WYPRACOWANIA 2

Kulturotwórcza rola antyku (dawniej i dziś)

Starożytna Grecja i Rzym, jej dokonania kulturowe, historyczne i cywilizacyjne wpłynęły na rozwój całej Europy. Wiele kolejnych epok literackich sięgało po dawno wypróbowane wzory nazwane później klasycznymi. Korzystano nie tylko z tematów, motywów, toposów, ale także z utrwalonych już gatunków literackich. W starożytności powstały podwaliny pod sztukę, nazwaną później sztuką antyczną, jak również literaturę. Powstały wtedy pierwsze dramaty, poezje i słynne poematy - "Iliada" i "Odyseja". Stworzone zostały wtedy również podstawy nauk ścisłych oraz szeroko rozwinęła się filozofia.Na literaturze antycznej wzorowało się wielu późniejszych pisarzy (patrz pkt. 3). Całe oświecenie było pod wpływem literatury i sztuki antycznej. Wspomnę tylko o "Odprawie posłów greckich" Kochanowskiego. Jest to dramat, który jest wzorowany na klasycznym dramacie antycznym i jest niejako wprowadzeniem do "Iliady" Homera. Akcja jest umieszczona w Troi tuż przed wybuchem wojny. Do miasta przybywają posłowie greccy, by odzyskać Helenę i nie dopuścić do wojny. Patrioci próbują przekonać króla Priama, ażeby oddał porwaną. Jednak egoistyczny królewicz przekupuje radę królewską, która odprawia posłów z niczym. Szeroko był również wykorzystany szczególnie w romantyźmie motyw prometeizmu. Przykładem może być tu "Kordian" Słowackiego.W antyku powstały też związki frazeologiczne, używane do dnia dzisiejszego:- pięta Achillesa - oznacza czułe miejsce - Achilles został w dzieciństwie wykąpany w Styksie. Matka kąpiąc go trzymała za piętę. Uczyniła go w ten sposób odpornym na wszelką broń. Zginął on ugodzony przez Parysa właśnie w piętę.- nić Ariadny - oznacza udzielenie komuś pomocy w trudnej sytuacji - Ariadna dała Tezeuszowi kłębek nici, kiedy szedł do labiryntu zabić Minotaura. Po zabiciu go wydostał się właśnie dzięki tej nici.- róg obfitości - oznacza bogactwo, spełnienie wszystkich marzeń - młodym Zeusem opiekowała się koza Amaltea. Pewnego razu złamała sobie róg, który Zeus pobłogosławił i odtąd róg wypełniał się wszystkim, czego zażyczył sobie właściciel. - Sodoma i Gomora - oznacza nieporządek, bałagan, miejsce zła i rozpusty - Sodoma i Gomora były miastami w których panowało zło i przemoc. Bóg postanowił je zniszczyć. - kainowe piętno - jest to piętno zabójcy - Adam i Ewa mieli dwóch synów: Kaina i Abla. Kain był zazdrosny o to, że Bóg był bardziej zadowolony z ofiar Abla. Było to powodem zabójstwa Abla.- zakazany owoc - puszka Pandory- syzyfowa praca- olimpijski spokój- wieża Babel- salomonowy wyrok

Tragizm Antygony - bohaterki tragedii Sofoklesa i uniwersalność "Antygony" - utworu

