1. pojęcie gradacji i przyczyny ich występowania.
Gradacja jest to masowy pojaw fitofaga; następuje wówczas gdy potencjał rozrodczy gatunku jest duży a opór środowiska mały.
2. omówić czynniki abiotyczne wpływające na populację szkodników.
Temperatura: ważny czynnik zwłaszcza dla owadów, roztoczy, nicieni i ślimaków. Od temperatury zależy rozwój, żerowanie i dynamika populacji tych zwierząt. Rozwój odbywa się w temp +2 do +38°C. progi życia mieszczą się w granicach od -54 do +64°C. wzrost temperatury skraca rozwój bezkręgowców. Zwierzęta zmiennotermiczne są odporniejsze na niską temperaturę niż zwierzęta stałotermiczne. Niektóre w temperaturze kilku stopni powyżej zera zaprzestają żerowania i wpadają w odrętwienie. Stan jest odwracalny jeśli nie trwa zbyt długo. Dalszy spadek temp powoduje zamarzanie wody uszkadzając komórki i powodując śmierć.
Woda i wilgotność powietrza. Wszelkie reakcje chemiczne i działanie enzymów zachodzą w roztworach wodnych. Procesy przemiany materii, odżywianie, oddychanie i wydalanie oraz transport substancji w organizmie mogą się odbywać tylko z udziałem wody. Niedobór prowadzi do zahamowania czynności życiowych, skrócenie życia. Niektóre owady absorbują wodę z powietrza całą powierzchnią ciała lub za pomocą tchawek. Liczne piją wodę lub pobierają ją z pokarmem.
Światło. Długość fal światła jak i jego natężenie mają duży wpływ na zachowanie się zwierząt, ich rozwój i rozmnażanie. Wielkość długości dnia i nocy regulują roczny cykl rozwojowy niektórych gatunków. Jedne gatunki stawonogów wykazują najwyższą płodność przy najdłuższym dniu a niektóre przy krótkim. Niektóre wcale nie reagują. Znane są gatunki aktywne tylko nocą i takie które są aktywne za dnia.
Prądy powietrza. Pionowe i poziome ruchy powietrza mogą przenosić na znaczne odległości owady. Biernie przenoszone mogą być owłosione gąsienice nawet na odległość kilkudziesięciu kilometrów. Podobnie przenoszone są niektóre gatunki uskrzydlonych mszyc, motyle, muchówki i chrząszcze.
Gleba. Liczne gatunki rozwijają się w glebie i tam żyją. Inne zimują, przepoczwarczają się, kryją na noc lub dzień. W glebach kwaśnych żyją nieliczne gatunki szkodliwe. W glebach urodzajnych o dużej zawartości substancji organicznej żyje znacznie więcej zwierząt.
Struktura krajobrazu. Na polach osłoniętych zawsze liczniej występują szkodniki ale także drapieżne biedronki i złotooki. Słodyszek rzepakowy zimuje na ciemnych ścianach lasu, natomiast las stanowi przeszkodę dla stonki. Norniki występują na polach słabo zróżnicowanych krajobrazowo i zmeliorowanych. Na polach podzielonych rządami drzew jest zawsze więcej owadów pożytecznych.
3. omówić czynniki biotyczne wpływające na populację szkodników.
Pokarm. W zależności od rodzaju pobieranego pokarmu rozróżniamy zwierzęta saprofagiczne (żywiące się martwymi szczątkami organicznymi roślinnymi i zwierzęcymi), fitofagi (zjadające rośliny), zoofagi (zjadające inne zwierzęta), nekrofagi (zjadające trupy innych zwierząt) i kaprofagi (zjadające kał). Zoofagi dzieli się na pasożyty, parazytoidy i drapieżce. Gatunki zwierząt które żyją kosztem jednego gatunku rośliny czy zwierzęcia nazywamy monofagami, żyjące kosztem kilku zwykle spokrewnionych gatunków oligofagami, a gatunki wielożerne pantofagami. Każdy gatunek ma określony rodzaj pokarmu zjadanego najchętniej, sprzyjającego rozwojowi i płodności. Te preferencje mogą dotyczyć nie tylko gatunku rośliny ale także jej wieku. Jedne gatunki atakują młode liście wiosną, inne liście starsze w lecie i jesienią. Także pasożyty i drapieżce mają swoje preferencje. Liczne gatunki biedronek żerują chętnie na mszycach ale zjadają też inne owady i roztocza. Larwy złotooków zjadają przędziorki i czerwce, jedzą też mszyce.
Wrogowie naturalni. Każdy gatunek ma swoich wrogów naturalnych którzy mogą wpłynąć w zależności od warunków na jego liczebność. Wśród wrogów szkodników rozróżniamy: patogeny, pasożyty i parazytoidy oraz drapieżce. Niektóre z tych organizmów wykorzystuje się do biologicznego zwalczania szkodników. Owady pożyteczne atakując gatunki użyteczne mogą także spowodować straty gospodarcze.
