Wellek, Warren: Literatura i nauka o literaturze

• literatura - twórczość, sztuka,

• nauka o literaturze - badanie, wiedza.

Próby zacierania różnic między literaturą i nauką o literaturze:

• nie można rozumieć literatury nie uprawiając jej samemu. Ale: badacz ma swoje przeżycia przekładać na kategorie intelektualne;

• teoretycy odmawiający studiom nad literaturą miana wiedzy, stosowanie „twórczej krytyki” - powtarzania / tłumaczenia 1 dzieła na drugie, gorsze;

• dzieła literackie nie mogą być naukowo badane, mogą być lekturą, źródłem przyjemności i przedmiotem oceny.

Jak ujmować intelektem sztukę?

1. za pomocą metod z nauk przyrodniczych, przeniesionych na literaturę:

• rywalizacja z obiektywizmem i bezosobowością (gromadzenie neutralnych faktów),

• badanie przyczyn i źródeł (doszukiwanie się powiązań),

• metody ilościowe (obliczenia statystyczne, tabele, wykresy),

• pojęcia biologii wykorzystywane do przedstawienia ewolucji literatury;

• osobisty charakter rozumienia literatury.

1883 - Wilhelm Dilthey - sprowadza przeciwstawienie metody nauk przyrodniczych i historii do pojęć wyjaśniania i rozumienia - przyrodnik tłumaczy fakt faktami wcześniejszymi, historyk stara się zrozumieć sens faktu.

1884 Wilhelm Windelband - cel przyrodników to ustalanie praw ogólnych, historycy dążą do ujmowania faktów niepowtarzalnych.

Henryk Rickert - nauki o kulturze interesują się tym, co konkretne i indywidualne (w odróżnieniu od nauk o naturze).

A.D. Xénopol - nauki przyrodnicze badają fakty powtarzające się, a historia - fakty następujące po sobie.

Indywidualność:

• zainteresowania badaczy;

• próby odkrywania w literaturze ogólnych praw się nie udawały, ale s. 17 nie ma dzieła całkowicie jedynego w swoim rodzaju, gdyż odznaczałoby się ono zupełną niezrozumiałością;

• każde dzieło literackie jest indywidualne i ogólne - ma swoje rysy indywidualne, ale też cechy wspólne z innymi utworami;

• s. 18 - krytyka literacka i historia literatury mają na celu scharakteryzowanie indywidualności dzieła, twórcy okresu albo literatury narodowej. Ale taka charakterystyka musi posługiwać się terminami ogólnymi na zasadzie pewnej teorii literatury.

Wellek, Warren: Istota literatury

Literatura:

• obejmuje teksty drukowane - Greenlaw - wtedy badania literackie utożsamiają się z historią cywilizacji (ale tracą charakter literacki);

• „dzieła wybitne” - selekcja dokonywana pod kątem artyzmu (lub też rozgłosu, znaczenia naukowego, wartości estetycznej jako zalet stylu i kompozycji). Ale s. 21 w historii literatury pięknej ograniczenie zainteresowań do dzieł wybitnych nie pozwala rozumieć ciągłości tradycji literackiej, ewolucji rodzajów i samej istoty procesu literackiego;

• literatura piękna, czyli posługująca się fikcją literacką, obejmuje nie tylko teksty drukowane i pisane (sugestia w etymologii), ale i literaturę mówioną;

• dzieła, w których funkcja estetyczna jest dominująca.

Język dla literatury:

• twór człowieka, obarczony tradycją kultury;

• wypowiada myśli;

• język naukowy jest czysto denotacyjny, zmierza do systemu znaków podobnego matematyce / logice;

• język literacki jest wieloznaczny, z homonimami, wysoki stopień konotacyjności, działa ekspresją (wyraża nastrój i postawę mówcy / pisarza);

• uwydatnia znak, dźwiękowy symbolizm słowa;

• jest silniej określony strukturą historyczną, ma własną ekspresję i pragmatykę;

• język potoczny - pełen elementów irracjonalnych, ma osiągać pewne rezultaty;

• język literacki świadomie wyzyskuje zasady językowe;

• nie uznajemy za poezję tego, co ma w nas pobudzić działanie na zewnątrz - to retoryka;

• istnieją formy pośrednie - esej czy biografia, literatura retoryczna.

Stosunek literatury do rzeczywistości:

• wyróżnikiem literatury jest jej zmyślony, fikcyjny charakter - takie rozumienie literatury jest opisowe, nie wartościujące. Fikcja literacka nie musi używać obrazów, s. 29 wizualizacja wszystkich metafor poetyckich spowodowałaby chaos i dezorientację;

• różnice m. literaturą i nieliteraturą - organizacja, indywidualna ekspresja, rozumienie i stosowanie języka jako środka wyrazu, brak celu praktycznego i fikcyjność (s. 29);

• dzieło literackie - skomplikowana struktura warstwowa z wielością znaczeń.

Wellek, Warren: Funkcja literatury

• Horacy - poezja jest przyjemna i pożyteczna (pożyteczny - jako nie ułatwiający spędzania czasu, ale zasługujący na poważne skupienie), przyjemność - „wyższa”,

• literatura daje pewien rodzaj poznania;

• przy pomocy pisarza mamy dostrzegać rzeczy, które widzimy i wyobrażać sobie coś, co znamy - Eastman;

• prawda literatury to prawda zawarta w literaturze;

• sztuka jako odkrywanie prawdy ale i propaganda (s. 41 wysiłek świadomy lub nieświadomy, zmierzający do wywarcia takiego wpływu na czytelników, żeby przyjęli proponowaną im koncepcję życia);

• katharsis - funkcją literatury jest uwalnianie twórców i czytelników od naporu wzruszeń (ale czy uwalnia, czy też je podnieca?);

• s. 44 poezja ma wiele możliwych funkcji. Pierwszą i zasadniczą jest wierność swojej naturze.

---