BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE
1. Dawne i współczesne uwarunkowania bezpieczeństwa międzynarodowego wynikające z charakteru systemu międzynarodowego opartego na dominacji państw. Koncepcja pokojowego ładu międzynarodowego. Główne czynniki konfliktu i agresji we współczesnym świecie. Reżimy totalitarne i dyktatury wojskowe oraz ruchy rewolucyjne a zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego.
17.02
BEZPIECZEŃSTWO:
ujęcie negatywne - brak zagrożenia,
ujęcie pozytywne - pewność jako stan przeciwstawny zagrożeniom.
Tak więc bezpieczeństwo możemy rozumieć jako synonim braku zagrożenia, ochronę przed zagrożeniami lub jako pewność , będącą wynikiem niewystępowania zagrożenia.
Bezpieczeństwo Międzynarodowe - określa bezpieczeństwo określonej zbiorowości państw, w tym charakterystyka systemu międzynarodowego.
Bezpieczeństwo wg kryterium przedmiotowego dzielimy na:
polityczne
militarne
ekonomiczne (surowcowe, energetyczne, żywnościowe, socjalne, finansowe, technologiczne)
kulturowe
humanitarne
ekologiczne
ideologiczne
Na podstawie kryterium kształtu systemu bezpieczeństwa międzynarodowego wyodrębnia się:
system równowagi sił (klasyczny, „koncert mocarstw”, bipolarny, system równowagi strachu)
system blokowy (sojusze)
system bezpieczeństwa kooperatywnego
system bezpieczeństwa zbiorowego (regionalnego, uniwersalnego)
Podział bezpieczeństwa wg kryterium przestrzennego:
lokalne
subregionalne
regionalne
ponadregionalne (strefowe)
globalne (światowe, uniwersalne)
Bezpieczeństwo jako proces społeczny w skali międzynarodowej.
2. Instytucje i instrumenty polityki bezpieczeństwa międzynarodowego ze szczególnym uwzględnieniem uniwersalistycznych organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego.
24.02
Współczesne bezpieczeństwo jest postrzegane w ujęciu systemowym. Instytucjonalizacja procesów współżycia międzynarodowego nadała środowisku międzynarodowemu cech trwałości i powtarzalności. Instytucje bezpieczeństwa międzynarodowego mają za zadanie stabilizację sytuacji międzynarodowej w ujęciu globalnym i regionalnym, a także przeciwdziałanie i zwalczanie zagrożeń bezpieczeństwa i pokoju.
Podstawowymi podmiotami które odgrywają główną rolę w dziedzinie BM są państwa dysponujące środkami niezbędnymi przy rozwiązywaniu sporów. Jednak to OM tworzą mechanizmy, które umożliwiają skuteczne wykorzystanie środków państwowych do zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa na świecie.
Organizacje ds. bezpieczeństwa w poszczególnych regionach świata:
struktury globalne ONZ 1945 (wcześniej LN)
Europa:
NATO (1949)
KBWE (1975-1995) i OBWE (1995)
UE (1992)
Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (2003)
Azja i Pacyfik:
Liga Państw Arabskich (1945)
Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku - ANZUS Treaty (1951)
Organizacja Paktu Azji Południwo-Wschodniej - SEATO (1954-1977)
Organizacja Paktu Centralnego - CENTO (1955-1979)
ASEAN (1967)
Szanghajska Organizacja Współpracy (1996)
Ameryka:
Organizacja Państw Amerykańskich (1948)
Afryka
Organizacja Jedności Afrykańskiej (1963-2002)
Unia Afrykańska (2002)
3. Rola organizacji międzynarodowych w budowaniu systemu bezpieczeństwa zbiorowego. System pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych. Środki budowy bezpieczeństwa i zaufania. Bezpieczeństwo państwowe a bezpieczeństwo międzynarodowe w układach bilateralnych i multilateralnych.
03.03
OM ds. bezpieczeństwa odgrywają szczególną rolę w tej dziedzinie. Wynika to z kilku przesłanek związanych ze specyficzną strukturą tych podmiotów, złożonych instrumentariów reagowania w sytuacjach kryzysowych, ich wielonarodowym charakterem, który w pewnym stopniu gwarantuje państwom ogarniętym konfliktem bezstronności reakcji, czy elastycznością w razie pojawienia się nowych wyzwań.
Można wyróżnić 3 kompleksowe rodzaje ról, które w dziedzinie bezpieczeństwa odgrywają organizacje:
rola forum - areny konsultacji, w ramach której realizowana jest misja uzgadniania zasad współpracy międzynarodowej,
rola instrumentu polityki p-czł,
rola indywidualnego, niezależnego aktora, działającego na rzecz zapewnianai pokoju i bezpieczeństwa na świecie.
