UKORZENIANIE LEŚNYCH GATUNKÓW DRZEWIASTYCH (ZESTAWIENIE ZBIORCZE SPECYFIKI GATUNKÓW)
DRZEWA I KRZEWY IGLASTE
Sosna (Pinus L.) - Należy do gatunków trudno ukorzeniających się. Rozmnaża się ją wegetatywnie. wtedy, gdy czynniki szkodliwe, np. emisje przemysłowe powodują, że cenne populacje zamierają bez obradzania nasion. Najlepiej ukorzeniają się zrzezy z 2-3 - letnich sadzonek.
Rozmnażanie przez zrzezy zdrewniałe przeprowadza się w końcu zimy lub wczesną wiosnę. Zrzezy zielne ukorzeniają się bardzo słabo. Tnie się pędy o długości 6-9 cm i nie usuwa z nich igieł.
Ukorzenianie sosny trwa 2-5 miesięcy. Jako substrat używa się mieszaniny torfu wysokiego z drobnoziarnistym żwirem lub gruboziarnistym piaskiem w stosunku objętościowym 1:2. Odczyn substratu powinien mieć pH 5-6 . Zrzezy zdrewniałe sosny ukorzeniają się w warunkach szklarniowych w około 40%.
Z innych gatunków można przez zrzezy zdrewniałe rozmnażać sosnę górską, limbę i wejmutkę. Sosnę górską najlepiej rozmnażać przez odkłady zwykłe
Świerk (Picea) - Rozmnaża się bardzo efektywnie przez zrzezy zdrewniałe (wydajność ok. 90%). Zrzezy pozyskuje się z sadzonek 2-5 - letnich. Pozyskane bezpośrednio ze starych drzew ukorzeniają się słabo wystarcza to jednak, aby wyhodować wyjściowy materiał do zakładania mateczników.
Zrzezy o długości 5-10 cm tnie się w marcu i pierwszej połowie kwietnia, gdy są jeszcze w stanie spoczynku. Wiosenne pozyskanie zrzezów umożliwia bezpośrednie ich sadzenie w szklarni lub namiocie foliowym. Optymalna temperatura do ukorzeniania wynosi 20-30%, a wilgotność względna powietrza powyżej 85%. Jako podłoże do ukorzeniania stosuje się mieszaninę torfu wysokiego z drobnym żwirem lub gruboziarnistym piaskiem w stosunku objętościowym 1:1 lub 1:2. Zrzezy ukorzeniają się po 2-4 miesiącach. Ukorzenione zrzezy szkółkujemy w sierpniu w więźbie umożliwiającej hodowanie 3-4 -letnich sadzonek, które w sprzyjających warunkach mogą osiągnąć wysokość do 100 cm. Sadzonki świerka dobrze znoszą zimę w pierwszym roku po ukorzenieniu.
Modrzew europejski (Larix decidua) - Rozmnażanie modrzewia przez zrzezy wynika z dużego niedoboru nasion oraz znacznej przydatności tego gatunku na terenach oddziaływania emisji przemysłowych.
Zrzezy o długości 6-10 cm tnie się w lipcu i sierpniu z 2-4 - letnich sadzonek produkowanych do upraw. Zrzezy pozyskane w sierpniu są bardziej zdrewniałe i łatwiej się ukorzeniają, natomiast u pozyskanych wcześniej uzyskuje się lepiej rozwinięty system korzeniowy, co sprzyja przezimowaniu sadzonek bez strat. Zarówno w lipcu, jak i sierpniu na niższych okółkach sadzonek można pozyskać zrzezy półzdrewniałe odpowiednie do ukorzeniania.
Jako substrat stosuje się mieszaninę torfu wysokiego ze żwirem w stosunku objętościowym 1:1.
Okres ukorzeniania trwa około 2 miesięcy. Ukorzenione zrzezy przechowuje się przez zimę w piwnicy w temperaturze od 0 do 5oC. Można je również zadołować w wilgotnym piasku w dole. W kwietniu dół z sadzonkami odkrywa się, a sadzonki przechowywane w piwnicy wystawia się na wolną przestrzeń. Można szkółkować je do końca maja.
