązek składania zeznań podatkowych. Mają one charakter proceduralny, ich celem jest właściwe ustalenie i realizacja zobowiązaniowego stosunku prawnego, a ich źródłem pozostaje materialnoprawny obowiązek podatkowy.
(starałam się zrozumieć coś z Rysiowych wywodów podręcznikowych i jakoś to skondensować, ale nie wiem czy to wyszło choć umiarkowanie czytelnie… - odsyłam do Rysia: str. 188-196)
74. PRAWO PODATKOWE A INNE GAŁĘZIE PRAW
prawo podatkowe a prawo finansowe
polityka legislacyjna w prawie podatkowym jest częścią polityki finansowej państwa (w tej mierze zachodzą daleko idące związki pomiędzy prawem podatkowym a innymi szczegółowymi systemami prawa finansowego)
jednak prawo podatkowe ma wyraźnie sprecyzowane właściwe tylko temu prawu reguły tworzenia i stosowania, niezależne od prawa finansowego: regulacje podatkowe opierają się na jednorodnym zestawie elementów konstrukcyjnych (podmiot, przedmiot, podstawa opodatkowania, stawka…); powiązania z prawem finansowym ujawniają się tu zasadniczo jedynie poprzez funkcje i zadania finansów publicznych; tworzone są własne, specyficzne stany faktyczne, niewystępujące w prawie finansowym ani w innych gałęziach
system prawa podatkowego tworzy spójne kompleksy norm, regulujące właściwe dla tego prawa stosunki społeczne, zgodnie z pewnymi generalnymi założeniami, wykształconymi w historycznym rozwoju - daje to podstawę do uznania prawa podatkowego za samodzielną gałąź prawa
o samodzielności prawa podatkowego jako gałęzi prawa świadczyć może także fakt, że posługuje się ono swoistymi regułami stosowania prawa (tylko gdy takowych brak można sięgnąć po normy innych gałęzi); gdy trzeba sięgnąć do norm innych gałęzi, zdecydowanie częściej niż finansowe jest to prawo administracyjne, cywilne czy konstytucyjne
prawo podatkowe a prawo administracyjne
prawo podatkowe, będąc prawem publicznym, ma daleko idące związki z prawem administracyjnym, z którego się wywodzi
wspólnym dla tych dwóch gałęzi prawa elementem jest administracyjnoprawna metoda regulacji stosunków społecznych
najsilniejsze związki w prawie ustrojowym (dot. organów administracji - ich tworzenia, struktury, wzajemnych relacji); normy regulujące funkcjonowanie administracji podatkowej powstają według zasad właściwych wszelkim organom administracji
daleko idące związki także w zakresie postępowania przed organami administracji -formalne prawo podatkowe (reguluje ustalanie, wymiar i pobór podatków) należy do rodziny procedur administracyjnych: wystąpi tu charakterystyczny stan nierównorzędności podmiotów stosunków proceduralnych; organ administracji w procesie stosowania prawa podatkowego pełni podwójną rolę - jest podmiotem materialnoprawnego stosunku zobowiązaniowego, a oprócz tego podmiotem kształtującym sytuację prawną podatnika w sposób jednostronny i władczy
są też różnice między postępowaniem podatkowym a administracyjnym: w postępowaniu podatkowym zwykle trzeba ustalić zdarzenia z przeszłości jako podstawę do ustalenia następstw prawnych tych zdarzeń, zaś w procedurze administracyjnej zwykle chodzi o uregulowanie stanów mających nastąpić w przyszłości; ponadto w prawie podatkowym nie zawsze występuje klasyczna dla postępowania administracyjnego metoda rozstrzygania w drodze decyzji administracyjnej (zależy od metody ustalania należności podatkowej - wymiar czy samoobliczanie)
materialne prawo podatkowe istotnie różni się od prawa administracyjnego, wykazując przez swą treść bardzo silne związki z prawem cywilnym
prawo podatkowe a prawo cywilne
daleko idące związki zarówno w tworzeniu, jak i w stosowaniu
regulując podatki ustawodawca musi zwracać uwagę na związki istniejącego porządku prawnego z gospodarką, a zwłaszcza pilnować by nowe normy podatkowe nie ograniczyły nadmiernie funkcjonowania instytucji cywilnoprawnych (ostatecznie takie ograniczenia prowadziłyby do braku możliwości realizacji celów prawa podatkowego…)
główną przyczynę istniejących powiązań stanowi przedmiot prawa podatkowego, poprzez swój związek ze zjawiskami ze sfery obrotu prawnego - obrót zaś odbywa się przy pomocy instytucji cywilnoprawnych; w ten sposób u uczestników obrotu powstaje przychód / dochód / majątek, co będzie stanowić tworzywo przy konstruowaniu podatków (czyli realizacja norm prawa cywilnego prowadzi do powstawania stanów faktycznych rodzących obowiązek podatkowy)
prawo podatkowe w stopniu niespotykanym w innych gałęziach prawa funkcjonuje na pograniczu prawa publicznego i prywatnego: ustrojowo i proceduralnie bliskie jest
prawu administracyjnemu, zaś przy konstruowaniu podatkowoprawnego stanu faktycznego wykorzystuje szeroko instytucje prawa cywilnego i handlowego, przejmując je lub modyfikując na własne potrzeby
75. WYKŁADNIA CELOWOŚCIOWA
Wykładnia celowościowa jest jednym z rodzajów wykładni funkcjonalnej (ta ostatnia obejmuje argumenty celowościowe, funkcjonalne i aksjologiczne), w szerokim rozumieniu można te pojęcia utożsamiać.