Gatunki konkurencyjne. Przy pewnym zagęszczeniu populacji ujawnia się konkurencja o pokarm, przestrzeń, samice lub kryjówki; może jej towarzyszyć agresja. Konkurencja może być zarówno międzygatunkowa jak i wewnątrzgatunkowa.
4. omówić pojęcie temperatury zera fizjologicznego- przykłady, znaczenie.
Jest to temperatura która hamuje aktywność życiową. Powyżej tej temperatury zwanej progiem życia zaczyna się aktywność lub rozwój gatunku. Jest to cecha stała genetycznie utrwalona. Temperatura progu życia waha się w dość dużych granicach od +2 do +25°C.
5. omówić pojęcie populacji- dynamika.
Populacją nazywamy zespół organizmów jednego gatunku zajmującego daną przestrzeń. Przestrzeń a tym samym warunki w jakich populacja żyje określamy jako siedlisko. Szerszym pojęciem jest nisza ekologiczna; rozumie się przez to pojęcie nie tylko miejsce zajmowane przez populację lecz wszystkie warunki i czynniki oddziałujące na populację, w tym rolę populacji w łańcuchu pokarmowym. Zmiany w zagęszczeniu populacji w czasie nazywamy jej dynamiką. Są one wypadkową rozrodczości, śmiertelności i migracji oraz zmieniających się warunków środowiska. Nigdy nie ginie tyle osobników, ile rodzi się, i nigdy nie nalatuje tyle samo ile odlatuje.
6. specjalizacja pokarmowa- stopnie i przykłady.
W rozwoju szkodników wielką rolę odgrywa nie tylko ilość lecz jakość pożywienia. Wyższym stopniem specjalizacji pokarmowej jest ograniczenie do określonych często nielicznych roślin, w związku z tym wyróżnia się stopnie specjalizacji: a) wszystkożerne- pantofagi żywią się tkankami zwierzęcymi i roślinnymi; polifagi- żywią się różnymi gatunkami roślin z różnych rodzin; b) skąpożerne- olifagi żerują tylko na pokrewnych roślinach należących do jednej rodziny; c) jednożerne- monofagi żywią się tylko jednym gatunkiem.
Specjalizacja ta nie jest trwała, ale jest właściwością gatunkową, bowiem pod wpływem zmian środowiska mogą zachodzić zmiany w wyborze pożywienia przez zwierzęta. Ma to miejsce gdy wprowadza się nowe rośliny uprawowe, nowe sposoby gospodarowania.
7. Podział metod ochrony roślin, omówić kwarantannę.
Kwarantanna jest to zespół zabiegów mających na celu niedopuszczenie do zawleczenia i rozprzestrzenienia w kraju ważnych gospodarczo patogenów, szkodników i chwastów. Zabiegi te to przede wszystkim kontrola zdrowotności materiałów roślinnych będących w obrocie i stosowanie określonych objętych przepisami restrykcji w stosunku do partii materiałów zawierających obiekty kwarantannowe. Kwarantanna dzieli się na wewnętrzną, nadzorującą obrót materiałem roślinnym wewnątrz kraju i zewnętrzną odnoszącą się do wymiany towarów z zagranicą.
Podział metod zwalczania szkodników: 1. zapobiegawcze (prewencyjne): a)kwarantanna; b)zabiegi agrotechniczno- higieniczne; c) hodowla i uprawa roślin odpornych. 2. bezpośrednie zwalczanie (interwencyjne): a) mechaniczna; b) fizyczna; c) biologiczna; d) chemiczna.
Niekiedy rozróżnia się też grupę metod ekologicznych (agrotechniczne, biologiczne), metody biotechniczne (stosowanie repelentów, feromonów, hormonów, metod fizycznych), genetyczne (wypuszczanie sterylnych samców itp.).
8. prewencyjne metody ochrony roślin.
Kwarantanna jest to zespół zabiegów mających na celu niedopuszczenie do zawleczenia i rozprzestrzenienia w kraju ważnych gospodarczo patogenów, szkodników i chwastów. Zabiegi te to przede wszystkim kontrola zdrowotności materiałów roślinnych będących w obrocie i stosowanie określonych objętych przepisami restrykcji w stosunku do partii materiałów zawierających obiekty kwarantannowe. Kwarantanna dzieli się na wewnętrzną, nadzorującą obrót materiałem roślinnym wewnątrz kraju i zewnętrzną odnoszącą się do wymiany towarów z zagranicą.
Metody higieniczno- agrotechniczne. A) uprawa roli, zabiegi stwarzające warunki wzrostu ich odporności: podorywka- niszczy chwasty i glebowe szkodniki, zmniejsza resztki roślinne i zapobiega utracie wody z gleby; B) nawożenie- zwiększa odporność na porażenie; C) zmianowanie- nie uprawiać po sobie roślin z tych samych rodzin, przygotowanie materiału; D) rozmnożeniowego, selekcja negatywna, przebieranie bulw; E) zaprawianie; F) otoczkowanie; G) terminy siewu- celowe ich przesuwanie zapobiega nasileniu rozwoju szkodników w okresie największej podatności roślin; wczesny siew lnu zapobiega pchełce; H) tępienie chwastów; I) zabiegi chemiczne- mycie, odkażanie, stosowanie izolacji przestrzennej, niszczenie porażonych resztek pożniwnych.