Wśród nowych, pozimnowojennych tendencji rozwoju organizacji ds. bezpieczeństwa można zauważyć proces redefinicji ról poszczególnych struktur spowodowany pojawieniem się nowych zagrożeń dla bezpieczeństwa i zmianami w funkcjonowaniu środowiska międzynarodowego. Nową tendencją jest także coraz większy wpływ uczestników pozapaństwowych na system bezpieczeństwa międzynarodowego. Wiąże się to z nowym typem zagrożeń ze strony tych uczestników, jak również ich coraz większej roli w zapobieganiu konfliktom i ich uspokajaniu.
Pokojowe rozwiązywanie sporów
Dzieli się na dyplomatyczne i sądowe
Dyplomatyczne - państwa uczestniczące w sporze zachowują dla siebie aż do ostatniej fazy trwania sporu możliwość podjęcia ostatecznej decyzji.
rokowania, negocjacje - najczęściej stosowane. Jest to załatwienie sporu między stronami (państwami) i państwa podczas rokowań starają się usunąć różnicę zdań w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia. - Przeważnie kończą się kompromisem. Jedną z form rokowań są konsultacje, które odbywają się na żądanie jednej ze stron, gdy zajdzie taka potrzeba.
Dobre usługi - procedura pomocnicza ułatwiająca rokowania, zachęcająca strony, by zaczęły ze sobą rozmawiać. Państwo, które udziela dobrych usług doprowadza strony do stołu obrad, jest pośrednikiem w rozmowach, ale samo nie bierze udziału w rokowaniach.
Mediacja - pośrednictwo - ma te same zasady, co dobre usługi, lecz mediator bierze udział w rokowaniach, kieruje nimi i daje propozycję jak załatwić spór, a także może przejąć inicjatywę we własne ręce za zgodą stron.
Komisje badań - zwołuje się ja, gdy w rokowaniach między stronami powstaje różnica zdań co do stanu faktycznego. Strony powołują komisję badań w celu wyjaśnienia kwestii spornej, jednak komisja nie czyni wskazówek jak rozwiązać spór.
Konsyliacja - pojednawcza - jednym z zadań jest ustalenie stanu faktycznego, opracowuje ona propozycję pokojowego załatwienia sporu. Została zawarta w wielu umowach po II wojnie. Organkonsyliacyjny może oprzeć swoje wnioski na zasadzie słuszności.
Środki sądowe - obejmują postępowanie przed specjalnymi organami sądownictwa międzynarodowego, lub sądami polubownymi. Decyzje dla stron są wiążące.
Sądy można podzielić na:
- rozjemcze - arbitraż
- stałe
4. Rozbrojenie i kontrola zbrojeń jako środki bezpieczeństwa międzynarodowego (proces genewski, proces helsiński, układ o nieproliferacji broni masowego rażenia, układy SALT i START jako przykłady do omówienia)
10.03
Broń jądrowa - rodzaj broni masowego rażenia wykorzystującej wewnątrzjądrową energię wydzielaną podczas łańcuchowej reakcji rozszczepienia jąder ciężkich pierwiastków (uranu i plutonu - broń atomowa) lub reakcji termojądrowej syntezy lekkich pierwiastków z wodoru -bomba wodorowa - o sile wybuchu znacznie większej od broni atomowej. Dzięki istnieniu tej broni powstało przekonanie o możliwości pokonania przeciwnika bez użycia ogromnych armii, do zadania dużych zniszczeń na obszarze przeciwnika wystarczy samolot bombowy, pocisk artyleryjski lub rakieta przenosząca atomowe głowice bojowe.
Broń ABC - atomowa, biologiczna , chemiczna
Arsenał nuklearny świata:
od 1945 - USA - 10.000 głowic (w dniu 04.05.2010 r. amerykańskie Ministerstwo Obrony ogłosiło, że posiada 5113 głowic nuklearnych[3])
od 1949 - Rosja - 16.000
od 1952 - Wielka Brytania - 160
od 1960 - Francja - 350
od 1964 - Chiny - 200
od 1974 - Indie - 160
od 1979 - Izrael - 150
od 1998 - Pakistan - 50
od 2006 - Korea Północna - 15
Karta NZ nie nałożyła obowiązków prawnych na państwa w zakresie rozbrojenia
natomiast Deklaracja zasad z roku 1970 głosi że wszystkie państwa powinny prowadzić w dobrej wierze rokowania w celu szybkiego zawarcia uniwersalnego traktatu w sprawie powszechnego i całkowitego rozbrojenia pod skuteczną kontrolą międzynarodową
Akt końcowy KBWE z1975 r. państwa postanowiły podjąć środki, które mają stanowić krok w kierunku osiągnięcia całkowitego i powszechnego rozbrojenia pod kontrolą międzynarodową i zapowiedziały stosowanie środków budowy zaufania (uprzednie poinformowanie o manewrach, wielkich ruchach wojsk)
Rokowania rozbrojeniowe
w latach 1945-1949 sprawą rozbrojeń zajmowały się dwa organy ONZ:
Komisja Energii Atomowej,
Komisja Zbrojeń Konwencjonalnych.