Często wykładnia przepisów jest przeprowadzana po upływie dłuższego czasu od wejścia w życie ustawy: z tej przyczyny niejednokrotnie literalne znaczenie słów prawodawcy nie pozwala na prawidłowe zrozumienie tekstu. Wykładnia celowościowa służy odnalezieniu obiektywnego celu ustawy. Jej obiektywność polega na poszukiwaniu woli współczesnego ustawodawcy. Zasadniczą rolę odgrywają tu elementy dynamiczne, związane także z samym rozwojem języka. Dotyczy to zwłaszcza przepisów oceniających (np. uzasadniony interes strony czy interes państwa).
Znaczenie wykładni celowościowej wzrosło po wejściu do Unii. Wpływ na to miał w dużej mierze fakt, że przepisy unijne w dziedzinie prawa podatkowego są wprowadzane najczęściej dyrektywą - czyli aktem wiążącym państwa co do celu, przy swobodzie wyboru metody wdrożenia do systemu krajowego.
Przy dokonywaniu wykładni celowościowej w związku z przepisami unijnymi bardzo istotne są zasady ogólne prawa wspólnotowego (określone w prawie pierwotnym oraz sformułowane przez ETS).
Istotna jest interpretacja przepisów UE oparta na zasadzie wykładni jednolitej. Służą temu kierowane do ETS pytania prejudycjalne oraz właśnie - gdy wykładnia językowa nie wystarczy - wykładnia celowościowa oraz systemowa.
Wykładnia celowościowa nie może być stosowana w oderwaniu od innych rodzajów wykładni. Pojawia się bowiem niebezpieczeństwo zbyt dalekiej swobody podmiotu stosującego prawo w poszukiwaniu celu aktu prawnego. Jest to szczególnie niepożądane w prawie podatkowym, którego sformułowania z założenia powinny być jednoznaczne i pozbawione elementów oceniających i wartościujących, aby uniknąć interpretacji organów podatkowych czy sądu nakierowanej na interes fiskusa. Praktycznie jednak wyeliminowanie elementów cennych nie jest możliwe. Można natomiast określić cel danej normy prawa podatkowego przyporządkowując ją do jednej z trzech grup: norm cel fiskalnego, norm celu społecznego lub norm upraszczających (te ostatnie np. normy zawierające konstrukcje ryczałtowe). Większość norm ustawa podatkowych to normy celu fiskalnego. Wśród norm celu społecznego można wyróżnić takie, które mają służyć ograniczeniu pewnych niekorzystnych zjawisk (np. szczególne obciążenie podatkowe związane ze spożywaniem alkoholu) oraz takie, które dążą do popierania rozwoju pewnych obszarów życia społecznego (przez zmniejszanie dochodów budżetowych ustanawianiem ulg i zwolnień).
Treść czynności cywilnoprawnych bywa wykorzystywana do obejścia prawa podatkowego. Polega to zwykle na nadużywaniu prawa cywilnego w ten sposób, że stosunki cywilnoprawne kształtuje się nie pod kątem celów gospodarczych czy finansowych, ale jedynie dla uniknięcia opodatkowania. W prawie podatkowym wielu państw przewidziane są rozwiązania mające zapobiegać zjawisku obejścia prawa podatkowego. Tam, gdzie takich przepisów nie ma (np. w USA i UK) zjawisko obejścia eliminuje się w drodze wykładni i stosowania prawa. W szczególności przyjmuje się, że ocena podatkowoprawnych skutków czynności powinna opierać się na ich rzeczywistej treści, a nie formie prawnej (zasada treść ponad formą) - wykładnię taką określa się jako gospodarczy sposób rozpatrywania prawa podatkowego i stanowi ona swoisty rodzaj wykładni celowościowej. Chodzi tutaj o to, by przy interpretacji prawa podatkowego ekonomiczny punkt widzenia oprzeć na sensie i celu ustawy podatkowej, a nie na sensie ekonomicznym wynikającym z samego prowadzenia gospodarki (bo chodzi tu o prawne, a nie ekonomiczne spojrzenie na gospodarkę podmiotu opodatkowanego).
Wykładnia celowościowa powinna być stosowana w ścisłym związku z wykładnią językową i systemową, co pozwoli uniknąć jednostronnego, fiskalnego spojrzenia na sens norm prawa podatkowego. Dzięki temu zachowane zostaną odpowiednie relacje między statycznymi i dynamicznymi elementami wykładni prawa podatkowego, co wyrażają wzajemne zależności między trzema rodzajami wykładni. Przy stosowaniu wykładni celowościowej niedopuszczalne jest wychodzenie poza te cechy stanu faktycznego, które można określić na podstawie możliwego sensu słów przepisów prawnych.