Zawiązaniem akcji w "Antygonie" jest sprawa zabitego zdrajcy ojczyzny - Polinejkesa. Nie można go pogrzebać, ponieważ wydał taki zakaz Kreon - król Teb. Antygona, siostra Polinejkesa kierowana pobudkami religijnymi i miłością siostrzaną łamie ten zakaz i grzebie ciało brata. Za ten czyn Kreon skazuje Antygonę na śmierć. Robi to, ponieważ chce udowodnić swoją władzę. Kreon rozmawia z Tejrezjaszem, który wyrzuca mu błędy w postępowaniu. Pod wpływem argumentów Tejrezjasza Kreon zmienia decyzję. Jest już jednak za późno - Antygona ginie. Na wieść o tym popełnia samobójstwo Hajmon - syn Kreona i żona władcy - Eurydyka. "Antygona" jest klasyczną tragedią antyczną, w której następuje konflikt tragiczny. Przedmiotem tragedii jest sprawa pochowania zdrajcy - brata Antygony, czego zabrania Kreon. Tragizm Antygony polega na tym, że jest ona rozdarta między dwiema równorzędnymi racjami - powinnościami siostry względem zmarłego brata, a prawem państwowym. Musi ona dokonać wyboru - jeżeli nie pochowa brata sprzeciwi się prawu boskiemu i nie spełni powinności względem zmarłego brata. Natomiast jeśli postąpi zgodnie z prawem bożym złamie zakaz wydany przez króla, a tym samym prawo. W "Antygonie" poruszonych zostało kilka uniwersalnych i ponadczasowych problemów:* Problem winy i kary Antygona za podstawę działania przyjmuje prawo boskie i postępuje zgodnie z nim. Nie chce sprzeciwiać się bogom i dlatego decyduje się pochować Polinejkesa. Powołuje się ona na miłość siostrzaną i ze względu na nią narusza zakaz Kreona. Karą dla Antygony, za złamanie zakazu jest śmierć głodowa. Kreon postępuje zgodnie z własnym przekonaniem - chce stać na straży prawa, nie pozwala, aby ktokolwiek był wyróżniany. Kreon nie czyni nawet wyjątku względem swojej krewnej - Antygony. Uważa, że jest dobrym władcą, aż do pojawienia się Tejrezjasza i wieści o samobójstwie syna i żony. Kara dla Kreona jest śmierć najbliższych i wyrzuty sumienia. Polinejkes był winny zdrady państwa, pozbawiono go więc wszystkich honorów, w tym też pogrzebu. Z etycznego, moralnego punktu Polinejkes bronił swoich osobistych praw. * Stosunek jednostka a państwo Antygona reprezentuje interesy jednostki i krytycznie traktuje zarządzenia władcy. Jest obywatelką państwa, a nie jego niewolnicą. Przede wszystkim kieruje się mądrością i zgodnie z tym kryterium ocenia wydarzenia. Prowadzi to do konfliktu z państwem reprezentowanym przez Kreona. Antygona występuje przeciwko konkretnej formie rządów, przeciwko tyranii, bowiem Kreon jest władcą absolutnym, tyranem. Dumny z posiadanej władzy zachowuje wyłączność rządów, nie przyjmuje żadnych rad. Nawet prawo boskie nie stanowi dla niego żadnego argumentu. I tu pojawia się kolejny konflikt. Konflikt między prawem boskim a ludzkim.*Prawo boskie a ludzkie Zwyczajowe, nie pisane prawo mówiło, że zmarłych należy grzebać, oparte było ono na motywacji religijnej, przez co nabierało prawa boskiego. Zwłoki nie pogrzebane budziły u bogów odrazę, a dusza ludzka nie mogła dostać się do podziemi. Kreon jako władca Teb wydał zakaz grzebania i opłakiwania zwłok Polinejkesa. Wychodził on z założenia, że zdrajca ojczyzny musi być ukarany. Nie może on być traktowany jak bohater Eteokles, któremu należy oddać cześć , której Polinejkes dostąpić nie może. Władca ziemski nie miał prawa wydawać zakazu grzebania ciała zmarłego, bo to sprzeciwiało się odwiecznym prawom boskim.