Zrzezy zdrewniale modrzewia ukorzeniają się mało efektywnie, natomiast zielne - w około 60%
Jodła pospolita (Abies alba) - Jodła jest gatunkiem bardzo silnie zagrożonym ekologicznie i zamierającym prawie w całej europie, dlatego rozmnażanie wegetatywne ma w jej przypadku duże znaczenie.
Zrzezy zdrewniałe o długości 5-10 cm pozyskuje się z 3-5 - letnich sadzonek w marcu - kwietniu, a zrzezy zielne w końcu sierpnia i na początku września. Rozmnażanie przez zrzezy zielne jest mniej efektywne niż przez zrzezy zdrewniałe.
Jedlica zielona (Pseudotsuga menziesii) - Rozmnażamy przez zrzezy ze względu na trudności z uzyskaniem nasion z drzewostanów o dużej produktywności i przystosowaniu do naszego klimatu. Potrzeba rozmnażania jedlicy przez zrzezy wynika także z tego, że w plantacjach nasiennych występuje zjawisko odrzucania zrzezów przez szczepy nawet w wieku około 20 lat.
Zrzezy zdrewniałe o długości 6-10 cm pozyskuje się w lutym i marcu z 2-5 -letnich sadzonek. Jako substratu używa się mieszaniny torfu wysokiego ze żwirem w stosunku objętościowym 1:1 lub 1:2 z odczynem i zasobnością w składniki mineralne jak dla modrzewia.
Okres ukorzeniania trwa ok. 3 miesięcy. Sadzonki można szkółkować w sierpniu tego samego roku.
Cis pospolity (Taxus baccata) - Cis należy w Polsce do roślin chronionych. Cechuje tę roślinę wyjątkowa zdrowotność i długowieczność.
Do wegetatywnego rozmnażania cisa zakłada się mateczniki. Częste ścinanie pędów sadzonek na zrzezy powoduje wykształcenie się krzewów, z których można będzie pozyskiwać zrzezy dobrej jakości .
Zdolność do ukorzeniania się zrzezów cisa jest dość wysoka, ponieważ sięga od 50 do 100%.
1-2 -letnie pędy na zrzezy o długości 5-15 cm pozyskuje się w lutym i marcu i wysadza w skrzynkach w szklarni lub namiocie foliowym. Ukorzeniają się po 3-4 miesiącach. Sadzonki szkółkuje się w końcu maja po okresie przymrozków. Hoduje się je w szkółce przez 4-6 lat, aż osiągną wysokość 30-50 cm. W tym okresie wykształcają bardzo obfity system korzeniowy, a po przesadzeniu dobrze się przyjmują.
Jałowiec (Juniperus L.) - Zrzezy zielne pozyskuje się w sierpień i wrześniu. Najwcześniej tnie się zrzezy jałowca wirginijskiego i płożącego, które są już w tym czasie dostatecznie zdrewniałe. Można także pozyskiwać zrzezy wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji. U jałowca sawina zrzezy ze starszych pędów ukorzeniają się wydajniej niż z jednorocznych. Jako substratu używa się torfu zmieszanego z piaskiem w stosunku objętościowym 1:2. Zrzezy jałowca ukorzeniają się dobrze w podłożu o temperaturze około 150C.
Choina kanadyjska (Tsuga canadensis) - Można ją rozmnażać przez zrzezy zdrewniałe pozyskiwane w lutym i marcu lub przez zrzezy zielne cięte we wrześniu i październiku. Zrzezy zielne sadzi się w skrzynkach w ogrzewanej szklarni. Jako podłoże stosuje mieszaninę toru z piaskiem w stosunku objętościowym 1:3 lub ze żwirem 1:2.
