PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ
Źródła prawa wspólnotowego - powstaje w I filarze UE (hierarchia)
1. Prawo pierwotne (prawo traktatowe)
2. Zasady strukturalne,
3. Umowy międzynarodowe,
4. Normy zwyczajowe,
5. Prawo wtórne ( prawo pochodne lub instytucjonalne)
6. Tzw. Prawo wspólnotowe wewnętrzne.
I Prawo pierwotne:
1. Traktaty założycielskie:
a) Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (Paryż 1951)-wygasł w 2002r.
b)Traktat o Ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (obecnie Wspólnoty Europejskiej- Rzym 1957),
c)Traktat O Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej(Rzym 1957),
d) Traktat o Unii Europejskiej(Maastricht 1992).
2.Traktaty zmieniające umowy założycielskie- Traktaty Rewizyjne:
a)traktat o fuzji organów(1965),
b)jednolity akt europejski(1986),
c)traktat z Maastricht(1992),
d)traktat z Amsterdamu(1997),
e)traktat z Nicei(2001),
f) traktat konstytucyjny(2004),
g)traktat z Lizbony(2007).
3. Traktaty o przystąpieniu poszczególnych państw :
*1972-Dania,Wlk Brytania, Irlandia,
*1979-Grecja,
*1985-Hiszpania i Portugalia,
*1994-Austria,Finlandia,Szwecja ,
*2003-Polska ( 01.05.2004), Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta , Cypr,
*2005- Bułgaria, Rumunia. 4. Przyjęte przez państwa członkowskie protokoły i oświadczenia(deklaracje) załączone do traktatów założycielskich.
4. Przyjęte przez państwa członkowskie protokoły i oświadczenia (deklaracje) załączone do traktatów założycielskich
II Zasady Ogólne Prawa UE Grupy zasad ogólnych prawa wspólnotowego:
1. Zasady traktatowe,
2.Zasady sformułowane przez ETS,
3. Zasady wynikające z kanonów praworządnych i demokratycznych państw,
4. Prawa podstawowe i wolności jednostek.
III Zasady strukturalne
1. Zasada hierarchii źródeł prawa WE,
2. Zasada kompetencji powierzonych(art..5TWE),
3. Zasada równowagi instytucjonalnej,
4. Zasada pierwszeństwa prawa WE,
5. Zasada solidarności(art.10TWE),
6. Zasada jednolitości(spójności),
7. Zasada subsydiarności(pomocniczości) (art.5 TWE)
8. Zasada proporcjonalności(art5 TWE),
9. Zasada bezpośredniego skutku( pr. WE),
10. Zasada przymusowej egzekucji (art256 TWE),
11. Zasada niedyskryminacji(art. 12 TWE),
12. Zasada wzmocnionej współpracy-po T. Nicejskim(art.11 TWE oraz art.43 i nast. TWE) /elastycznej współpracy -T. Z Maastricht/ściślejszej współpracy. Amsterdamski/
Zasada kompetencji powierzonych(art. 5 TWE) - dotyczy stanowienia prawa i jego stosowania
WE działa tylko w granicach kompetencji przyznanych Traktatem i celów w nim wyznaczonych.
Kompetencje WE:
a)wyraźne,
b)domniemane(z funkcji i celów WE),
c)dodatkowe(uzupełniające)- art. 308 TWE
Zasada równowagi instytucjonalnej ustawa orzecznicza, dot. stanowienia prawa i jego stosowania
*zastępuje w WE zasadę trójpodziału władzy,
*każda instytucja WE może działać tylko na podstawie traktatowego upoważnienia,
*żadna instytucja nie może zastępować innych w wykonywaniu ich kompetencji,
*wszystkie instytucje muszą przestrzegać reguł proceduralnych,- przewidywanych prawem procedur,
*instytucje uchwalają samodzielnie swoje regulaminy wewnętrzne,
* obowiązek współpracy dla realizacji celów traktatu
Zasada pierwszeństwa prawa WE: zasada orzecznicza, dot. sfery stanowienia prawa wspólnotowego
1. Sprawa 6/67 Costa C. ENEL:
* państwa nie mogą podejmować jednostronnie środków przeciwko przyjętemu na zasadzie wzajemności porządkowi prawnemu WE,
* żadne normy prawa krajowego nie mogą ,mieć pierwszeństwa przed prawem WE, aby nie pozbawiać go jego specyficznego charakteru,
2. Sprawa 35/76 Simmenthal
*akty prawa WE uniemożliwiają stosowanie każdego przepisu prawa krajowego z nimi sprzecznego ,
*prawo WE stanowi hierarchicznie nadrzędną część składkową prawa obowiązującego na terytorium państw członkowskich,
*sąd krajowy ma obowiązek niezastosowanie każdego aktu krajowego (również późniejszego) sprzecznego z prawem WE bez konieczności czekania na jego uchylenie,
Zasada solidarności/lojalności (art.10 TWE-nowy art.4 ust.3 TUE)
*obowiązki pozytywne:
-wypełnienie zobowiązań, wynikających z TUE i TFUE
-ułatwienie realizacji celów TWE
*obowiązek negatywny:
-zakaz przyjmowania środków sprzecznych z celami WE
*odnosi się do państw członkowskich, instytucji WE i realizacji między nimi
*ETS- zasada solidarności odnosi się do całego prawa UE
Główne obowiązki wywodzone z zasady solidarności:
*przestrzeganie prymatu pr. U.E przed pr. krajowym
*zakaz stanowienia prawa sprzecznego ze wspólnotowym
*obowiązek eliminacji z prawa krajowego przepisów sprzecznych z prawem wspólnotowym
*odpowiedzialność państwa za naruszenia prawa wspólnotowego
*obowiązek zgodnej interpretacji prawa wspólnotowego
Zasada jednolitości(spójności) ma charakter orzeczniczy