Hodowla i uprawa roślin odpornych. Najlepszy sposób ochrony roślin; prace nad hodowlą są trudne, wymagają starannego zbadania dużej ilości materiału siewnego. Odporność genetyczna i ekologiczna.
9. interwencyjne metody ochrony roślin.
Metody mechaniczne. Są to najstarsze i najpopularniejsze metody ochrony roślin. Są pracochłonne dlatego mogą być stosowane tylko w celu ograniczenia ilości nielicznych gatunków szkodników. 1. zakładanie siatek w oknach i uszczelnianie przechowalni chroni przed wylotem strąkowców i owocówek w pole oraz utrudnia gryzoniom dostanie się do magazynów. Przeciwko piędzikowi stosuje się opaski lepowe które nakłada się na pnie drzew w jesieni aby wyłapać samice i nie dopuścić do składania jaj. 2. w sadach, ogródkach stosuje się mechaniczne niszczenie szkodników podczas przycinania drzew oraz zabiegów pielęgnacyjnych i uprawowych. Niszczy się ręcznie złoża jaj dużych gąsienic i gniazda zimowe na drzewach, gąsienice, mszyce na różnych uprawach, stonkę na ziemniakach. Używa się smołówek które wabią i zabijają owady aktywne nocą. 3. niszczenie roślin żywicieli pośrednich. Niszcząc je uniemożliwiamy rozwój szkodników na roślinach uprawnych. Zwalczanie chwastów. 4. stawianie płotów z siatek lub innych materiałów przeciw dzikom, sarnom i zającom. Przed zającami i sarnami owija się drzewa folią lub słomą. 5. odstraszanie ptaków strachami kolorowymi. Stosowanie wiatraczków. Stosowanie karbidu. Nagrywanie odgłosów przestraszonych ptaków.
Metody fizyczne polegają na wykorzystaniu niskiej i wysokiej temperatury i różnego rodzaju promieniowania. Częściej wykorzystuje się temp wyższą niż niższą. 1. Obniżanie temp hamuje rozwój i żerowanie szkodników, wietrzy się magazyny w dni chłodne i wilgotne. Stosuje się też wymrażanie. 2. Parowanie gleby w szklarniach i inspektach jest najskuteczniejsze. W temp 65-70ºC giną wszystkie szkodniki ale stosuje się temp 90-100ºC przez 20-30min. 3. Stosowanie promieni ultrafioletu i podczerwieni, ultradźwięków, wysokiej częstotliwości polega na przegrzaniu i wysuszeniu ciała szkodnika, natomiast promieniowanie gamma niszczy dzielące się komórki.
Metody biologiczne polegają na wykorzystaniu organizmów żywych do redukcji populacji szkodliwych roślin i zwierząt. Wykorzystuje się tu gatunki które są naturalnymi wrogami zwalczanych organizmów: patogeny, pasożyty, parazytoidy, drapieżce. Do biologicznych zalicza się też wykorzystanie zmienionych osobników tego samego gatunku. Trzy główne etapy wykorzystania organizmów pożytecznych: a)wprowadzenie na dany teren gatunków których tam dotąd nie było; b)okresowa kolonizacja organizmów pożytecznych; c) ochrona wrogów naturalnych bytujących na danym terenie.
Wy6korzystanie osobników tego samego gatunku polega na tym że wypuszcza się wysterylizowane które znajdują samice kopulują z nimi ale nie ma z tego potomstwa.
Wykorzystuje się też drapieżce np. biedronki które atakują mszyce.
Metody chemiczne polegają na redukowaniu populacji szkodnika za pomocą substancji trujących, wabiących lub odstraszających. Stosowane są w tym celu pestycydy- związki do zwalczania agrofagów (fungicydy, bakteriocydy, zoocydy, herbicydy). Pestycydy stosuje się interwencyjnie lub prewencyjnie. Zoocydy dzieli się na nematocydy, insektycydy, muloskocydy, rodentycydy, repelenty. Występują też owicydy i larwicydy. Zwalczanie chemiczne jest metodą skuteczną. Jest szybka, prosta i gwarantuje wyrównane efekty i jest stosunkowo tania.
10. plastyczność ekologiczna i jej znaczenie.
Plastyczność ekologiczna- czynniki abiotyczne i biotyczne stale dzia łają na żywe organizmy. Każdy gatunek szkodnika ma określone wymagania środowiskowe. Te gatunki które mają większą zdolność przystosowania się do zmiennych warunków środowiska, czyli odznaczają się większą plastycznością ekologiczną. Łatwiej opanowują teren, szybciej się rozprzestrzeniają i częściej występują masowo. Im większa plastyczność ekologiczna tym łatwiej gatunek znajduje znośne warunki bytowania i pożywienia. Z plastycznością związane są: zasięg występowania szkodnika oraz strefy szkodliwości. Są trzy strefy: stała- liczebność jest zawsze duża, warunki bytowania normalne, szkody często klęskowe; warunkowa- szkodnik nie pojawia się w dużych ilościach, szkodliwość nieznaczna; nieznaczna- bez względu na układ czynników ekologicznych agrofag nie znajduje warunków do szybkiego rozmnażania, występuje rzadko.
