Unia Walutowa a polski system finansowy (12 stron), Kryteria konwergencji (zbieżności) które Polska i inne państwa muszą spełnić by stać się członkami Unii Europejskiej i Unii Wa


Unia Walutowa a polski system finansowy

1. Geneza powstania Unii Walutowej i strefy Euro

Powstanie Unii Walutowej i Gospodarczej przebiegało kilkuetapowo. W 1969 r. zgromadzeni w Hadze szefowie państw i rządów krajów EWG podjęli decyzję o utworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW). Utworzenie takiej Unii miało umocnić pozycję Wspólnoty w świecie oraz wpłynąć na wzrost dobrobytu w krajach członkowskich. Powołano grupę ekspertów, którzy w ramach Komitetu Wernera przygotowali Raport w sprawie stopniowego wprowadzenia w życie UGiW. Raport Wernera określający kształt Unii został przyjęty przez Radę Europejską w 1971 r. Zgodnie z Raportem miała ona zostać utworzona w trzech etapach do 1980 r. Istotą tego planu była koordynacja polityki gospodarczej, która miała stworzyć podstawy do integracji walutowej.

Następny krok to utworzenie (1972r) unii kursów walutowych w postaci tzw. „węża w tunelu”. Było to porozumienie między bankami centralnymi sześciu krajów Wspólnot w sprawie: ograniczenia wzajemnych wahań kursów ich walut do zawężonego przedziału 2,25% (+,- 1,125%) oraz podejmowania interwencji w celu utrzymania kursów walut w tym przedziale, wyłącznie w walutach krajów WE, a nie w dolarze. Cały blok walut mógł wahać się w stosunku do dolara w przedziale 4,5% (+,- 2,25%- wąż). Również to porozumienie nie powiodło się. Po załamaniu się węża walutowego WE stworzyła Europejski System Walutowy- ESW (1979r) - celem było: ustalenie na niskim poziomie stóp inflacji w krajach WE oraz zapobieżenie częstym dewaluacjom i rewaluacjom. System opierał się na czterech elementach: europejskiej jednostce walutowej ECU, mechanizmie Kursów Wymiany Walut, mechanizmach kredytowych, stosunkach między ESW a krajami trzecimi.

Następnie powstał Europejski System Walutowy w 1997r, stworzono wtedy nowy mechanizm stabilizowania kursów między wspólną walutą euro a pozostałymi walutami.

Państwa, które przystąpiły do Unii Gospodarczej i Walutowej w 1999 r. tworzą Strefę Euro, nazywaną także Eurolandem. Obejmuje ona Austrię, Belgię, Finlandię, Francję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię i Włochy. Państwa te spełniły wymienione wcześniej kryteria zbieżności, które warunkują pełne uczestnictwo w UGiW

Strefa Euro stanowi około 3/4 ogólnej powierzchni i ludności U E (tab. 4). Pod względem zaludnienia jest nieco większa od Stanów Zjednoczonych (tab. 6). Jej mieszkańcy zajmują około 5% ludności świata, natomiast wytwarzają prawie 16% światowego PKB (USA odpowiednio ok. 21% a Japonia ok. 8%). Cztery z jedenastu krajów Strefy (Luksemburg, Dania, Belgia i Austria) znajdują się pośród 10 najbogatszych państw świata, a Luksemburg - według Banku Światowego jest na pierwszym miejscu pod względem PKB na jednego mieszkańca. Irlandia w latach 90-tych była w czołówce najdynamiczniej rozwijających się gospodarek świata (ze średnią stopą wzrostu gospodarczego równą +7,1% w latach 1990-1997).

Do UE należą lub są z nią stowarzyszone pozakontynentalne, zamorskie i inne terytoria, dlatego dodatkowo ustalono granice Strefy Euro dla tych terytoriów, dzieląc je na trzy grupy:

- terytoria należące do Strefy Euro: Helgoland - Niemcy; Wyspy Kanary, Ceuta i Melilla - Hiszpania; Monako, francuskie departamenty zamorskie (Gujana, Gwadelupa, Martynika i Rśunion), Saint Pierre i Miquelon oraz Majotta - Francja; Madera, Azory - Portugalia, wyspy Aland - Finlandia;

- terytoria związane z państwami członkowskimi UGiW, które zalicza się do "Reszty świata": Buesingen, Andorra, Antyle Holenderskie i Aruba, Polinezja Francuska, Nowa Kaledonia, San Marino i Watykan oraz Makau; terytoria związane z państwami członkowskimi UE spoza UGiW, które zalicza się do "Reszty świata" np. Wyspy Normandzkie, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Kajmany, Grenlandia.