Cyprysik Lawsonia (Chamaecyparis lawsoniana) - Rozmnaża się dobrze przez zrzezy zdrewniałe, które pozyskuje się w marcu i kwietniu przed rozpoczęciem wegetacji oraz przez zrzezy zielne, pozyskiwane w sierpniu i wrześniu. Zrzezy zielne wysadza się w ogrzewanej szklarni, gdzie w okresie zimy dobrze się ukorzeniają. W grudniu temperatura powietrza w szklarni powinna wynosi 5-60C, a z wydłużaniem się dnia i zwiększeniem intensywności oświetlenia podwyższa się ją do 250C. Podłoże stanowi mieszanina torfu wysokiego piaskiem z piaskiem w stosunku objętościowym 3:1 lub 2:1.
Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) - Drzewo dekoracyjne o wysokości około 30 m, stanowi osobliwość parków. Zrzezy zielne pozyskuje się z długopędów w końcu czerwca do połowy lipca, powinny być półzdrewniałe i mieć co najmniej 4 liście. Sadzi się je w mieszaninie torfu wysokiego ze żwirem w stosunku objętościowym 1:2. Ukorzeniają się w ciągu 3-4 tygodni. Zrzezy zdrewniałe o długości 10-20 cm pozyskuje się w końcu zimy i wczesną wiosną z długopędów i wysadza się w szklarni lub namiocie foliowym.
Żywotnik olbrzymi (Tuja gigantea) - Zrzezy wszystkich żywotników ukorzeniają się dobrze. Pozyskuje się je z pędów o drewnie 2-4 letnim. Cięcie zrzezów od sierpnia aż do grudnia i dlatego najczęściej ukorzeniają się w ogrzewanej szklarni. Do ukorzeniania w nieogrzewanych namiotach namiotach i inspektach pozyskuje się zrzezy wczesną wiosną.
DRZEWA I KRZEWY LIŚCIASTE
Dąb (Quercus L.) - Dąb wegetatywnie rozmnaża się trudno; zrzezy pozyskuje się z 2-4 -letnich sadzonek, a można je pozyskiwać także z odrośli po ścięciu sadzonek na bezpieńki. Zrzezy zielne tnie się w końcu czerwca lub na początku lipca w zależności od stopnia ich zdrewnienia. Zrzez powinien mieć 2-4 liście, z których 1 lub 2 najniższe się redukuje. Substrat stanowi torf ze żwirem w stosunku 1:1. Zrzezy sadzi się na taką głębokość, aby pierwszy liść opierał się na powierzchni podłoża. W pierwszych dniach po wysadzeniu pożądane jest utrzymanie temperatury ok. 250C przez ocienienie inspektu lub szklarni, aby zapewnić roślinom odpowiedni turgoru. Zrzezy zielone silnie transpirują, dlatego niezbędne jest utrzymanie względnej wilgotności powietrza 90-100%.
Zrzezy ukorzeniają się w ciągu 2 miesięcy w 60-80%. Sadzonki wyjmuje się po opadnięciu liści, dołuje w piasku i nakrywa torfem organicznym. Szkółkuje się je wiosną przed rozpoczęciem wegetacji.
W podobny sposób rozmnaża się dąb bezszypułkowy i czerwony.
Buk zwyczajny (Fagus sylvatica) - Buk jest gatunkiem rzadko obradzającym nasiona (szczególnie w zwartych drzewostanach). Można go rozmnażać przez szczepienie, zrzezy zielne i odkłady powietrzne.
Zrzezy zielne o długości 7-9 cm pozyskuje się z 2-5 letnich sadzonek w czerwcu i na początku lipca.
Inne zabiegi są podobne jak przy rozmnażaniu dębu.
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) - Jesion rozmnaża się przeważnie z nasion, ale można również stosować szczepienie oraz rozmnażanie przez zrzezy zielne i zdrewniałe.
Zrzezy pozyskuje się z 2- i 3-letnich sadzonek - zdrewniałe w połowie kwietnia, a zielne w drugiej połowie czerwca i na początku lipca w zależności od stopnia zdrewnienia.
Wszystkie zabiegi wraz z przygotowaniem substratu - jak przy rozmnażaniu dębu.
Wydajność ukorzenienia wynosi 60-80%.
Olsza (Alnus) - Pędy olszy ukorzeniają się w ciągu roku, a szczególnie dobrze na glebach przewiewnych i wilgotnych.