Mity o szczególnej żywotności w kulturze

Mit jest opowieścią, która przedstawia i organizuje wierzenia dawnej połeczności, próbuje dać odpowiedź na pytanie o pochodzenie świata i człowieka. Mity tworzyły więź społeczną, określały tożsamość danej grupy ludzi i przybliżają obyczaje i tradycje starożytnego człowieka. Pełniły one funkcje poznawcze - umożliwiając interpretację zjawisk przyrody, światopoglądowe - będąc podstawą wierzeń religijnych i sakralne - łącząc kult bóstw i rytualne obrzędy. Mity możemy podzielić na: teogeniczne (o powstawaniu i naturze bogów), kosmologiczne (o powstaniu i naturze świata), antropogeniczne (o powstaniu człowieka), eschatologiczne (o zbawieniu człowieka), geneaologiczne (o pochodzeniu społeczeństw) Najbardziej znanym mitem jest z pewnością mit o Dedalu i Ikarze. Władca Krety - król Minos sprowadził na Kretę Dedala wraz z synem Ikarem. Zbudował on labirynt dla Minotaura - potwora pół-byka, pół-człowieka. Dedal znany był ze swoich zdolności rzeźbiarskich i konstruktorskich. Dedal tęsknił za ojczyzną, lecz Minor tak polubił go, iż nie chciał by opuścił Kretę. Konstruktor zbudował z ptasich piór skrzydła, na których wraz z synem uciekł z Krety. W czasie podróży Ikar wzniósł się - pomimo przestróg ojca - zbyt wysoko i zginął. Ikar jest typem człowieka, który potrafi się zapamiętać, śmiercią zapłacić za chwilę szczęścia, archeotypem nierozwagi, uniesienia, uosobieniem piękna. Jego ojciec jest natomiast człowiekiem rozważnym, doświadczonym, ale często postrzeganym jako przyziemny. Stanisław Grochowiak w wierszu "Ikar" podejmuje polemikę z przekazem mitologicznym. Przyrównuje on Ikara do muchy. Wiersz jest pytaniem o istotę piękna. Grochowiak nawiązuje do obrazu Pietera Breueghla "Upadek Ikara", gdzie na pierwszym planie znajduje się oracz i pasterz, choć tytuł obrazu wskazuje, że ktoś inny jest głównym bohaterem obrazu. Motyw Ikaryjski wykorzystał w swoim opowiadaniu "Ikar" również Jarosław Iwaszkiewicz.Kolejnym mitem wykorzystanym w literaturze okresów późniejszych jest mit o Prometeuszu. Prometeusz był jednym z tyranów, twórcą człowieka, dawcą ognia, który wykradł z rydwanu słońca. Nie podobało się ta Zeusowi, który chcąc zemścić się na tytanie zesłał na niego przewrotna kobietę Pandora, wraz z jej słynną puszką. Prometeusz był jednak sprytniejszy, i rozpoznał podstęp. W rewanżu Prometeusz zabił wołu, podzielił go na dwie części. Mięso zawinął w skórę, a kości nakrył tłuszczem. Dzeus miał wybrać jedną z części, aby była ona zawsze składana bogom. Wybrał tę gdzie było więcej tłuszczu. Bóg kiedy spostrzegł podstęp postanowił zemścić się na tytanie. Rozkazał więc przykuć go do skał Kaukazu i co dzień ptak przylatywał i by wyjadać mu wątrobę. Prometeusz jest archeotypem człowieka , buntownika i bezinteresownego dobroczyńcy, który za swoją postawę i odwagę wobec Dzeus został przykuty do skał Kaukazu. Zbigniew Herbert w wierszu "Stary Prometeusz" ukazuje bohatera kilkadziesiąt lat później. Bohater Herberta ma żonę, obrósł w dostatki, wtopił się w miejscową elitę, mieszka wygodnie a nawet luksusowo. W jego pokoju są pamiątki jego burzliwej młodości - wypchany orzeł i list dziękczynny tyrana Kaukazu, który dzięki podarkowi Prometeusza mógł spalić zbuntowane miasto. Po przeczytaniu wiersza nasuwa się pytanie czy Prometeusz Herberta