Tabela 1. Państwa członkowskie Strefy Euro

Kraj

Stolica

Ustrój Polityczny

Powierzchnia w tys. Km2

Ludność w 1998 r. w mln.

Autria

Wiedeń

republika parlamentarna

83,85

8,08

Belgia

Bruksela

monarchia konstytucyjna

30,51

10,19

Finlandia

Helsinki

republika parlamentarna

338,14

5,15

Francja

Paryż

republika parlamentarna

543,96

58,72

Hiszpania

Madryt

monarchia konstytucyjna

504,78

39,72

Holandia

Amsterdam

monarchia konstytucyjna

40,84

15,65

Irlandia

Dublin

republika parlamentarna

68,89

3,69

Luksemburg

Luksemburg

monarchia konstytucyjna

2,59

0,42

Niemcy

Berlin

republika parlamentarna

357,33

82,06

Portugalia

Lizbona

republika parlamentarna

92,08

9,96

Włochy

Rzym

republika parlamentarna

301,22

57,56

Srefa Euro (UE - 11)

2364,19

290,83

Dania

Kopenhaga

monarchia konstytucyjna

43,07

5,30

Grecja

Ateny

Republika parlamentarna

131,63

10,51

Szwecja

Sztokholm

monarchia konstytucyjna

410,93

5,85

W.Brytania

Londyn

monarchia konstytucyjna

241,75

59,08

Unia Europejska - 15

3191,57

347,57

Źródło: Unia Europejska, Zamojska Aldona, SGGW Warszawa 2000

Oprócz "Jedenastki" (tzw. "ins") wyodrębnia się trzy inne grupy krajów:

- kraje "opt out", spełniające kryteria konwergencji, ale pozostające poza UGiW z własnej woli (Wielka Brytania, Dania i Szwecja);

- kraje "pre-ins", będące członkami UE, ale nie spełniające kryteriów zbieżności (Grecja);

- kraje "non-EU-outs", stowarzyszone z UE (Malta, Cypr, Turcja, kraje Europy Środkowo-Wschodniej).

Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej (Economic and Monetary Union - EMU) oraz przyjęcie wspólnego pieniądza - euro - ukoronowało przebieg dotychczasowych procesów integracyjnych w Europie. W strefie euro żyje dziś ponad 300 mln ludzi, którzy wytwarzają ponad 18 proc. światowego produktu i generują 20 proc. światowego eksportu. Unię Gospodarczą i Walutową uważa się za czynnik, który przesądzi o właściwym funkcjonowaniu jednolitego rynku europejskiego. Istnienie wspólnego pieniądza wyeliminuje wpływ kursów wymiany walut krajowych na rozwój handlu i przepływy kapitału. Rynek stanie się bardziej przejrzysty, a ceny łatwiej porównywalne, co powinno korzystnie oddziaływać na alokację czynników produkcji. Wymagana w EMU dbałość Europejskiego Banku Centralnego o stabilność cen powinna umożliwić, na dłuższą metę, utrzymywanie niskiego oprocentowania. W ostatecznym wyniku, oczekuje się korzystnego wpływu EMU na tempo rozwoju gospodarczego krajów członkowskich, wzrost poziomu dobrobytu społeczeństw i wzrost zatrudnienia. Bezpośredni, korzystny efekt EMU powinien się uwidocznić w postaci eliminacji kosztów wymiany pieniądza wewnątrz strefy euro. Dotyczy to zarówno kosztów ponoszonych przez zagranicznych podróżnych, jak i przy transakcjach eksportowo-importowych w odniesieniu do towarów i usług. Koszty te są oceniane na 0,3-0,4 proc. produktu krajowego Unii Europejskiej, tj. 20-25 mld euro.
Unia Europejska należy do światowych potęg handlowych, toteż jej wspólna waluta - euro - powinna z biegiem czasu stać się jedną z głównych walut transakcyjnych i rezerwowych na świecie. Ułatwi to firmom europejskim działanie w ramach gospodarki globalnej. Europa, wyposażona we wspólny, doceniany na świecie pieniądz, będzie mogła efektywnie współdziałać na rzecz stabilności międzynarodowego systemu finansowego. Rezygnując ze swojego pieniądza i narodowej polityki monetarnej, państwa członkowskie EMU zyskują wspólną, wzmocnioną suwerenność walutową.

