Rodzaje i formy działalności depozytowej banków
Prowadzenie działalności bankowej w najprostszym ujęciu wiąże się z gromadzeniem krótkookresowych depozytów i ich transformacją na kredyty mające dłuższe terminy zapadalności. Bank występuje zatem jako pośrednik gromadzący depozyty, by następnie odpożyczać je z określoną marżą. Wielkość zgromadzonych depozytów przesądza o możliwościach finansowych banku w zakresie działalności kredytowej oraz operacjach na rynku pieniężnym i kapitałowym.
Bank komercyjny bez bazy depozytowej nie ma racji bytu. Jej rozwój umożliwia rozbudowę potencjału finansowego banku. Wyższy poziom depozytów ułatwia zarządzanie płynnością i zwiększa bezpieczeństwo samego banku.
Głównym źródłem depozytów pieniężnych są czasowo wolne nadwyżki pieniężne osób fizycznych oraz niefinansowych podmiotów prawnych (przedsiębiorstw, instytucji, organizacji społecznych). Ponadto banki pozyskują środki pieniężne od instytucji finansowych i sektora budżetowego.
Rozwój usług bankowych umożliwia gospodarowanie zarówno bieżącą gotówką jak i środkami pieniężnymi na finansowanie zamierzeń gospodarczych oraz planowanych wydatków konsumpcyjnych.
W praktyce bankowej ukształtowały się różnorodne formy przechowywania depozytów pieniężnych. Są one zróżnicowane pod względem płynności finansowej, okresów przechowywania, warunków oprocentowania itp.
Banki chcąc pozyskać klientów stosują różne formy zachęt w postaci oprocentowania, korzystniejszych warunków obsługi i współpracy z klientami. W praktyce działalności depozytowej szczególną wagę przywiązuje się do gromadzenia wkładów oszczędnościowych i lokat pieniężnych.
Wkłady oszczędnościowe i lokaty bankowe gromadzone są w banku i odnotowywane w formie zapisu na rachunkach bankowych.
W operacjach międzybankowych depozytem nazywamy przyjęcie na określony termin danej kwoty pieniędzy po określonej stopie procentowej. Lokatą zaś nazywamy operację udzielenia tych pieniędzy.
Podstawowym warunkiem złożenia depozytu w banku jest otwarcie w nim rachunku depozytowego. Z otwarciem rachunku wiąże się zawarcie odpowiedniej umowy między klientem a bankiem.
W umowie rachunku wykazuje się zasady i sposób ustalenia wysokości prowizji i opłat za czynności związane z prowadzeniem rachunku. Oznacza to, że można w umowie odwołać się do odpowiedniego regulaminu i taryfy prowizji i opłat. Do umowy rachunku bankowego załączony jest zwykle regulamin stanowiący jej integralną część, który reguluje sposób jej funkcjonowania i tryb postępowania w określonych okolicznościach.
Drugim z niezbędnych warunków dla gromadzenia depozytów klientów jest obowiązek banku zwrotu depozytu klientowi; banki zawsze to czynią, jeśli zachowują płynność. Większość polskich banków nie ma problemów w tym zakresie, zawsze jednak istnieją banki, których płynność jest - przynajmniej przejściowo - zagrożona. Jeśli w takim banku klienci masowo wystąpią o zwrot depozytów, powstanie groźna sytuacja, w której jedynym wyjściem byłaby pomoc ze strony państwa, właścicieli banku lub innych banków.
Jedną z instytucji, które w takich sytuacjach mogą udzielać pomocy, jest zasilany przez wszystkie banki Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Jego głównym celem jest stabilizacja systemu bankowego przez zmniejszenie obaw deponentów przed stratami wynikającymi z dokonywania depozytów bankowych.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny został powołany z dniem 17 lutego 1995 roku. Zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 1994 roku o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, do tego funduszu muszą obowiązkowo należeć wszystkie banki, zarówno komercyjne, jak i spółdzielcze. Każdy z nich musi płacić określony procent sumy aktywów ważonych ryzykiem. Jeśli jakiś bank przeżywa poważne trudności, może on wystąpić do funduszu o wsparcie finansowe. Najważniejsze jest jednak znaczenie funduszu jako gwaranta małych depozytów. Gdy upada bank, fundusz gwarantuje wszystkim deponentom odzyskanie pieniędzy w 100% do równowartości 1 tys. ECU i 90% należności do 5 tys. ECU.
Gwarancje obejmują kapitał depozytu i odsetki naliczane do dnia upadku banku. Wyższe depozyty są spłacane z produktu likwidacji majątku banku (oczywiście w proporcji do istniejących, zazwyczaj bardzo małych, nadwyżek).