Do wegetatywnego rozmnażania olszy zakłada się mateczniki. Jednoroczne lub dwuletnie sadzonki ścina się na bezpieńki i z odrośli kształtuje się wielopędowy krzew. Olszę czarną i szarą rozmnaża się przez zrzezy zielne oraz przez odkłady zwykłe lub kopczykowanie.
Zrzezy zielne pozyskuje się w połowie czerwca.
Brzoza (Betula) - Brzoza wyróżnia się dużą zmiennością genetyczną i zarazem dużą zdolnością przystosowawczą do trudnych warunków.
Do rozmnażania brzozy przez zrzezy zielne zakłada się mateczniki z sadzonek o wysokości, co najmniej 1m (jednoroczne lub dwuletnie), które ścina się na bezpieńki. Pozyskiwanie zrzezów zielnych z odrośli powoduje liczne ich rozgałęzienia, co zwiększa wydajność matecznika. Matecznik może być użytkowany do 5 lat. Zrzezy zielne pozyskuje się w czerwcu do połowy lipca, gdy pędy są już częściowo zdrewniałe.
Lipa (Tilia) - Lipę rozmnaża się przez zrzezy zielne z 2-5 -letnich sadzonek. Zwiększenie wydajności ukorzeniania się zrzezów można uzyskać, gdy kilkuletnie sadzonki mateczne zetnie się na bezpieńki.
Zrzezy pozyskuje się w czerwcu i pierwszej połowie lipca.
Lipę można rozmnażać także przez odkłady płaskie. Pędy ukorzeniają się dopiero w drugim roku po wykonaniu odkładu.
Przez zrzezy zielne można rozmnażać wszystkie gatunki lipy.
Topola (Populus) - Wszystkie odmiany topoli, z wyjątkiem osiki i jej mieszańców, rozmnaża się przez zrzezy zdrewniałe.
Zrzezy zdrewniałe pozyskuje się zimą po przejściu silnych mrozów. W matecznikach topolowych wycina się najpierw pędy, z których tnie się zrzezy długości ok. 20 cm (18-22 cm) i grubości 8-16 mm. Zrzezy przechowuje się najczęściej w głębokich dołach. Wiosną wysadza się do gleby w szkółce.
Gatunki trudno się ukorzeniające, przede wszystkim topole białe i osiki oraz ich mieszańce można rozmnażać przez zrzezy korzeniowe i zielne.
Wiąz (Ulmus) - Najbardziej efektywne jest rozmnażanie wiązów przez zrzezy zielne lub odkłady zwykłe. Sadzonki mateczne można uzyskać z odrostów korzeniowych lub ze zrzezów korzeniowych. Zrzezy zielne pozyskuje się w czerwcu i na początku lipca. Odkłady wykonuje się w czerwcu.
Rozmnażanie przez zrzezy zdrewniałe jest mało efektywne (ukorzenia się ok. 30%).
Grab (Carpinus) - Graby można rozmnażać przez zrzezy zielne pozyskiwane z młodych sadzonek prowadzonych w formie krzewiastej, lub ze szczepów. Mogą być także rozmnażane przez odkłady zwykłe, które ukorzeniają się w ciągu 2 lat.
Klon (Acer) - Klony rozmnaża się przez szczepienie oraz zrzezy zielne, które pozyskuje się w czerwcu i na początku lipca. Do ukorzeniania stosuje się takie same podłoża i warunki, jak dla innych gatunków liściastych. Dotyczy to również zimowania sadzonek.
Do rozmnażania przez odkłady lub kopczykowanie ścina się sadzonki na bezpieńki i hoduje w formie krzewiastej.
Jarząb (Sorbus) - Wszystkie jarzęby rozmnaża się najczęściej przez szczepienie, ale można rozmnażać je również przez zrzezy zielne i odkłady w matecznikach.
Robienia akacjowa (Robinia pseudoacacja) - Najbardziej efektywne jest rozmnażanie robinii przez zrzezy korzeniowe oraz zielne sposobami stosowanymi dla topoli. Rozmnażanie robinii przez odrosty korzeniowe stosuje się tylko wtedy gdy chodzi o uzyskanie wyjściowego potomstwa matecznego.