W pierwszej komisji USA, mające wtedy monopol w zakresie produkcji energii atomowej przedstawiły tzw. Plan Barucha zmierzający do przekazania międzynarodowemu organowi (w którym decyzje podejmowane byłyby większością głosów) produkcji energii atomowej; organ ten mógłby udzielać państwom pod kontrolą zezwoleń na tę produkcję w celach pokojowych
propozycje radzieckie zmierzały do zakazu produkcji i stosowania broni atomowej, stworzenia zorganizowanej kontroli międzynarodowej; państwa miały posiadać swobodę produkcji energii atomowej w celach pokojowych; ZSRR chciał przekazać te sprawy Radzie Bezpieczeństwa, natomiast USA Zgromadzeniu Ogólnemu (miały tam większość głosów)
1954-1955 t ZSRR w części zaakceptował memorandum francusko-angielskie zawierające m.in. wyrzeczenie się przez mocarstwa broni atomowej i określenie maksymalnej liczebności sił zbrojnych
1957-1963 t rokowania doprowadziy do podpisania w 1963 w Moskwie traktatu o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową ; w roku 1959 zawarty został traktat w sprawie demilitaryzacji Antarktyki; w tym samym roku Związek Radziecki przedstawił plan całkowitego rozbrojenia w trzech etapach w ciągu 4 lat, USA odpowiedziały kontrpropozycjami
od 1962 rokowania rozbrojeniowe prowadzone były w Genewie Komitet Rozbrojeniowy (genewski) opracował traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej który został podpisany w roku 1968 i uzyskał ponad 100 ratyfikacji, oraz bakteriologicznej i toksyn oraz ich zniszczeniu podpisanej w 1972
rokowania radziecko-amerykańskie doprowadziły do porozumienia SALT I (Strategic Armaments Limitation Talks) oraz SALT II. Następnie porozumienie w sprawie wyrzeczenia się produkcji, magazynowania i stosowania broni chemicznej (1990). Natomiast rokowania wiedeńskie doprowadziły w 1990 do układu w sprawie redukcji broni konwencjonalnych w Europie
inne porozumienia: denuklearyzacja Ameryki Łacińskiej (traktat z 1967), Afryki (Uchwała Zgromadzenia Ogólnego z 1965) i Oceanu Indyjskiego (Uchwała Zgromadzenia Ogólnego z 1971 r.)
1967 - układ dotyczący przestrzeni kosmicznej (zabrania wprowadzenia na orbitę wokół ziemi obiektów z bronią nuklearną), podobna treść - układ z 1971 w odniesieniu do mórz i oceanów oraz wnętrza ziemi pod tym dnem
na sesji w 1978 ZO ONZ przyjęło Dokument końcowy obejmujący Deklarację i Program działania w sprawie rozbrojenia
traktaty pokoju zawarte z satelitami Osi w 1947 zabraniają państwom zwyciężonym posiadania broni atomowej, biologicznej i chemicznej
polska inicjatywa to plan sfery bezatomowej (Plan Rapackiego), zapowiedziany na sesji ZO ONZ w 1957 i przedstawiony w 1958 r.
w memorandum z 26 lutego 1964 r. Polska zaproponowała zamrożenie zbrojeń nuklearnych i termonuklearnych na obszarze dwóch państw niemieckich, Polski i Czechosłowacji, z tym zastrzeżeniem, że strefa ta mogłaby ulec rozszerzeniu w drodze przystąpienia innych państw do niej
Rozbrojenie, zmniejszenie lub likwidacja sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie umowy międzynarodowej poprzez ograniczenie liczebności sił zbrojnych, zniszczenie pewnych rodzajów broni, likwidację umocnień i baz. Ograniczenie zbrojeń natomiast polega na zahamowaniu wyścigu zbrojeń, co nie powoduje zmniejszenia lub likwidacji istniejącego potencjału wojskowego.
Ostatecznym celem, zgodnie z rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego ONZ, jest rozbrojenie powszechne i całkowite, mające doprowadzić do tzw. opcji zerowej. Organem zajmującym się całością spraw związanych z rozbrojeniem jest Genewski Komitet Rozbrojeniowy, powołany do życia przez 10 państw w 1959 na genewskiej konferencji ministrów spraw zagranicznych.