W praktyce więc Bankowy Fundusz Gwarancyjny chroni interesy drobnych deponentów, odgrywających zasadniczą rolę dla systemu bankowego, jego działalność nie ma natomiast większego znaczenia dla przedsiębiorstw i osób zamożnych.
Trzy wymienione banki (PKO bp, Pekao S.A. i BGŻ) do końca 1999 roku korzystały z pełnych gwarancji skarbu państwa w zakresie depozytów. Od 1 stycznia 2000 roku wkłady zgromadzony w tych bankach podlegają tak jak w pozostałych bankach - gwarancjom BFG.
Depozyty kwalifikowane są:
wg podmiotów, tj. klientów: osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, ale posiadających zdolność prawną;
wg waluty, tj. prowadzone w złotych i w walutach obcych.
Depozyty mogą być:
a vista czyli płatne na każde żądanie. Do tych depozytów zalicza się wszystkie środki pieniężne, jeżeli nie został zadeklarowany termin ich przechowywania na rachunku;
terminowe, jeżeli został zadeklarowany termin przechowywania na rachunku.
Ustawa Prawo bankowe wymienia w szczególności następujące rodzaje depozytów - rachunków bankowych;
rachunki bieżące;
rachunki pomocnicze;
rachunku lokat terminowych;
rachunki oszczędnościowe - wkłady oszczędnościowe.
Charakterystyka rachunków depozytowych
Podstawową cechą rachunków a'vista jest brak określenia terminu na jaki klient składa pieniądze. Oznacza to, że pieniądze są stawiane do dyspozycji klienta w każdej chwili i to bez żadnego uszczerbku na oprocentowaniu. Z drugiej strony środki na tych rachunkach są podstawowym źródłem „taniego pieniądza” dla banku. Rachunek bieżący jest prowadzony dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, jednostek posiadających osobowość prawną lub zdolność do czynności prawnych.
Posiadanie rachunku bieżącego jest wymogiem Ustawy o działalności gospodarczej z dnia 23 grudnia 1988 roku, która nakłada na podmioty gospodarcze obowiązek posiadania rachunku pod rygorem kary grzywny. Podmiot może mieć kilka rachunków bieżących w różnych bankach. W takim przypadku należy wskazać jeden z nich jako rachunek podstawowy i powiadomić bank prowadzący rachunek bankowy o posiadaniu rachunków w innych bankach. O otwarciu rachunku podmiot gospodarczy powiadamia Urząd Skarbowy i ZUS.
Rachunek bankowy bieżący jest „umową” pomiędzy bankiem a klientem i jednocześnie dokumentem księgowym, który przedstawia operacje zachodzące pomiędzy klientem a bankiem w postaci zapisów:
na obciążenie rachunku (debet), jeżeli klient jest dłużnikiem ;
na uznanie rachunku (kredyt), jeżeli klient jest wierzycielem.
Rachunek bankowy jest równocześnie mechanizmem regulowania należności poprzez rejestrację operacji. Operacja przeprowadzona przez rachunek wierzyciela uznana jest za uregulowaną. Rachunek bieżący służy do gromadzenia środków pieniężnych posiadacza rachunku i do przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych. Obserwacja operacji i stanów na rachunku klienta jest jednym z elementów oceny jego stanu finansowego, płynności i procedury „poznaj swojego klienta”, będącej częścią programu przeciwdziałania praniu „brudnych' pieniędzy w banku.
Rachunek pomocniczy - służy on przeprowadzaniu określonych rozliczeń pieniężnych - operacje dokonywane na tym rachunku są do określonych celów. Umowa precyzuje te rozliczenia. Rachunek taki otwiera się w innym banku lub innym oddziale operacyjnym tego samego banku. Otwarcie rachunku nie wymaga zgody banku, w którym prowadzony jest rachunek bieżący. Przez rachunek pomocniczy mogą przepływać znaczne kwoty strumieni pieniężnych , ale przepływy te są ograniczone ustaleniami zawartymi w umowie. Umowa może przewidywać przekazanie salda tego rachunku na rachunek bieżący itp.
Rachunek lokat terminowych służy do przechowywania środków pieniężnych przez jego posiadacza na czas określony w umowie z bankiem zwykle jest to okres 1,2,3,6,12,24,36 miesięcy. Lokaty terminowe mogą być również przyjmowane na okresy indywidualne-negocjowane. Zasady funkcjonowania lokaty terminowej reguluje umowa i regulamin zwykle stanowiący jej integralną część. Dotyczy to np. automatycznego przedłużenia lokaty, możliwości dopłaty, kapitalizacji odsetek.