Kasztanowiec (Aesculus) - Wszystkie gatunki można rozmnażać przez zrzezy zielne lub szczepienie. Zrzezy zielne pozyskuje się w lipcu i sierpniu.
Kasztanowiec drobnokwiatowy, którego nasiona w naszym kraju nie dojrzewają, rozmnaża się przez odkłady, odrosty korzeniowe lub kopczykowanie.
Czeremcha (Padus) - Oba gatunki: cz. zwyczajną i cz. Amerykańską można rozmnażać przez zrzezy zielne, z kilkuletnich siewek, przycinanych na bezpieńki i hodowanych w formie krzewu. Zrzezy pozyskuje się w czerwcu i lipcu.
Wierzba (Salix) - Prawie wszystkie gatunki odmiany wierzb rozmnaża się przez zrzezy zdrewniałe, które tnie się zimą z jednorocznych pędów. Pędy pozyskuje się z karp w matecznikach. Długość zrzezów wynosi około 20 cm, a grubość zależnie od gatunku 5-15 mm (drzewiaste 7-16 mm). Przechowywanie zrzezów, sadzenie i pielęgnowanie sadzonek jest takie samo jak u topoli.
Wierzbę Iwę należy rozmnażać przez zrzezy zielne ponieważ zrzezy zdrewniałe się nie ukorzeniają.
Dereń (Cornus) - Wszystkie gatunki odmiany dereni można rozmnażać przez zrzezy zielne; tnie się je od czerwca do sierpnia. Większość gatunków derenia można rozmnażać przez zrzezy zdrewniałe (nie ukorzenia się dereń jadalny) oraz odkłady zwykłe lub kopczykowanie.
Leszczyna (Corylus) - Można ją rozmnażać przez odkłady zwykłe i płaskie lub kopczykowanie. Obrączkowanie pędów i stosowanie stymulatorów ukorzeniania zwiększa efektywność ukorzeniania. Możliwe jest także rozmnażanie przez zrzezy zielne, które pozyskuje się w lipcu lub sierpniu.
Szakłak (Rhamnus) - Można go rozmnażać przez zrzezy zielne pozyskiwane z młodych roślin matecznych. Efektywne jest także ukorzenianie odkładów zwykłych. Odkłada się tegoroczne pędy w czerwcu-lipcu.
Trzmielina (Euonymus) - wszystkie gatunki trzmieliny, szczególnie zimozielone, rozmnaża się przez zrzezy zielne w zależności od gatunku krzewu i warunków wzrostu pozyskuje się zrzezy od czerwca do września. Później uzyskane trzeba ukorzenić w ogrzewanej szklarni.
Trzmielinę zwyczajną oraz niektóre inne gatunki można rozmnażać przez zrzezy korzeniowe.
Kalina (Viburnum) - wszystkie gatunki kalin można rozmnażać przez zrzezy zielne, które pozyskuje się w czerwcu i lipcu. Ponieważ zrzezy te łatwo więdną i są porażane przez grzyby, konieczne jest utrzymanie odpowiedniej wilgotności powietrza i gleby przy ukorzenianiu. Zrzezy zielne gatunków o długiej wegetacji lub intensywnym wzroście tnie się w sierpniu i wrześniu i ukorzenia się w szklarni. Ukorzenione przesadza się dopiero wiosną następnego roku. Przez zrzezy zdrewniałe rozmnaża się tylko kalinę koralową. Niekiedy stosuje się rozmnażanie przez odkłady zwykłe lub płaskie. Odkłady zwykłe wykonuje się w czerwcu z tegorocznych młodych pędów, a płaskie wczesną wiosną z jednorocznych pędów. Przez podział lub kopczykowanie rozmnaża się odmiany karłowate.
Literatura:
„Wegetatywne rozmnażanie drzew i krzewów” L. Janson;
„Rozmnażanie drzew i krzewów nagozalążkowych” J. Hrynkiewich - Sudnik; B. Sękowski; M. Wilczkiewicz;
1