Kontrola zbrojeń, działania prowadzone przez członków społeczności międzynarodowej, w celu zwiększenia bezpieczeństwa międzynarodowego. Forma kontroli, która służy redukcji napięć w stosunkach międzynarodowych dzięki utrzymywaniu równowagi militarnej oraz wzmacnianiu stopnia zaufania (zapobieganie rozprzestrzenianiu się broni jądrowej poprzez układ o nieproliferacji, Traktat o zakazie prób,demilitaryzację, strefy bezatomowe). Na początku lat 50. XX w. kontrola zbrojeń przyjęła formę przedsięwzięć wielostronnych (umowy, deklaracje), które miały zminimalizować prawdopodobieństwo wybuchu konfliktów zbrojnych. Ograniczano możliwości stosowania sił zbrojnych i powiększania arsenału państw, rozwój wybranych rodzajów zbrojeń poddawano nadzorowi. Państwa przyjęły zobowiązanie o budowieśrodków zaufania i bezpieczeństwa we wzajemnych relacjach.
Umowy w sprawie kontroli zbrojeń i rozbrojenia, dokumenty prawa międzynarodowego mające na celu zahamowanie wyścigu zbrojeń, ograniczenie lub redukcję potencjałów militarnych bądź całkowite wyeliminowanie jakiegoś typu czy kategorii broni.
Umowy wielostronne:
- układ w sprawie Antarktyki podpisany w Waszyngtonie w 1959, postanawia, że obszar Antarktyki może być wykorzystywany wyłącznie w celach pokojowych;
- układ o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej oraz pod wodą podpisany w Moskwie w 1963;
- układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej (łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi), zwany potocznie "układem kosmicznym" podpisany równocześnie w Londynie, Moskwie i Waszyngtonie w 1967, nakazuje wykorzystanie wyżej wymienionych obszarów wyłącznie w celach pokojowych;
- układ o zakazie broni jądrowej w Ameryce Łacińskiej podpisany w Meksyku w 1967 (zwany potocznie układem z Tlatelolco);
- układ o nieproliferacji broni jądrowej (1968), zwany układem NPT (Non-Proliferation Treaty), podpisany jednocześnie w Londynie, Moskwie i Waszyngtonie w 1968; sygnatariuszami jest obecnie 170 państw (1995). Państwa dysponujące bronią jądrową (Chiny, Francja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i ZSRR) zobowiązane zostały w nim do nieprzekazywania jej innym krajom, natomiast kraje nieposiadające tej broni zrezygnowały z prób jej uzyskania. Dodatkowo całość prac nad pokojowym wykorzystaniem energii atomowej została poddana kontroliMiędzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Dopiero w 1992 układ podpisały ostatnie dwa mocarstwa atomowe - Chiny i Francja, po rozpadzie ZSRR kolejne kraje dysponujące bronią jądrową - Białoruś, Kazachstan (1993) oraz Ukraina (1994). Do układu nie przystąpiły jednak niektóre państwa progowe (te, które osiągnęły potencjał technologiczny i są zdolne i/lub produkują broń jądrową) - Pakistan, Indie, Izrael, Argentyna, Brazylia. Korea Północna pomimo, iż jest sygnatariuszem traktatu od lat podejmuje potajemne próby uzyskania broni jądrowej;
- układ o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu podpisany w Londynie, Moskwie i Waszyngtonie w 1971,
- układ o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia broni bakteriologicznej i toksycznej oraz ich zniszczenia w Londynie, Moskwie i Waszyngtonie w 1972,
- układ o zakazie wykorzystywania technik oddziaływania na środowisko naturalne w celach wojskowych lub innych wrogich celach podpisana w Genewie w 1977,,
- układ o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące cierpienia lub mające niekontrolowane skutki podpisana w Nowym Jorku w 1981; sygnatariuszami jest 41 państw (1995); konwencja ma charakter ramowy, tzn. można dołączyć do niej nowy protokół w razie pojawienia się nowego rodzaju "niehumanitarnej" broni. Obecnie obejmuje trzy protokoły: I - dotyczący amunicji, której odłamki są niewykrywalne dla promieni rentgenowskich (szkło, drewno,tworzywa sztuczne), II - zakazu lub ograniczenia stosowania niektórych min (min-pułapek, min lądowych), III - zakazu lub ograniczeń stosowania broni zapalających;
- układ ustanawiający strefę wolną od broni jądrowej na południowo-wschodnim Pacyfiku , zwany także układem z Rarotonga, podpisany w Rarotonga Wyspy Cooka w 1985, układ zakazuje doświadczeń, produkowania i używania broni jądrowej w rejonie południowo-wschodniego Pacyfiku; sygnatariuszami jest 11 państw regionu;