*system prawa wspólnotowego powinien być spójny, wewnętrznie niesprzeczny
*w WE powinien istnieć jednolity system prwany a nie -27 obecnie ,odmian tegoż systemu
Zasada subsydiarności(pomocniczości) (art.5 TWE-nowy art.5 ust.3 TUE)
*w dziedzinach niewyłącznej kompetencji UE
*UE tylko wówczas i tylko w takim zakresie w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie
*z uwagi na rozmiar lub skutki proponowanych działań możliwe jest ich lepsze osiągnięcie na porozumienie WE
*obowiązek uzasadnienia kompetencji WE
-cele nie mogą być wystarczająco osiągnięte przez państwa członkowskie
-porównanie efektywności działań państw członkowskich i WE
*w uzasadnieniach aktów wiążących konieczne jest odniesienie do zasady subsydiarności i proporcjonalności
Zasada proporcjonalności (art.5 TWE-nowy art.5 ust.4 TUE)
*działanie WE nie wykracza poza to co jest konieczne do osiągnięcia celu Traktatu
*stosowania do wszystkich sfer kompetencji WE(wyłącznych i mieszanych)
*środek wspólnotowy nie może nakładać niepotrzebnych ciężarów
-ETS bada czy środek jest odpowiedni i konieczny oraz współmierny
*swoboda jednostek może być ograniczona tylko w koniecznym interesie publicznym
*dotyczy też środków przyjmowanych przez państwa członkowskie w zakresie stosowania prawa wspólnotowego
Zasada bezpośredniego skutku prawa UE orzecznicza - Trybunał sprawiedliwości
1) z autonomii prawa wspólnotowego wynika iż:
-stanowi ono część porządku prawnego państwa członkowskiego -tzn. obowiązuje bezpośrednio
-może być powoływane jako źródło praw i obowiązków zarówno organów państwa lub WE ,jak i jednostek -tzn. może być stosowane bezpośrednio
Bezpośrednia skuteczność normy UE
1) przyznaje jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym w stosunkach :
-wertykalnych (państwo-jednostka)
-horyzontalnych(jednostka-jednostka)
2) warunki:
-norma musi obowiązywać bezpośrednio(być częścią porządku prawnego państwa)
-musi nadawać się do bezpośredniego stosowania
Kryteria bezpośredniego stosowania norm prawa UE muszą być spełnione łącznie
*norma wystarczająco jasna i precyzyjna
*bezwarunkowa
*zupełna /kompletna (prawnie perfekcyjna)
Zasada przymusowej egzekucji (art.256 twe-nowy art.299 TFUE)
1) decyzje Rady, Komisji lub EBC(Europejski Bank Centralny) nakładające na podmioty inne niż Państwa zobowiązania pieniężne stanowią tytuł wykonawczy
2) postępowanie egzekucyjne
-zgodnie z procedurą państwa jej przeprowadzenia
-na wniosek zainteresowanego
3)klauzula wykonalności- tylko weryfikacja autentyczności
4)zawieszenie postępowania egzekucyjnego- tylko ETS (Europejski Trybunał Sprawiedliwości)
5) kontrola prawidłowości postępowania-sądy krajowe
Zasada niedyskryminacji (m.in. art.12 i 13 twe-nowy art.18 i 19 TFUE)
1) art.12 TWE :zakaz wszelkiej dyskryminacji z uwagi na przynależność państwową
-realizacje określa Rada-procedura współdecydowania
2) art.13 TWE: Rada może podjąć środki celem zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię, światopogląd, niepełnosprawność, wiek, czy orientację seksualną
-harmonizacja-Rada jednomyślnie na wniosek Komisji, po konsultacji z PE )Parlament Europejski)
-„środki zachęcające”- Rada o procedurze współdecydowania
3) ETS uznał ją za ogólną zasadę prawa-TWE odnosi się tylko do niektórych jej aspektów
4) podobne sytuacje muszą być traktowane podobnie, chyba że jest to nieuzasadnione
5) różnice w traktowaniu podobnych sytuacji =naruszenie zasady niedyskryminacji
6) dyskryminacja może być:
-bezpośrednia -jawna ,wynikająca z przepisów
-pośrednia-ukryta ,w przepisach pozornie obiektywne kryteria, w rzeczywistości powodująca dyskryminację
-odwrotna- państwa członkowskie przyznają swoim obywatelom mniej korzystne traktowanie
Zasada wzmocnionej współpracy (art. 43 i nast. TUE)
możliwość korzystania z instytucji, procedur i mechanizmów WE i UE
podjęcie wzmocnionej współpracy tylko w ostateczności (Rada stwierdza, że cele współpracy nie mogą być inaczej osiągnięte)
wzmocniona współpraca otwarta w stosunku do wszystkich państw
Warunki wzmocnionej współpracy:
zmierza do wspierania celów UE
szanuje dorobek UE
w granicach kompetencji UE nie narusza kompetencji wyłącznych UE (nie powinien naruszać kompetencji wyłącznych)
nie narusza rynku wew., spójności gospodarczej i społecznej, zasad handlu między państwami członkowskimi
obejmuje min. 8 państw
szanuje kompetencje, prawa i obowiązki państw nie uczestniczących
Porozumienie międzynarodowe (państwa członkowskie nie muszą brać udziału w negocjacjach)
Umowy Wspólnot Europejskich (art. 218 TWE obecnie Traktatu Funkcjonowania UE)
Kompetencje wyraźne
Kompetencje dorozumiane
- WE ma kompetencję wewnętrzną
- udział WE w umowie międzynarodowej jest konieczność do realizacji celu WE
Umowy mieszane np. Konwencja Prawa Morza z 1982r.