11. pojęcie szkodliwości- strefy, próg.
Szkodliwość- pojęcie gospodarcze wyrażanie w stratach poniesionych na jednostce powierzchni. Szkodliwość szkodnika jest względna i zależy od wielu czynników, np. słodyszek rzepakowy na pąkach jest szkodliwy, a na kwiatach pomaga w zapylaniu. Kryterium jakie bierze się pod uwagę określając szkodliwość gatunku to jego liczebność, wielkość strefy szkodliwości, specjalizacja pokarmowa, częstość pojawów masowych.
Próg szkodliwości ekonomicznej- wartość progowa zagęszczenia populacji szkodnika lub stopnia porażenia przez patogeny. Do pewnego poziomu straty powodowane przez agrofagi są na tyle niskie że nie przewyższają kosztów zabiegu czyli nie przyniesie zysku zastosowanie zabiegu.
12. pojęcie uszkodzenia, typy uszkodzeń.
Uszkodzenia- wyniki oddziaływania agrofaga na roślinę w różnych postaciach. Typy uszkodzeń kwalifikuje się w zależności od dwóch czynników: typu aparatu gębowego i uszkodzonej części rośliny. Uszkodzenia przez aparat: a) gryzący- ogryzanie korzeni i ich odcinanie (pędraki chrabąszcza majowego), żer we wnętrzu części podziemnych (larwy opuchlaka lucernowca), podgryzanie pędów u podstawy (gąsienice rolnicy zbożówki), wyżeranie chodników pod korą (korniki i larwy), wyżeranie bruzd na zewnątrz pędów (niezmiarka), objadanie całkowite liści (gąsienica pierścienicy nadrzewki), zatokowe wygryzanie (oprzędziki), dziurawienie liści, minowanie (śmietka ćwiklanka), wygryzanie pąków kwiatowych (kistniki), wyżeranie nasion (gąsienica pachówki strąkóweczki), żer wewnątrz nasion (larwy strąkowców); b) kłująco- ssący: obumieranie korzeni i tworzenie się tzw. brody, wyrośla na korzeniach, rakowate wyrośla na pniach, gałęziach (bawełnica korówka), plamy na liściach (mszyce), skręcanie i zniekształcenie liści zbóż (niszczyk), foremne wyrośla na liściach (szpeciele), bielenie kłosów (żółwinek karol).
13. zabiegi agrotechniczno- higieniczne jako metoda ochrony roślin.
Metody higieniczno- agrotechniczne. A) uprawa roli, zabiegi stwarzające warunki wzrostu ich odporności: podorywka- niszczy chwasty i glebowe szkodniki, zmniejsza resztki roślinne i zapobiega utracie wody z gleby; B) nawożenie- zwiększa odporność na porażenie; C) zmianowanie- nie uprawiać po sobie roślin z tych samych rodzin, przygotowanie materiału; D) rozmnożeniowego, selekcja negatywna, przebieranie bulw; E) zaprawianie; F) otoczkowanie; G) terminy siewu- celowe ich przesuwanie zapobiega nasileniu rozwoju szkodników w okresie największej podatności roślin; wczesny siew lnu zapobiega pchełce; H) tępienie chwastów; I) zabiegi chemiczne- mycie, odkażanie, stosowanie izolacji przestrzennej, niszczenie porażonych resztek pożniwnych.
14. uprawa i hodowla odmian odpornych jako metoda walki ze szkodnikami.
Odmiany odporne otrzymuje się przez selekcję i krzyżowanie. W każdej populacji roślin występują osobniki odporne. Ich wyselekcjonowanie i rozmnożenie prowadzi do uzyskania odmiany mniej lub bardziej odpornej. Znacznie skuteczniejszą metodą hodowli roślin jest krzyżowanie. Pierwszym etapem hodowli odmiany odpornej jakiejkolwiek rośliny uprawnej jest znalezienie źródła odporności, a więc rodzaju, gatunku czy odmiany wykazujących odporność na danego szkodnika. Po przeprowadzeniu badań genetycznych krzyżuje się rośliny o pożądanych cechach użytkowych z roślinami odpornymi na danego szkodnika. Uzyskane mieszańce testuje się w hali wegetacyjnej a potem w warunkach polowych. Prace te wykonuje się współpracując z entomologami i hodowcami. Ze względu na to że szkodniki szybko się przystosowują do nowego pożywienia uprawa odmian odpornych na szkodniki jest tylko metodą pomocniczą. Jest to jednak metoda tania i pozwala na wyeliminowanie pestycydów.
15. mechaniczna metoda ochrony roślin.