- układ o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie - CFE podpisany w Paryżu w 1990. Wprowadzał ograniczenia 5 kategorii uzbrojenia konwencjonalnego na terytoriach państw-sygnatariuszy: czołgów (pułap zbiorowy 40 tysięcy sztuk), systemów artyleryjskich (40 tysiecy), bojowe wozy opancerzone (60 tysięcy), samolotów bojowych (13 600) oraz śmigłowców (4 tysiące), sygnatariuszami jest 30 państw europejskich oraz Stany Zjednoczone i Kanada;
- układ otwartego nieba, zwany traktatem o otwartych przestworzach, podpisany w Helsinkach w 1992, dotyczy możliwości dokonywania lotów kontrolnych nad terytoriami państw sygnatariuszy, których celem jest obserwacja lotnicza działalności wojskowej, co ma służyć budowie zaufania i bezpieczeństwa międzynarodowego; sygnatariuszami są wszyscy członkowie OBWE;
- układ w sprawie stanu osobowego konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie podpisany w Helsinkach w 1992, układ ustanawiał górny pułap liczebności armii w poszczególnych państwach-sygnatariuszach traktatu; jego sygnatariuszami są strony układu CFE;
- układ o zakazie prowadzenia badań, produkcji, gromadzenia i użyciabroni chemicznej oraz jej zniszczenia podpisana w Paryżu w 1993, układ jest nadal otwarty do podpisu;
- traktat o zakazie prób z bronią jądrową zatwierdzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1996,
- w 1996 zawarto też Porozumienie w sprawie subregionalnej kontroli zbrojeń, tzw. florenckie, wzorowane na CFE, a odnoszące się jedynie do terenu byłej Jugosławii.
Dwustronne umowy pomiędzy supermocarstwami Stanami Zjednoczonymii ZSRR (od 1991 Rosją), to:
tymczasowe porozumienie o niektórych środkach w zakresie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych SALT I (Strategic Arms Limitation Talks) podpisane w Moskwie w 1972, wprowadzało ograniczenie ilościowe dla obu stron na wyrzutnie naziemne oraz zainstalowane na okrętach podwodnych (nie odejmowało lotnictwa strategicznego, wyposażonego w broń jądrową);
- układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej - ABM (Anti-Balistic Missile) podpisana w Moskwie w 1972, ograniczała ilość systemów obrony przeciwrakietowej posiadanych przez każde mocarstwo;
- układ o ograniczeniu podziemnych doświadczeń z bronią jądrową podpisany w Moskwie w 1974, zakazywał przeprowadzania doświadczalnych wybuchów podziemnych o sile powyżej 150 kiloton;
- układ o podziemnych doświadczeniach jądrowych w celach pokojowych podpisany w Moskwie w 1976, zakazywał przeprowadzania doświadczalnych wybuchów we wszystkich środowiskach (wodnym, powietrznym, naziemnym i podziemnym) o sile powyżej 150 kiloton;
- układ o ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych - SALT II podpisany we Wiedniu w 1979, wzmacniał reżim porozumienia SALT I oraz dodatkowo wprowadzał ograniczenia na strategiczne lotnictwo atomowe obu supermocarstw;
- układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu - układ INF (Intermediate Nuclear Force) podpisany w Waszyngtonie w 1987, nakazywał etapową, proporcjonalną i przede wszystkim całkowitą likwidacje rakiet krótkiego (500-1000 km) i średniego zasięgu (1000-5500 km);
- układ o redukcji i ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych START I (Strategic Arms Reduction Treaty) podpisany w Moskwie w 1991 - już po rozpadzie ZSRR, układ zobowiązywał sygnatariuszy do redukcji (w ciągu 7 lat) ilości wszelkich wyrzutni (naziemnych, zainstalowanych na łodziach podwodnych i w samolotach strategicznych) rakiet balistycznych do 1600 po każdej ze stron oraz redukcję ilości głowic jądrowych do 6000 po każdej ze stron. Dodatkowym dokumentem był tzw. Protokół Lizboński podpisany w 1992 przez Białoruś, Kazachstan i Ukrainę, w którym państwa te zobowiązywały się do przekazania Rosji w ciągu 7 lat rozmieszczonych na ich terytoriach arsenałów wojskowych,;
- układ o dalszej redukcji i ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych START II podpisany w Moskwie w 1993, zobowiązywał obie strony do dalszej, dwuetapowej redukcji arsenałów atomowych, jego celem jest całkowita likwidacja naziemnych rakiet wielogłowicowych, tzw. rakiet ciężkich oraz redukcja głowic jądrowych do poziomu 3000 lub 3500 sztuk w każdym państwie. Start I oraz START II miały zmniejszyć arsenały jądrowe dwóch mocarstw o około 70%.
