Czynność prawna jest to oświadczenie woli zmierzające do wywołania skutków prawnych.
Podziały czynności prawnych:
formalne-nieformalne - w zależności od tego, czy do swojej ważności wymagają zachowania określonej formy czy nie
jednostronne-dwustronne - w zależności od tego, czy wymagają dla swojej ważności oświadczenia woli jednej strony, czy dwóch stron
między żyjącymi (inter vivos) i na wypadek śmierci (mortis causa) - w zależności od tego, czy wywołują skutek za życia osoby składającej oświadczenie woli czy po śmierci
rozporządzające i zobowiązujące - w zależności od tego, czy skutkiem dokonania tej czynności jest natychmiastowa zmiana w majątku osoby jej dokonującej czy jedynie zobowiązują do dokonania aktu rozporządzającego w przyszłości
odpłatne i nieodpłatne - w zależności od tego czy na ich podstawie korzyść majątkową uzyskują obie strony, czy też tylko jedna strona
przyczynowe (kauzalne) i abstrakcyjne - w zależności od tego czy ważność takiej czynności uzależniona jest od istnienia causa (cel gospodarczy odzwierciedlający istotę gospodarczą takiej czynności ,uznawany przez prawo), czy też są ważne w oderwaniu od tej causa
causa donandi
causa solvendi
causa aquirendi vel obligandi
Czynności fiducjarne jako szczególny typ czynności w prawie rzymskim.
Elementy czynności prawnej
Essentialia negotii - istotna treść czynności prawnej, bez której czynność ta nie istnieje, pozwalają zakwalifikować tą czynność prawną jako czynność danego typu
Naturalia negotii - postanowienia wynikające z zasad uczciwego obrotu, które uważa się za naturalnie istniejące w treści czynności prawnej, strony nie muszą ich zastrzegać
Accidentalia negotii - postanowienia dodatkowe, istnieją w treści czynności prawnej tylko, jeżeli strony wyraźnie je zastrzegły:
Warunek - zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego zależy SKUTECZNOŚĆ czynności prawnej, może być zawieszający lub rozwiązujący, potestatywny, kazualny lub mieszany, ujemny lub dodatni
Termin - - zdarzenie przyszłe i pewne, od którego zależy SKUTECZNOŚĆ czynności prawnej, może być zawieszający lub rozwiązujący,
Polecenie - dodatkowe postanowienie nakładające obowiązek określonego zachowania się
Wady oświadczenia woli-polegają na niezgodności wewnętrznej woli osoby działającej z zewnętrzną treścią złożonego oświadczenia woli
Simulatio czyli czynność pozorowana: strony umawiają się, że dana czynność nie będzie wywoływać dla nich żadnych skutków prawnych lub będzie wywoływać skutki innej czynności np. pozorna sprzedaż (czynność symulowana) ukrywa rzeczywistą darowiznę (czynność dyssymulowana);
Reservatio mentalis - jednostronna i nieujawniona niezgodność woli z oświadczeniem
Error (błąd) - mylne wyobrażenie o istniejącej rzeczywistości prawnej (error iuris-błąd co do prawa) lub faktycznej (error facti-bład co do faktu), zasada ignorantio iuris nocet, ignorantio facti non nocet, co do zasady nie można było powoływać się na błąd co do prawa (wyjątki np. minores, kobiety, żołnierze) ale można było powołać się na błąd co da faktu (musiał on być istotny i usprawiedliwiony)
Dolus-podstęp -błąd wywołany świadomym działaniem drugiej strony, musiał być istotny i usprawiedliwiony
Metus-groźba - dokonanie czynności pod wpływem bezprawnej i realnej groźby drugiej strony
Czynność prawna, jeżeli nie spełniała wymogów przewidzianych przez prawo była nieważna. W świetle prawa cywilnego nieważność taka miała charakter definitywny, ale prawo pretorskie w pewnym zakresie przewidywało możliwość uzdrowienia takiej czynności poprzez:
Konwersję - potraktowanie nieważnej czynności jako innej czynności zbliżonej w skutkach, która w danym stanie faktycznym byłaby ważna
Konwalidację- jeżeli ustała przyczyna dla której czynność była nieważna np. poprzez upływ czasu
Ratihabitio zatwierdzenie) - jeżeli czynność była początkowo nieważna ze względu na brak wymaganej zgody osoby trzeciej a następnie zgoda ta została udzielona już po dokonaniu tej czynności
Nabycie praw:
Pierwotne (nie wywodzi się nabytego prawa od osoby poprzednika) i pochodne (nabycie prawa od osoby poprzednio je posiadającej, obowiązuje zasada, że nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada - nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet)
Sukcesja syngularna (nabycie pojedynczych uprawnień) i uniwersalna (wejście w ogół praw i obowiązków i poprzednika)
Nabycie translatywne (przejście uprawnienia bez zmian z jednej osoby na drugą) i konstytutywne (nabywca uzyskuje nowe prawo, dotychczas nie istniejące, które z szeregu przysługujących mu uprawnień wyodrębnia zbywca)
Zastępstwo
Zastępstwo bezpośrednie - działania zastępcy bezpośrednio odnoszą skutek w sferze praw i obowiązków zastępowanego, w prawie rzymskim występujące wyjątkowo (nabywanie przysporzeń poprzez niewolników i osoby alieni iuris, nabycie posiadania ze skutkiem prowadzącym do zasiedzenia przez tutora lub procurator omnium bonorum)
Zastępstwo pośrednie - zastępca działa we własnym imieniu i na własny rachunek a następnie rozlicza się z zastępowanym, reguła w prawie rzymskim: tutor, zleceniobiorca, negotiorum gestor, procurator