Metody mechaniczne. Są to najstarsze i najpopularniejsze metody ochrony roślin. Są pracochłonne dlatego mogą być stosowane tylko w celu ograniczenia ilości nielicznych gatunków szkodników. 1. zakładanie siatek w oknach i uszczelnianie przechowalni chroni przed wylotem strąkowców i owocówek w pole oraz utrudnia gryzoniom dostanie się do magazynów. Przeciwko piędzikowi stosuje się opaski lepowe które nakłada się na pnie drzew w jesieni aby wyłapać samice i nie dopuścić do składania jaj. 2. w sadach, ogródkach stosuje się mechaniczne niszczenie szkodników podczas przycinania drzew oraz zabiegów pielęgnacyjnych i uprawowych. Niszczy się ręcznie złoża jaj dużych gąsienic i gniazda zimowe na drzewach, gąsienice, mszyce na różnych uprawach, stonkę na ziemniakach. Używa się smołówek które wabią i zabijają owady aktywne nocą. 3. niszczenie roślin żywicieli pośrednich. Niszcząc je uniemożliwiamy rozwój szkodników na roślinach uprawnych. Zwalczanie chwastów. 4. stawianie płotów z siatek lub innych materiałów przeciw dzikom, sarnom i zającom. Przed zającami i sarnami owija się drzewa folią lub słomą. 5. odstraszanie ptaków strachami kolorowymi. Stosowanie wiatraczków. Stosowanie karbidu. Nagrywanie odgłosów przestraszonych ptaków.
16. fizyczna metoda ochrony roślin.
Metody fizyczne polegają na wykorzystaniu niskiej i wysokiej temperatury i różnego rodzaju promieniowania. Częściej wykorzystuje się temp wyższą niż niższą. 1. Obniżanie temp hamuje rozwój i żerowanie szkodników, wietrzy się magazyny w dni chłodne i wilgotne. Stosuje się też wymrażanie. 2. Parowanie gleby w szklarniach i inspektach jest najskuteczniejsze. W temp 65-70ºC giną wszystkie szkodniki ale stosuje się temp 90-100ºC przez 20-30min. 3. Stosowanie promieni ultrafioletu i podczerwieni, ultradźwięków, wysokiej częstotliwości polega na przegrzaniu i wysuszeniu ciała szkodnika, natomiast promieniowanie gamma niszczy dzielące się komórki.
17. biologiczna metoda ochrony roślin.
Metody biologiczne polegają na wykorzystaniu organizmów żywych do redukcji populacji szkodliwych roślin i zwierząt. Wykorzystuje się tu gatunki które są naturalnymi wrogami zwalczanych organizmów: patogeny, pasożyty, parazytoidy, drapieżce. Do biologicznych zalicza się też wykorzystanie zmienionych osobników tego samego gatunku. Trzy główne etapy wykorzystania organizmów pożytecznych: a)wprowadzenie na dany teren gatunków których tam dotąd nie było; b)okresowa kolonizacja organizmów pożytecznych; c) ochrona wrogów naturalnych bytujących na danym terenie.
Wy6korzystanie osobników tego samego gatunku polega na tym że wypuszcza się wysterylizowane które znajdują samice kopulują z nimi ale nie ma z tego potomstwa.
Wykorzystuje się też drapieżce np. biedronki które atakują mszyce.
18. biotechniczna metoda ochrony roślin.
Z metodami biologicznymi wiąże się często zabiegi pielęgnacyjne na wykorzystaniu reakcji zwierząt na określone bodźce fizyczne lub chemiczne. Wy6korzystuje się w tym celu atraktanty, repelenty, substancje wzrostowe owadów, niektóre ich chemiczne informatory jak np. feromony, kairomony, hormony lub bodźce fizyczne, stanowiące sygnały porozumiewania się owadów. Metody te nie pozwalają na całkowite wyniszczenie szkodnika ale dają możliwość utrzymywania niskim kosztem jego populacji poniżej progu szkodliwości gospodarczej bez szkodliwych pozostałości i zaburzenia agrocenozy.
19. kierunki wykorzystania organizmów pożytecznych.
Dobroczynek szklarniowy- w Polsce jest rozmnażany na skalę przemysłową i handlową do zwalczania przędziorków w szklarniach. Jedna samica w ciągu życia może złożyć do 500 jaj lub 200 dorosłych przędziorków. Jest to gatunek do biologicznego zwalczania przędziorków głównie na ogórkach, gerberze. Rozmnaża się go na fasoli: 1m2 wystarczy na 200m2 ogórków.
Kruszynek- dorosłe samice składają jaja do jaj motyli, błonkówek, muchówek, chrząszczy.
dobrotnica szklarniowa- cały rozwój przebiega w ciele żywiciela (stadia larwalne mącznika szklarniowego). Samica na nich składa jaja do larw będących w trzecim stadium rozwojowym. Larwy ciemnieją i zamierają. We wczesnych terminach introdukcji wystarczy ok. 5 osobników na 1m2 szklarni. Stałą hodowlę prowadzi się na roślinach fuksji i tytoniu.
22. feromony, kairomony, hormony w ochronie roślin.