5. Postzimnowojenny układ sił i próba redefinicji bezpieczeństwa międzynarodowego po zakończeniu zimnej wojny.
17.03
BM w okresie ZW przejawiało się w sile militarnej. W erze wyścigu zbrojeń wyznacznikiem potęgi była ilość czołgów ewentualnie innego sprzętu ciężkiego aż do wyprodukowania bomby atomowej. Poza tym wyznacznikiem siły była też gospodarka (PKB per capita). Wraz z upadkiem te systemu dwubiegunowego i przeobrażeń jakie po nim zaszły skończyła się era wyznaczania bezpieczeństwa przez naturalne granice państwa (rzeki, góry). Spowodowane to było rozwojem techniki i transportu (lotnictwo, wyrzutnie rakiet).
Siła wojskowa była najistotniejszym elementem polityki UW i NATO w okresie ZW, ale w stosunkach Wschód-Zachód nie doszło do jej bezpośredniego użycia. Pełniła ona rolę ostatniej gwarancji bezpieczeństwa, a na bieżąco - funkcję odstraszania.
Właściwie funkcjonalna równowaga sił (brak „gorącej wojny”) na głównym kierunku rywalizacji USA-ZSRR popychałą liderów rywalizujących bloków do organizowania lub podsycania konfliktów lokalnych na światowych peryferiach, głównie w krajach Azji, Afryki i Ameryki Śr.
Program Gwiezdnych wojen a później sam rozpad ZSRR udowodniły jak mylne było przekonanie o potędze Związku Radzieckiego (kolos na glinianych nogach), który mógłby rywalizować z USA.
Zderzenie cywilizacji - Huntington:
konflikty będą występować na tle religijno-kulturalnym,
nie nadszedł żaden koniec historii, wszystko jeszcze przed nami
jego podział świata jest zdecydowanie za ostry, te granice nie są tak oczywiste, a kryterium podziału jest niejednorodne
do zderzeń dochodzi również w obrębie cywilizacji (konflikt iracko-irański)
Koniec historii - Fukuyama
Modele bezpieczeństwa:
Amerykański - siłą
Europejski - prawo
Nowe zadania NATO postrzegane są inaczej niż w czasach jego powstawania. Nastąpiła redefinicja zagrożeń, które się pojawiają. Rozpad świata dwubiegunowego i UW zmieniły znaczenie NATO - brak rywalizacji między blokami.
NATO:
Traktat Północnoatlantycki zwany też Traktatem Waszyngtońskim, jest porozumieniem zawartym w oparciu o Kartę Narodów Zjednoczonych, na podstawie którego powstało NATO. Został zawarty 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie, pomiędzy Belgią, Danią, Francją, Holandią, Islandią, Kanadą, Luksemburgiem, Norwegią, Portugalią, Stanami Zjednoczonymi,Wielką Brytanią i Włochami. Wszedł w życie 24 sierpnia 1949.
Partnerstwo dla Pokoju (Partnership for Peace) - program określający szczególny rodzaj stosunków łączących państwa członkowskie NATO z krajami aspirującymi do tego miana, a także mechanizm współpracy tychże państw w zakresie ładu, bezpieczeństwa oraz stabilizacji w Europie.
Idea "Partnerstwa dla pokoju" była odpowiedzią na zgłaszaną przez kraje Europy Środkowo-Wschodniej od 1990 r. gotowość wstąpienia do NATO. Zgłoszona została przez amerykańskiego sekretarza obrony Les Aspina podczas konferencji ministrów obrony państw członkowskich NATO w Travemünde w październiku 1993 r. jako propozycja podpisania przez NATO umowy o współpracy obronnej z państwami Europy Środkowo-Wschodniej. Była jednocześnie sygnałem dla Federacji Rosyjskiej (sprzeciwiającej się rozszerzeniu sojuszu), iż integracja kolejnych państw z Paktem Północnoatlantyckim jest realna. Oficjalny dokument zawierający zasady i warunki uczestnictwa w "Partnerstwie dla pokoju" został przyjęty podczas szczytu w Brukseli 10 stycznia 1994. Zaproszenie do udziału w "Partnerstwie dla pokoju" wystosowano do wszystkich krajów europejskich zainteresowanych współpracą z NATO. Do połowy 1995 r. w programie "Partnerstwo dla Pokoju" brało udział 25 państw europejskich.
Uczestnictwo w "Partnerstwie dla pokoju" nie było równoznaczne z gwarancjami bezpieczeństwa, jakich NATO udziela swym członkom w myśl art. 5 traktatu waszyngtońskiego. Nie stwarzało ono także formalnych przesłanek do przyjęcia do NATO, choć jak pokazuje przykład Polski, Czech i Węgier ułatwiało przystąpienie do sojuszu.