zbuntowałby się przeciwko bogom i losowi? Wszystko wskazuje na to, że nie.Następnym mitem użytym w późniejszej literaturze jest mit o Syzyfie. Syzyf był królem Koryntu, który zgodnie z wyrokiem bogów musiał toczyć głaz pod górę. Gdy był u szczytu, spadał i Syzyf od początku musiał podejmować swój wysiłek. Albert Camus podjął ten wątek i napisał esej "Mit Syzyfa" Camusa interesuje postać samego Syzyfa. Zderza przekaz mitologiczny z własnym wyobrażeniem jego postaci. Syzyf znany był z tego, że nie bał się bogów. W konsekwencji został ukarany. Camus przedstawia go jednak szczęśliwym Twierdzi on, że Syzyf potrafi się wznieść ponad swoje cierpienie. A istotę jego zwycięstwa stanowiło uświadomienie sobie swego losu. Według Camusa w chwili kiedy król Koryntu pokonał swoje cierpienie pokonał także bogów. Stefan Żeromski w "Syzyfowych pracach" poruszył problem dorastania, niepokojów światopoglądowych młodości, rodzenia się buntu narodowego i świadomości społecznej w młodym pokoleniu, ukazany na tle życia szkoły w zaborze rosyjskim oraz niełatwej sytuacji wsi. Tytuł powieści, nawiązujący do mitologicznej historii Syzyfa, można rozumieć dwojako: jako oznakę uporu i wytrwałości młodzieży - marnowanej w poddanej rusyfikacji szkole - pozbawionej wsparcia starszego pokolenia w walce z zaborcą lub jako daremność szkolnych wysiłków rusyfikacyjnych zaborcy.Motywy mitologiczne w swojej literaturze wykorzystali również:- Zbigniew Herbert w wierszu "Nike, która się waha" - Leopold Staff - "Odys"- Tadeusz Nowak "Psalm o powrocie" o powrocie Odysa.- Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą"

Osobowości biblijne na wybranych przykładach.

Osobowość to zespół stałych cech psychicznych, regulujących zachowanie człowieka i wyróżniających go spośród innych ludzi; indywidualność. Osobowości w świecie biblijnym jest wiele, np.: Hiob, Mojżesz, Kohelet, Abraham, Salomon, Chrystus. Hiob - bogobojny, szczery, pełen dobroci, otoczony liczną rodziną i przyjaciółmi, majętny; Bóg jednak wystawi jego wiarę na próbę. Hiob straci wszystko (dzieci, majątek, zdrowie). Dlaczego? Dla jego przyjaciół istnieje oczywista zależność między winą i karą. Według nich Hiob musiał ciężko zgrzeszyć, bo tylko grzeszników Bóg tak srodze doświadcza . Żona także nie rozumie pełnej pokory postawy męża. Zachęca go, aby złorzeczył Bogu, na co Hiob odpowiada: azali tylko dobre przyjmować będziemy od Boga, a złego przyjmować nie będziemy? W innym miejscu oświadcza, że Pan ma prawo zarówno dać, jak i odebrać, bo wszystko od Boga pochodzi. Jak z tego widać, w swoim cierpieniu Hiob jest samotny - nie wspiera go ani żona (która w podobnej sytuacji przyjęłaby zupełnie inną postawę; czy byłoby jej łatwiej?), ani przyjaciele, którzy mają dla niego jedną tylko radę: uderz się w piersi, poszukaj winy w sobie, przyznaj się, że zgrzeszyłeś, a Bóg na pewno odwróci nieszczęścia. Zarówno rad żony, jak i rad przyjaciół Hiob nie może przyjąć. On wie, że jest niewinny (sumienie mam czyste). Jego dramat jest tym większy, że czuje się niesłusznie odrzucony przez kogoś, kogo kochał i komu był wierny. Cierpi samotnie i godnie, nie przeklina Boga, nie złorzeczy mu. Domaga się tylko rozmowy z Bogiem, bo chce mieć prawo do obrony, chce argumentom Stwórcy przeciwstawić swoje. Jahwe z Wichru przyjmuje propozycję Hioba. Zjawi