31 grudnia 1998 r. wyznaczono kursy walut państw UGiW wobec euro, a 1 stycznia 1999 r. euro stało się prawnym środkiem płatniczym na terenie krajów UGiW (Tabela 2).

Tabela 2. Wartość 1 euro w walucie narodowej

Państwo

Wartość 1 euro w walucie narodowej

Austria

1 euro = 13,7603 szylingów (ATS)

Belgia

1 euro = 40,3399 franków (BEF)

Finlandia

1 euro = 5,94573 marek (FIM)

Francja

1 euro = 6,55957 franków (FRF)

Grecja

1 euro = 340,750 drachm (GRD)

Hiszpania

1 euro = 166,386 peset (ESP)

Holandia

1 euro = 2,20371 guldenów (NLG)

Irlandia

1 euro = 0,787564 funta (IEP)

Luksemburg

1 euro = 40,3399 franków (LUF)

Niemcy

1 euro = 1,95583 marki (DEM)

Portugalia

1 euro = 200,482 eskudo (PTE)

Włochy

1 euro = 1936,27 lirów (ITL)

Źródło: K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, EURO - nowa waluta, Twigger S.A., War­szawa 1999 r., s. 25 - 26.

W okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2002 r. w obiegu znajdowały się nadal waluty narodowe. Istniała prawna równorzędność walut narodowych i euro. Euro było jednak wykorzystywane wyłącznie w operacjach bezgotówko­wych. Banki na żądanie klienta miały obowiązek przeliczenia jego konta na euro, ale odwrotna operacja była niemożliwa. W okresie tym każdy klient mógł utrzymy­wać rachunek bankowy w walucie narodowej. Czas ten był niezbędny na wydruko­wanie banknotów i wybicie monet euro oraz przygotowanie społeczeństwa do za­stąpienia walut narodowych euro.

1 stycznia 2002 r. zostały wprowadzone do obiegu banknoty i monety euro. Chociaż mogły się one znajdować w obiegu razem z banknotami i monetami walut narodowych do 1 lipca 2002 r., to już do 1 marca 2002 r. zostały wycofane z obiegu wszystkie waluty narodowe i euro stało się jedynym prawnym środkiem płatniczym w Unii Walutowej. Długość okresu równoległego obiegu euro i walut narodowych różniła się jednak nieznacznie w poszczególnych krajach. Po 1 marca 2002 banknoty i monety walut narodowych można nadal wymieniać na euro w narodowych bankach centralnych oraz bankach komercyjnych w krajach strefy euro.

2. Skutki utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej

a) dodatnie skutki utworzenia UGiW

Spośród pozytywnych skutków powstania UGiW do najważniejszych należą:

Tabela 3. Wskaźniki gospodarcze dla Euro 11 i USA

Liczba mieszkańców

Udział w PKB świata

Udział w handlu światowym

EURO 11

290 mln

19,4 %

18,6 %

USA

268 mln

19,6 %

16,6 %

Źródło: „Rzeczpospolita” 21.04.98 r.

b) ujemne skutki utworzenia UGiW

3. Plany przystąpienia Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej

Kierunek na integrację z Unią Europejską jest trwałym wyznacznikiem polityki zagranicznej prowadzonej przez kolejne rządy od roku 1989. Duże prawdopodobieństwo utrzymania się tej tendencji, a także znaczenie integracji dla całokształtu naszego życia społeczno-ekonomicznego, uzasadniają wymienienie jej na pierwszym miejscu pośród sił, które będą miały decydujący wpływ na przyszły kształt polskiego systemu finansowego.

Stopniowe wchodzenie w skład struktur UE w dwojaki sposób wpłynie na charakter systemu finansowego. Po pierwsze, przez przyjmowanie nowych, zgodnych z wymogami Unii, regulacji prawnych. Po drugie, przez nasilanie się konkurencji na naszych rynkach finansowych w efekcie dalszej liberalizacji przepływów kapitałowych oraz zasad prowadzenia działalności przez zagraniczne instytucje finansowe.