Współpraca w ramach "Partnerstwa dla Pokoju" miała na celu: |
1. Rozwój współpracy w obszarze bezpieczeństwa |
2. Zapewnienie stabilności na kontynencie poprzez:
|
3. Uzyskiwanie przez partnerów zdolności do współdziałania z NATO w sferze operacji:
|
Po przystąpieniu do NATO 12 marca 1999 r. znaczenie przesłania "Partnerstwa dla Pokoju" nie uległo zmianie w polityce zagranicznej Polski, czego dowodem jest uczestnictwo w wielu wspólnych przedsięwzięciach, np. udział w międzynarodowych ćwiczeniach CMX-98 z zakresu postępowania w sytuacjach kryzysowych. Za pośrednictwem "Partnerstwa dla Pokoju"Polska przekazała swoje doświadczenia takim państwom jak Litwa czy Ukraina.
PAŃSTWO
władza + ludność + terytorium + …
zdolność do prowadzenia polityki zagranicznej i uznanie przez inne państwa
Ład międzynarodowy - rodzaj porządku występującego między uczestnikami stosunków międzynarodowych (zwłaszcza państw) określający kształt i funkcjonowanie środowiska międzynarodowego w danym okresie.
Od zakończenia zimnej wojny, ład międzynarodowy, zwłaszcza w obszarze euroatlantyckim, znajduje się w nieustannym procesie jego kształtowania.
Ład międzynarodowy w Europie rozwija się na bazie struktur powstałych w czasach ZW - podlega znacznemu przekształceniu.
Cechą ładu zimnowojennego było utrzymanie statusu quo miedzy
mocarstwami.
Cechą charakterystyczną ładu pozimnowojennego jest zapewnienie stabilności i stabilizacji środowiska międzynarodowego. (Są to cele takich organizacji jak: OBWE, NATO, UE czy Rady Europy)
Struktura pozimnowojennego ładu międzynarodowego:
wspólne wartości (demokracja, gospodarka wolnorynkowa, praworządność) wspólnota wartość w obszarze euroatlantyckim ma eliminować możliwość konfrontacji ideologicznej
normy zachowań, które mają na celu budowanie zaufania między państwami,
struktura rozkładu sił
wielobiegunowość ładu międzynarodowego tzw. Triada triad
militarna (USA, Rosja, Chiny)
gospodarcza (USA, UE, Japonia)
kulturowa (USA, Chiny, Indie lub Japonia
hegemoniczna pozycja USA
6. Rola misji pokojowych i interwencji humanitarnych w utrzymywaniu i przywracaniu pokoju na obszarach znajdujących się w trakcie wojen domowych i po ich zakończeniu. (wybrane misje pokojowe ONZ)
24.03
OPERACJE POKOJOWE
Nieprzewidziane w KNZ wykształciły się na drodze praktyki pod wpływem silnej potrzeby zapewnienia międzynarodowej obecności w miejscach zaistnienia konfliktu.
Utrzymanie pokoju oznacza rozmieszczenie sił ONZ w terenie za zgodą wszystkich zainteresowanych stron. Zwykle jest to personel wojskowy i/lub policyjny, jak również cywilny.
Powstanie i rozwój „misji pokojowych ONZ jest następstwem niezwykle bujnego rozwoju stosunków międzynarodowych po II wojnie światowej, szczególnej roli ONZ w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, a także ujawniania się kontrowersji między stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa. Kontrowersje te, uniemożliwiające realizację podstawowego celu ONZ w sposób sprecyzowany w Karcie, spowodowały konieczność jej rozszerzającej interpretacji. Różnorodne wysiłki podejmowane przez Organizację w celu utrzymania pokoju światowego polegały na powoływaniu ad hoc różnych organów, często nie mających odniesienia w Karcie NZ. ONZ, tworząc nową instytucję, więcej zwracała uwagi na wypełnianie swych zadań niż na funkcjonowanie w zgodności z literalnie interpretowaną Kartą.
Istotny element realizacji postanowień ONZ stanowiły międzynarodowe misje pokojowe prowadzone z udziałem obserwatorów lub kontyngentów wojskowo-cywilnych. Do końca lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia była ona w zasadzie jedyną organizacją prowadzącą wspomniane operacje. Zburzenie dwubiegunowego podziału świata na początku lat dziewięćdziesiątych wpłynęło w znaczący sposób na rozwój systemu rozwiązywania konfliktów przez społeczność międzynarodową. Obok ONZ w prowadzenie misji pokojowych zaangażowały się również organizacje regionalne, jak np. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), a na podstawie mandatu politycznego ONZ także Sojusz Północnoatlantycki (NATO). Międzynarodowe misje pokojowe obejmują szeroki wachlarz sposobów działania, od dyplomacji prewencyjnej po interwencją zbrojną w celu wymuszenia pokoju
Misja pokojowa - jest to działanie stosowane między innymi przez Organizację Narodów Zjednoczonych środkami o charakterze militarnym, w celu utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, bądź to przez zmianę sytuacji stanowiącej groźbę dla pokoju, bądź to dla ułatwienia pokojowego załatwienia sporu, bądź to dla zainicjowania akcji w związku z groźbą naruszenia pokoju.