Feromony są to związki chemiczne wydzielane przez organizm na które osobniki tego samego gatunku reagują określonym zachowaniem się lub rozwojem. Są to więc informatory wewnątrzgatunkowe. Mogą mieć one charakter feromonów płciowych, feromonów alarmu, feromonów agregacyjnych (powodujących gromadzenie się osobników), feromonów znacznikowych, feromonów terytorialnych. Na bazie feromonów płciowych zostały opracowane przynęty i pułapki feromonowi. Feromony alarmu zostały wykorzystane do przestraszania mszyc które w obliczu zagrożenia wydzielają taki hormon który powoduje rozpraszanie się innych osobników kolonii (podobnie pluskwy domowe, karaczany, rozkruszki).
Kairomony są to substancje korzystne dla odbiorcy niekorzystne jednak dla organizmu emitującego je. Mogą one mieć charakter stymulatorów lub atraktantów. Do kairomonów zalicza się też substancje wydzielane przez rośliny w celu wabienia owadów. Kairomony wydzielane przez owada- żywiciela wabiące pasożyty w rejon w rejon jego występowania; ułatwiają one znalezienie go i stymulują proces składania jaj w ciało żywiciela lub w jego pobliżu. Wykorzystanie tych substancji w ochronie roślin może wyglądać następująco: stosowanie ich na uprawy w celu silniejszego wabienia pasożytów na zagrożone rośliny; uprawę odmian roślin w których związki te występują w większym stężeniu.
Hormony są to substancje endogenne produkowane przez organizm wpływające na jego rozwój i zachowanie się. Mogą też działać na inne gatunki. Są dwie grupy hormonów które można wykorzystać w ochronie roślin: juwenilne (występują w stadiach młodocianych i decydują o sekwencji procesów rozwojowych); linienia (decydują o przebiegu procesu zrzucania starego i tworzeniu nowego oskórka). Hormony nie są toksyczne dla innych organizmów w środowisku a ograniczają rozwój i rozród owadów, wpływają na dynamikę ich populacji.działają powoli ale selektywnie przeciwdziałając gradacyjnym pojawom.
23. Antyfidanty, repelenty, atraktanty w ochronie roślin.
Atraktany są to substancje wabiące zwierzęta wskazujące im pokarm. Na przykład eugenol + geraniol wabią samice śmietki kapuścianej, a n-propylodwusiarczek + n-propylomerkaptan samice śmietki cebulanki. Atrakanty można zmieszać z pestycydami lub umieszczać w pułapkach w których szkodnik ginie.
Antyfidanty i repelenty są to substancje które czasowo lub na stałe hamują żerowanie albo składanie jaj lecz nie zabijają roślinożercy. Szkodnik pozostaje koło rośliny i może nawet zginąc z głodu. Repelenty stosuje się także często przeciw zającom i ptakom.
24. charakterystyka gromady owadów.
Stanowią najliczniejszą gromadę w typie stawonogów, a także wśród wszystkich zwierząt, dzieląc je na wiele gatunków. Odżywiają się pokarmem roślinnym, zwierzęcym oraz martwą materią organiczną. Żyją niemal wszędzie. Większość z gatunków jest zdolna do lotu. Charakteryzują się różnorodnością form morfologicznych oraz rozmiarów ciała. Proporcje mogą dochodzić do 1500 razy. Są to zwierzęta bezkręgowe o schitynizowanych okrywach zewnętrznych i dwubocznej symetrii ciała. Mają budowę segmentową. Ciało owada doskonałego składa się z trzech wyraźnie wyodrębnionych części: głowy, tułowia i odwłoka. Na głowie można rozróżnić: czoło, policzki, ciemię i potylicę. W części dolnej umieszczony jest otwór gębowy z narządami gębowymi (kłująco- ssący, gryzący, gryząco- liżący lub liżący). Na bokach głowy znajduje się para oczu. Z panewek czułkowych w górnej części głowy wyrasta para czułków (narządy zmysłowe). Tułów połączony jest z głową przez błoniastą szyję i składa się z przedtułowia, śródtułowia i zatułowia. Na śródtułowiu i zatułowiu występuje po parze skrzydeł. Dorosły owad ma sześć odnóży. Wyróżnia się odnóża bieżne, skoczne, grzebne, chwytne, pływne, z przylgami. Na odwłoku występują: odbyt, ujścia płciowe, przysadki płciowe samic tworzące pokładełko lub samców.
25. charakterystyka larw owadów.
Larwy nie są podobne do postaci dorosłych. Środowisko życia i odżywiania się larw jest inne niż dorosłych. Przeobrażeniu ulegają: chrząszcze, motyle, muchówki i błonkówki. Wyróżnia się larwy beznogie, skąponogie, wielonogie. Postacie larwalne owadów przechodzących przeobrażenie zupełne pod koniec rozwoju zmieniają się w postacie mało lub nieruchome nie pobierające pokarmu tzw. poczwarkami. Larwy są najczęściej stadium szkodliwym dla roślin. Z reguły są bardzo żarłoczne, masa ich ciała może się zwiększyć wiele tysięcy razy.
26. metamorfoza owadów.