Co się tyczy przyjmowania regulacji prawnych, to należy najpierw zauważyć, że regulacje UE są tak skonstruowane, że pozwalają na zachowanie wielu specyficznych cech narodowych. Niemniej ustawodawstwo krajowe musi zostać dopasowane do ogólnych wymagań UE. Będzie to zatem oznaczało przeprowadzenie w najbliższym czasie głębokiej rewizji regulacji prawnych polskiego systemu finansowego. Odnosi się to zarówno do regulacji w skali mikroekonomicznej (a więc dotyczących funkcjonowania poszczególnych instytucji finansowych nastawionych przede wszystkim na działalność o charakterze komercyjnym), jak i regulacji odnoszących się do podmiotów prowadzących przede wszystkim działalność makroekonomiczną (banku centralnego). W pierwszym przypadku chodzi o wyrównywanie warunków konkurencji z istniejącymi w krajach Unii. W drugim - o włączenie NBP w proces tworzenia się Europejskiego Systemu Banków Centralnych; będzie to m.in. wymagać istotnych zmian w zasadach stanowienia polityki pieniężnej w Polsce16.

Kolejny wspomniany wymiar integracji polskiego systemu finansowego ze strukturami UE wiąże się z nasileniem konkurencji ze strony zagranicznych instytucji finansowych. W związku z przystąpieniem Polski do OECD, nastąpiło dalsze poszerzenie wymienialności złotego oraz liberalizacja świadczenia usług finansowych przez zagranicę. Z kolei wiele wskazuje na to, że w 1999 r. nastąpi dalsze otwarcie polskich rynków finansowych oraz że około 2002 r. prawdopodobnie nastąpi wprowadzenie pełnej wymienialności złotego. Pociągnięcia te w krótkim czasie wystawią nasz mało efektywny system finansowy na silną presję konkurencji ze strony o wiele sprawniejszych instytucji zagranicznych.

  1. Polski system finansowy a Unia Gospodarcza i Walutowa.

Uczestnictwo krajów w Unii Gospodarczej i Walutowej wymaga by ich gospodarki cechował wysoki stopień zbieżności (konwergencji). Traktat z Maastricht określa pięć podstawowych kryteriów konwergencji:

Wyjaśnienia wymaga kilka pojęć. Pierwsze z nich to budżet rządowy ogółem, który obejmuje tu budżet centralny (państwowy), budżety krajowe (regionalne) oraz budżety lokalne, a także fundusze ubezpieczeń społecznych35. Jest to budżet sektora, który określa się jako generał goyemment sector- sektor instytucji rządowych i samorządowych.

Budżet jest to roczny plan przyszłych przychodów i wydatków.

Podstawowy element systemu finansów publicznych stanowi budżet państwa. Jest on funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo, w związku z realizacją przez nie przyjętych zadań. Środki na ten fundusz gromadzi się na zasadzie przymusowej i bezzwrotnej, zgodnie z obowiązującym prawem budżetowym.

Oprócz budżetu państwa, w skład finansów wchodzą budżety władz krajowych (gdy państwo jest podzielone na kraje jak np. Niemcy), regionalnych, lokalnych i inne (np. fundusze celowe - fundusze ustawowe, których przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację określonych zadań np. fundusze ubezpieczeń społecznych).

Wydatki (państwa, kraju itp.) powinny mieć pełne pokrycie w dochodach, bez zaciągania na ten cel kredytów (jest to tzw. zasada równowagi budżetowej). W praktyce nie przestrzega się tego, gdyż presja potrzeb związanych z pełnieniem przez państwo różnych funkcji jest bardzo silna.

Na równowagę budżetową lub jej brak mają wpływ liczne czynniki po stronie dochodów i wydatków: ekonomiczne, organizacyjne, techniczne, polityczne, społeczne. Inne czynniki kształtują dochody, a inne wydatki. Wśród czynników ekonomicznych po stronie dochodowej są zjawiska zachodzące w sferze realnej gospodarki, przede wszystkim rozmiary działalności gospodarczej, system podatkowy, w tym rozmiary obciążeń podatkowych oraz rodzaje zwolnień podatkowych, a ponadto pożyczki i kredyty zaciągane przez państwo. Ekonomiczne czynniki decydujące o rozmiarach wydatków, to głównie zakres funkcji spełnianych przez państwo wraz z koncepcją ich finansowania, określającą stopień odpłatności obywateli, a także poziom i struktura zatrudnienia w sektorze publicznym, poziom i dostępność ubezpieczeń społecznych (np. zasiłków dla bezrobotnych36.

W praktyce, równowaga budżetowa występuje sporadycznie. Z reguły bilans (wynik) budżetu jest dodatni lub ujemny. Jeżeli dochody państwa w okresie roku budżetowego są wyższe od wydatków to stan ten określa się jako nadwyżkę budżetową. Częstszym zjawiskiem jest sytuacja odwrotna, gdy wydatki przewyższają dochody, mówi się wówczas, że wystąpił deficyt budżetowy

Wielkość wyniku budżetowego podaje się kwotowo (w walucie danego kraju) oraz jako relację kwoty bilansu do produktu krajowego brutto.