Misje pokojowe ONZ
część sił zbrojnych państw oddanych do dyspozycji ONZ w celu przeprowadzenia konkretnych operacji pokojowych.
Siły te powoływane są w trybie doraźnym.
W założeniach ONZ, siły pokojowe stanowią - dla państw w nich uczestniczących - nieprzymusowy instrument kontroli konfliktów zbrojnych
Misje pokojowe dzielą się na dwie kategorie:
wojskowe misje obserwacyjne - w skład których wchodzą nieuzbrojeni oficerowie, których zadaniem jest monitorowanie zawieszenia broni i odwrotu wojsk oraz patrolowanie granic i stref zdemilitaryzowanych
siły pokojowe - utworzone z narodowych kontyngentów wojskowych zaangażowanych do pełnienia zadań podobnych jak obserwatorzy wojskowi, stanowią często bufor między stronami konfliktu
W ramach operacji pokojowych uczestnicy misji ONZ wykonują takie zadania jak:
udzielanie pomocy ofiarom konfliktów
uczestniczenie w procesie budowania porozumienia pomiędzy zwaśnionymi stronami
rozbrajanie i demobilizacja
szkolenie i nadzorowanie obywatelskich sił policyjnych
organizowanie wyborów
udzielanie pomocy uchodźcom w powrocie do domów
nadzorowanie przestrzegania praw człowieka
oczyszczanie pól minowych
pomoc w odbudowie zniszczonych wojną krajów.
Pierwszą misją pokojową była UNTSO, która rozpoczęła się w maju 1948 r. miała za zadanie nadzorowanie rozejmu arabsko-izraelskiego.
Od 1948 roku na całym świecie przeprowadzono 60 operacji pokojowych, w których wzięło udział ponad 750 tys. osób personelu wojskowego, policyjnego oraz cywilnego, pochodzących z ponad 110 krajów. Obecnie działa 15 misji, które rozmieszczone są w Afryce, Azji, Ameryce, na Bliskim Wschodzie oraz w Europie. Uczestniczy w nich 62 811 członków personelu wojskowego oraz cywilnej policji z 109 krajów, a także 4517 osób międzynarodowego personelu cywilnego, 8654 lokalnego personelu cywilnego oraz 1812 wolontariuszy ONZ. Od 1948 r. do 2006 r. w operacjach pokojowych śmierć poniosło 2272 osób.
Łączny koszt wszystkich operacji od 1948 r. do czerwca 2006 r. szacuje się na ok. 41 mld USD. Budżet na okres od pierwszego lipca 2006 r. do 30 czerwca 2007 r. wyniesie 4,75 mld USD
ONZ nie posiada własnych oddziałów wojskowych.
Oddziały uczestniczące w operacjach pokojowych noszą krajowe umundurowanie, a identyfikowane są z ONZ na podstawie niebieskich hełmów lub beretów oraz emblematów.
Żołnierze biorący udział w misjach pokojowych ONZ otrzymują wynagrodzenie z rąk własnego rządu, przy uwzględnieniu realiów płacowych obowiązujących w ich kraju.
Wolontariusze uczestniczący w operacjach pokojowych otrzymują zwrot kosztów z funduszy ONZ w wysokości ok. 1000 USD miesięcznie. ONZ zwraca także koszty poniesione przez państwa w celu zakupienia niezbędnego wyposażenia
Rodzaje misji pokojowych:
Utrzymywanie pokoju (peacekeeping)-organizacja ta została upoważniona do stosowania zbiorowych środków dla zapobiegania oraz usuwania zagrożeń i naruszeń pokoju, a także tłumienia wszelkich aktów agresji.
Tworzenie pokoju (peacemaking) polega na skłonieniu dyplomatycznymi metodami stron konfliktu do zaprzestania działań wojennych oraz wynegocjowaniu pokojowego rozstrzygnięcia sporu.
Budowanie pokoju (peacebuilding) polega na podejmowaniu akcji mających na celu uniemożliwienie ponownego powstania sytuacji konfliktowej oraz dążeniu do umocnienia pokoju, m. in. poprzez działania na polu militarnym, takie jak rozbrojenie, demobilizacja, niszczenie broni.