Typy metamorfozy u owadów: a) owady bez metamorfozy:- jajo;- larwa;- owad dorosły (larwa różni się od dorosłego rozmiarami); b) owady o metamorfozie częściowej:- jajo;- larwa;- poczwarka;- owad dorosły (larwa od poczwarki różni się rozmiarami oraz poczwarka od dorosłego); c) owady o metamorfozie zupełnej;- jajo;- larwa;- poczwarka;- owad dorosły (poszczególne stadia nie są zbliżone do siebie wyglądem).
Metamorfoza chrabąszcza majowego:- jajo;- larwy L1;- larwy L2;- larwy L3;- poczwarka;- chrabąszcz.
Metamorfoza pluskwiaka z rodziny tasznikowatych:- jajo;- nimfa 1;- nimfa 2;- nimfa 3;- owad dorosły.
28. budowa i zasada działania aparatu gębowego gryzącego.
służy do pobierania pokarmu stałego. Występuje u owadów prostoskrzydłych, chrząszczy, hełmców, wszołów, większości larw owadów. W jego skład wchodzi warga górna stanowiąca nieparzysta płytkę połączoną z nadustnikiem i przykrywająca otwór gębowy od strony górnej, może wykonywać ograniczone ruchy w dół i górę. Po bokach poniżej wargi górnej są żuwaczki-2 silnie schitynizowane płytki poruszające się poziomo służące do odgryzania i rozdrabniania pokarmu. Poniżej żuwaczek są parzyste wyraźnie członowane żuchwy mające charakter rozgałęzionych odnóży. Składają się z członów kotwiczki, pieńka, żuwki wewnętrznej biorących udział w dalszym rozdrabnianiu pokarmu i żuwki zewnętrznej i długiego 4 członowego głaszczka szczękowego(narząd dotyku i węchu). Na dole otworu gębowego między żuchwami jest warga dolna. Jest elementem nieparzystym i składa się z podbródka, brody, parzystych języczków i przyjęzyczków i 2 głaszczków wargowych. Wszystkie części tego aparatu działają w płaszczyźnie poziomej.
29. budowa i zasada działania aparatu gębowego kłująco- ssącego.
przystosowany do pobierania pokarmu płynnego z tkanek żywiciela charakterystyczny dla pluskwiaków i przylżeńców. Składa się z krótkiej wargi górnej przykrywającej u nasady wargę dolną i pozostałe części aparatu gębowego. Żuwaczki to 2 nieczłonowane sprężyste szczecinki służące do przekłuwania tkanki. Żuchwy są w centralnej części narządu gębowego. W czasie pobierania pokarmu żuchwy ściśle przylegają do siebie i otoczone żuwaczkami tworzą 2 kanaliki z których przedni służy do pobierania pokarmu (soku roślinnego) a tylny do wprowadzania śliny. Warga dolna jest członowana tworzy wydłużoną rynienkę otaczającą szczeciniaste narządy kłujące i nie bierze bezpośredniego udziału ani w nakłuwaniu ani w pobieraniu pokarmu.
30. charakterystyka rzędu Orthoptera- prostoskrzydłe.
Są to owady duże lub średniej wielkości. Mają aparat gębowy gryzący. Dobrze ukształtowane odnóża przednie są przystosowane do grzebania a tylne do skakania. Narządy sluchu znajdują się na odnóżach. Skrzydła przednie są pergaminowe, czasami zgrubiałe, nie służą do latania, tylne błoniaste, w spoczynku złożone dachówkowato. Wiele gatunków wyrządza poważne szkody gospodarcze np. szarańcza wędrowna, turkuć podjadek.
31. charakterystyka rzędu Homoptera- pluskwiaki równoskrzydłe.
Są to owady małe o bardzo różnym wyglądzie. Głowę mają zgiętą do dołu, aparat gębowy kłująco- ssący. Skrzydła pierwszej i drugiej pary są błoniaste, przednie większe od tylnych, często mogą być w zaniku. Wszystkie pluskwiaki różnoskrzydłe żerują na roślinach, powodując poważne szkody. Są wektorami wielu wirusów.
32. charakterystyka rzędu Heteroptera- pluskwiaki różnoskrzydłe.
Są to owady kosmopolityczne. Większość lądowych żyje w roślinach, wodne zaś na powierzchni wody. Są drapieżne i pasożyty. Do lądowych należą szkodniki roślin i pasożyty. Są różnej wielkości zwykle grzbietobrzusznie spłaszczone różnie ubarwione. Głowa szeroko połączona z tułowiem mało ruchliwa. Narząd gębowy kłująco- ssący. U wielu brak skrzydeł. Uskrzydlone mają pierwszą parę skrzydeł półokrywową w części nasadowej zgrubiałe a w końcowej błoniaste. Druga para błoniasta. Odnóża kroczne pierwszej pary mogą by6ć chwytne lub grzebne. Trzecia para skoczne lub pływne. Wszystkie lądowe mają gruczoły zapachowe.
33. charakterystyka rzędu Thysanoptera przylżeńce.