Podmiot, który negocjuje umowy to komisja Podmiot, który podpisuje porozumienie międzynarodowe to rada.
Trybunał Sprawiedliwości może badać treść porozumienia i e przypadku stwierdzenia niezgodności z prawem pierwotnym (jeżeli jest negatywna opinia), nie może go podpisać.
Zwyczaj - praktyka państw w przekonaniu, iż wyraża ona wiążącą regułę postępowania (każde zachowanie przeciwne dotychczasowej praktyce może być uznane za naruszenie prawa międzynarodowego).
Prawo wtórne / pochodne (państwa członkowskie nie biorą udziału w ich tworzeniu ale są one wiążące)
Rozporządzenia
Dyrektywy
Decyzje
Zlecenia
Opinia
Decyzje sui generis (uchwały nienazwane), np. komunikat, wytyczne
Prawo wtórne / pochodne
Wydawane przez jeden lub kilka organów Unii Europejskiej
Oparte na kompetencji udzielonej w pierwotnym prawie wspólnotowym
Wiążące akty prawa UE
Rozporządzenia, dyrektywy, decyzje
Zawierają preambułę, w której organ wydający:
- przywołuje dokumenty robocze, jakie stały się podstawą do uchylenia aktu
- podaje podstawę prawną przyjęcia
- oraz szczegółowo omawia przyczyny uregulowania danego zagadnienia - uzasadnienie ma ułatwić podmiotom, do których jest adresowany, zrozumienie jego treści (wykładnię)
Znajomość preambuły pozwala również na zapoznanie się ze stanem prawnym w danej dziedzinie przed przyjęciem danego dokumentu
Rozporządzenia:
Środek ujednolicania prawa państw członkowskich
Akty prawne ogólne i abstrakcyjne
Podlegają bezpośredniemu stosowaniu w państwach członkowskich (kształtują prawa i obowiązki os. Fizycznych i prawnych, mogą być powoływane kontaktach pomiędzy nimi oraz administracją państwową a także w sądach)
Wchodzą w życie po ogłoszeniu w D.Urz.UE
Wyróżnia się:
- rozporządzenia podstawowe
- rozporządzenia wykonawcze, których zakres przedmiotowy jest ograniczony a ich postanowienia nie mogą pozostawać w sprzeczności z postanowieniami rozporządzeń podstawowych
Wydawane przez Parlament Europejski wraz z Radą Unii Europejskiej, Radą Unii samodzielnie albo przez Komisję Europejską
Dyrektywy:
Akty prawne nie mające odpowiednika w prawie polskim
Skierowane głównie do państw członkowskich
W dyrektywach wskazany jest cel, który ma być osiągnięty, natomiast adresaci mają swobodę wyboru metod i środków jego realizacji - harmonizacja prawa państw członkowskich
Wskazują czas do implementacji (wyłączenie treści dyrektywy do krajowego porządku prawnego) - zwykle jest to okres 2 lat
Dyrektywom bardzo często towarzyszą załączniki. Dokumenty te mają istotne znaczenie, gdyż zawierają szczegóły techniczne, tabele, zestawienia itp.
Decyzje:
Akty o charakterze indywidualnym skierowanym do konkretnego adresata (np. do polskich decyzji administracyjnych)
Adresaci: państwo (państwa) członkowskie, jak i os. Fizyczna lub prawna
W praktyce decyzje wydawane są przez Komisję i Radę Unii Europejskiej. W wyjątkowych przypadkach przy współudziale Parlamentu Europejskiego
Opinie i zalecenia:
Niezobowiązujące akty prawne
Mają charakter polityczny i moralny
Zalecenia wydawane są z własnej inicjatywy, mogą być adresowane do państw członkowskich, organów wspólnoty lub osób
Opinia wydawana jest na zapytanie, nie dotyczy osób