Wcześniejsze podjęcie pieniędzy z konta powoduje, w zależności od warunków umowy, obniżenie odsetek. Stopa procentowa podawana jest przez banki w wymiarze rocznym niezależnie od okresu lokaty. Odsetki od lokaty z terminem do roku są na ogół wypłacane z upływem terminu.
Odsetki od lokat dłuższych mogą być liczone w sposób składany, czyli kapitalizowane w ustalonych okresach. W przypadku spadającej inflacji oprocentowanie krótkich lokat może być stałe przez okres trwania umowy. Dłuższe lokaty maja zmienne oprocentowanie.
Lokaty przyjmowane są w dowolnej kwocie, a w zależności od charakteru produktu w kwotach standardowych lub ich wielokrotnościach. Rzadko występuje możliwość dopłaty do już funkcjonującego rachunku. Z wkładem terminowym prowadzone są natomiast na jednym rachunku lokaty z różnymi terminami, okresem wymagalności i oprocentowaniem.
Rachunki oszczędnościowe - wkłady oszczędnościowe
Rachunki oszczędnościowe prowadzone są dla osób fizycznych. Mogą być one również prowadzone dla szkolnych kas oszczędnościowych i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. Rachunek oszczędnościowy służy potrzebom osobistym a nie zawodowym. Rachunki oszczędnościowe nie mogą być wykorzystywane przez ich posiadaczy do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Często jednak ten warunek jest przez ich właściciela nie postrzegany z uwagi na korzyści związane z wyższym oprocentowaniem niż w przypadku rachunku bieżącego, z brakiem opłat od niektórych operacji lub z działalnością w „szarej strefie”.
Rachunki oszczędnościowe mogą być rachunkami terminowymi o cechach jak opisane wyżej lub rachunkiem bieżącym, jak rachunek ROR.
Konto osobiste lub inaczej rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (ROR)
Jest to szczególny typ umowy rachunku bankowego, tj. rachunku bieżącego dla osoby fizycznej. Konto takie zgodnie z nazwą służy do zaspokajania potrzeb osobistych jego właściciela - osoby fizycznej czyli klienta indywidualnego. Na koncie gromadzone są wpłaty, które muszą pochodzić z wynagrodzeń lub świadczeń emerytalno - rentowych przekazywanych przez zakłady pracy właściciela, jak również z innych tytułów. Zadeklarowanie stałych (systematycznych) wpłat na konto przez właściciela jest na ogół warunkiem jego otwarcia. Wypłaty odbywają się za pomocą czeków, które na podstawie porozumień o zastępczej obsłudze mogą być realizowane w innych bankach. Konto może być prowadzone jako wspólne dla kilku osób, nie tylko współmałżonków. Środki na ROR w Polsce są oprocentowane.
Właściciel konta może zlecić dokonywanie (regulowanie) płatności za czynsz, telefon, energię elektryczną, gaz itp. (tzw. zlecenia stałe). Klient może zadłużyć się w ciężar rachunku tzw. debet w ROR do określonej wysokości i na określony czas lub korzystać z kredytu w rachunku bieżącym. Kredyt ten w okresie objętym umową jest odnawialny. Na koncie ROR można też blokować określone kwoty tak, jak dla wkładów terminowych, w celu otrzymania wyższego oprocentowania. Oprocentowanie ROR-ów winno być niskie, niższe niż inflacja, gdyż rachunek ten służy do przechowywania bieżących, podręcznych oszczędności, a nie do lokowania.
Zaleta tej formy oszczędzania polega na dołączaniu takich instrumentów jak karty płatnicze, bankomatowe, dokonywanie zleceń stałych. Odsetki na rachunkach ROR są zwykle kapitalizowane rocznie, niektóre banki dokonują kapitalizacji częściej. Rachunki ROR stały się przedmiotem rosnącej konkurencji pomiędzy bankami z uwagi na stały w zasadzie gwarantowany dopływ środków pieniężnych. Banki wzbogacają ofertę usług związanych z prowadzeniem, konkurują oprocentowaniem, opłatami, prowizjami czy warunkami utrzymywania debetu czy kredytu w rachunku bieżącym. Klienci oczekują natomiast regulowania płatności bez konieczności wystawania w kolejkach oraz są zainteresowani kartami płatniczymi związanymi z rachunkiem.
Na ogół mniejsza oferta dodatkowych usług, jak np. karty bankomatowe, informacja telefoniczna itp. Powoduje oferowanie wyższego oprocentowania.
Dla klienta kryteriami wyboru są:
sieć oddziałów banku,
akceptowalność czeku w innych bankach i urzędach pocztowych,
posiadanie przez bank bankomatów,
możliwość zadłużania się w ROR i otrzymaniu kredytu w tym rachunku.
1
1