Ponieważ deficyt budżetowy Jest zjawiskiem występującym systematycznie i państwo na Jego pokrycie stale zaciąga pożyczki lub kredyty, niespłacone długi państwa narastają, czyli dług publiczny powiększa się.

Dług publiczny jest to całkowita kwota zadłużenia państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności, w wyniku których państwo jest zobowiązane do wypłaty pewnych kwot pieniężnych (np. odszkodowań z tytułu wywłaszczenia).

W podanym wyżej kryterium zbieżności, dług publiczny, podobnie jak deficyt, dotyczy zadłużenia z tytułu zaciągania pożyczek przez sektor finansów państwa, krajów, regionów, władz lokalnych i funduszy ubezpieczeń społecznych. W krajach UE zdecydowana większość długu publicznego przypada na budżet centralny państwa.

Dług publiczny składa się z długu:

• krajowego, który obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych wobec podmiotów krajowych oraz tych zagranicznych, które zakupiły skarbowe papiery wartościowe (np. obligacje) wyemitowane na rynek krajowy;

• zagranicznego, będącego głównie efektem zaciągniętych przez państwo kredytów w bankach komercyjnych za granicą lub w międzynarodowych instytucjach finansowych.

Stały wzrost długu publicznego zwiększa koszty jego obsługi (spłata zadłużenia i odsetki). Może to stać się poważnym obciążeniem dla budżetu i być przyczyną kolejnych deficytów. Dług publiczny nie musi być spłacony - wykup obligacji wyemitowanych w okresach wcześniejszych może być sfinansowany emisją następnych. Zbyt wysoki dług publiczny, w stosunku do możliwości gospodarki, grozi jednak wystąpieniem zjawisk inflacyjnych, podwyższeniem stawek podatkowych i stóp procentowych.

Oprócz wymienionych wcześniej pięciu podstawowych kryteriów przystąpienia do UGiW występują dodatkowe:

Państwo członkowskie UE, które nie spełnia kryteriów zbieżności, jest automatycznie uprawnione do odstąpienia od umów zobowiązujących je do przyjęcia wspólnej waluty jako elementu trzeciej fazy UGiW. Co najmniej co dwa lata, lub na wnio­sek zainteresowanego państwa, jego kwalifikacja będzie jednak ponownie rozpatrywana przez Radę Europejską po konsultacji z Parlamentem Euro­pejskim i po zaciągnięciu opinii Komisji.

Dania, Wielka Brytania zastrzegły sobie w protokołach, załączonych do Traktatu, prawo nie przechodzenia do trzeciego etapu, nawet jeśli będą spełniały wymagane warunki (klauzula opting out). Dania zrezygnowana z uczestnictwa w tym etapie na mocy referendum. Uważa się, ze referendum (w 1992 r.), w którym 50,7% społeczeństwa Danii opowiedziało się prze­ciwko Traktatowi z Maastricht, odbyło się za wcześnie. W Wielkiej Brytanii zwyciężył konserwatyzm i niechęć do głębokiej integracji. Do UGiW nie przystąpiła także dobrowolnie Szwecja - przeważył tu sceptycyzm społeczeństwa oraz obawa przed obniżeniem standardów ekologicznych i socjalnych. Udział w UGiW nie jest warunkiem przystąpienia nowego państwa do Unii Europejskiej, co będzie dotyczyło m.in. Polski.

Bibliografia:

  1. D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia, t. 2, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1994 r.,

  2. L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r.,

  3. K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, EURO - nowa waluta, Twigger S.A., Warszawa 1999 r.,

  4. S.Golinowska, E. Kawecka - Wyrzykowska, K. Lutkowski, J. Rowiński, W. Sartorius, J. Szlachta, Skutki integracji z Unią Europejską dla Polski, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Warszawa 2000 r.,

  5. D. Lasok, Zarys prawa Unii Europejskiej, część druga, TNOiK, Toruń 1998 r.,

  6. K. Zabielski, Finanse Międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r.,

  7. W. Weidenfeld, W. Wessels, Europa od A do Z, Wydawnictwo „Wokół Nas“, Gliwice 1996 r.,

  8. M. Glibowska, B. Pawełczyk, Gdzie i jak wymieniać waluty 12 krajów Unii Europejskiej na euro, Praktyczny informator, Narodowy Bank Polski, 2001 r.



Wyszukiwarka