Są to owady drobne o ciele wydłużonym, mniej lub bardziej spłaszczonym, ciemno zabarwionym. Głowa silnie hypognatyczna, oczy złożone, dobrze rozwinięte. U uskrzydlonych na ciemieniu trzy przyoczka. Czułki paciorkowate. Narządy gębowe kłująco- ssące. Przedtułów wolny, ruchomy, śródtułów i zatułów zrośnięte. Skrzydła wąskie, błoniaste. Brzegi zakończone strzępnią delikatnych długich włosków. Są gatunki długoskrzydłe, mniej lub bardziej skrócone i bezskrzydłe. Odnóża bieżne zakończone przylgą. Odwłok wydłużony wrzecionowaty. Samce występują rzadko. Z nie zapłodnionych jaj rozwijają się tylko samice. Larwy są podobne do postaci dorosłych żyją w tym samym środowisku i odżywiają się tym samym. Są roślinożerne. Wysysają soki z roślin. Atakują pączki, kwiaty, listki, zawiązujące się nasiona i owoce. Powodują sterylność lub deformację.
34. charakterystyka rzędu Coleoptera- chrząszcze.
Głowa silnie schitynizowana często wciągnięta w tułów, czułki wieloczłonowe o różnych kształtach. Narządy gębowe larw i osobników dorosłych gryzące z dobrze wykształconymi żuchwami i żuwaczkami. U ryjkowców przednia część głowy wyciągnięta w ryjek. Charakterystyczną cechą są przednie skrzydła przekształcone w pokrywy, w czasie spoczynku ułożone płasko na odwłoku. Pokrywy mogą być mniej lub bardziej skrócone lub zrośnięte na linii zetknięcia. Tylna para skrzydeł jest błoniasta. Odnóża bieżne jednak z wieloma modyfikacjami. Larwy różne, oligopodyczne z trzema parami odnóży tułowiowych lub beznogie. Przepoczwarczają się w glebie lub na jej powierzchni czasem w kokonie. Poczwarka typu otwartego. Mają jedno pokolenie w ciągu roku, rzadziej kilka pokoleń lub jedno w ciągu kilku lat.
35. charakterystyka rzędu Lepidoptera- motyle.
Charakteryzuje się różną wielkością. Głowa motyli jest ruchoma z dużymi oczami złożonymi i aparatem gębowym ssącym, spiralnie zwiniętym w czasie spoczynku. U niektórych nie pobierających pokarmu jest zredukowany. Czułki wieloczłonowe o różnej budowie i wielkości u samic i samców. Przedplecze jest małe, pozostałe segmenty tułowia dobrze rozwinięte. Tułów i odwłok pokryte włoskami. Delikatne odnóża bieżne. Obie pary skrzydeł błoniaste pokryte barwnymi łuskami. Samice niektórych gatunków mają skrzydła w zaniku. Gąsienice mają trzy pary odnóży tułowiowych o 2-5 par odnóży odwłokowych. Aparat gębowy typu gryzącego. Poczwarka zamknięta. Owady dorosłe żywią się nektarem i fermentującym sokiem roślinnym lub rosą miodową. Niektóre aktywne dniem inne nocą. Szkodnikami są gąsienice żerujące gromadnie, oplatają oprzędem pod którym żerują. Inne gatunki minują lub zwijają i niszczą liście, drążą kanały w pędach, owocach, drewnie.
36. charakterystyka rzędu Hymenoptera- błonkówki.
Należą tu owady o różnej wielkości i różnych kształtach. Głowa, tułów i odwłok są u nich wyraźnie oddzielone. Oczy dobrze rozwinięte. Czułki wieloczłonowe: maczugowate, proste, piłkowate, grzebieniowate. Różne aparaty gębowe zawsze z dobrze zachowanymi żuwaczkami, najczęściej przystosowane do gryzienia, zlizywania i ssania. Odnóża bieżne, czasem grzebne lub ulegają innym modyfikacjom. Odwłok zawsze z pokładełkiem do nacinania lub żądlenia. Skrzydła błoniaste, tylne zwykle mniejsze spięte ze sobą haczykami. Występują błonkówki bezskrzydłe. Larwy beznogie lub wielonogie, poczwarka wolna często otoczona kokonem.
37. charakterystyka rzędu Diptera- muchówki.
Owady różnej wielkości o ciemnym ciele, silnie owłosionym. Odwłok krótki, zaokrąglony, głowa skierowana do dołu. Oczy duże, czułki różnie wykształcone i różnej długości. Aparat gębowy u dorosłych może być liżący, ssąco- kłujący albo tnąco- liżący. Mają jedną parę skrzydeł błoniastych. Skrzydła tylne w zaniku, przekształcone w nieznaczne wyrostki. Odnóża bieżne są zakończone dwoma pazurkami i przylgami. Larwy beznogie z aparatem gębowym gryzącym. Poczwarka typu wolnego lub bobówka. U samic może występować pokładełko. Rośliny uszkadzają tylko larwy, żerujące wewnątrz tkanki roślinnej lub w glebie podgryzając korzenie. Większość ma dwa lub więcej pokoleń.