się w całym majestacie swej potęgi i mocy. Przytłoczy Hioba tysiącem pytań, na które ten nie odpowie. Nie odpowie, bo taki był cel Boga, który chciał swemu słudze uświadomić jego małość i znikomość. Ze słów Stwórcy Hiob zrozumie, że cierpienie jest próbą wiary i tajemnicą, i ukorzy się przed Bogiem (żałuję i pokutuję w prochu i popiele). Z ostatniej części Księgi Hioba czytelnik dowiaduje się, że Bóg błogosławił następnie Hiobowi i wynagrodził mu wszystkie jego straty i cierpienia. A zatem groźny, potężny Jahwe z Wiru docenił postawę Hioba. Warto w tym miejscu podkreślić pewien fakt: jakże silna musiała to być osobowość, skoro ani przyjaciele, ani żona, ani lęk przed majestatem Stwórcy i możliwością wywoływania Jego gniewu nie zachwiały postawy Hioba: godności w cierpieniu, pokory, a jednocześnie odwagi i dociekliwości w konfrontacji z groźnym, starotestamentowym Bogiem. Kohelet - kolejna wielka osobowość Starego Testamentu. Mędrzec, który prawa rządzące światem poznaje dzięki własnym doświadczeniom (widziałem wszystkie sprawy, która się dzieją pod słońcem). Kohelet kwestionuje wartość bogactwa, pracy, radości płynącej z używania życia, bo wszystko to marność i gonienie za wiatrem . Analizując takie wartości jak mądrość czy bogactwa, dochodzi do wniosku, że są one przemijające, że nie są wartościami trwałymi i nie zapewniają pełni szczęścia. Są często przyczyną zawiści innych (mądrość, bogactwo) lub utrapieniem dla tego, kto je posiada (człowiek pracuje umiejętnie i sprawiedliwie, a innemu, który nie robił nic, wszystko na dział zostawi). Świadomość ta nie przygnębia jednak Koheleta, nie odbiera mu radości i chęci życia. ż obserwacji rzeczywistości i własnych doświadczeń wysnuwa on trzeźwe, rozsądne i wręcz pocieszające wnioski. To znaczy: życie jest procesem ciągłym, w którym wszystko ma swój czas (jest czas rodzenia i czas umierania; czas płaczu i czas uśmiechu; czas wojny i czas pokoju). A zatem tak jak przemijają chwile szczęścia (wydaj się, szybko, ale jest to czas subiektywny), tak też miną chwile złe czy wręcz tragiczne (choć wydaje się, że trwają bez końca). Życie na ziemi podlega bowiem jednemu stałemu prawu, prawu przemijania. Należy się z tym pogodzić, choćby dlatego, że nie mamy na to wpływu, i cieszyć się szczęściem, a płakać w cierpieniu. Ufność zaś pokładać w Bogu, który wszystkie nasze uczynki osądzi. I on to właśnie jest w systemie filozoficznym Koheleta jasnym punktem i nadzieją. Chrystus- największa i najwspanialsza osobowość Nowego Testamentu: Bóg-człowiek, zbawiciel. Z godnością i pokorą przyjął los, który wyznaczył mu jego ojciec. Żył prosto i ubogo. Kiedy zaczął nauczać, szły za nim coraz większe rzesze słuchaczy. Punktem zwrotnym w jego biografii jest przemiana na górze Tabor, gdzie objawił się swoim apostołom jako Bóg. W Jerozolimie zdobywał coraz większą sławę. Uwielbienie dla niego wzrosło zwłaszcza po wskrzeszeniu Łazarza. Wówczas stał się niewygodny dla kapłanów. Doprowadzono do procesu i wydano wyrok skazujący, choć dopuszczono się przy tym bardzo wielu naruszeń procedury prawnej. Jezus zarówno przed Annaszem, Kajfaszem, jak i przed sanhedrynem (najwyższa władza sądownicza) zachowywał się spokojnie i godnie. Nie odpowiadał na zaczepki słowne, prowokacje i policzkowanie. Przed sanhedrynem usiłowano go ośmieszyć, dowieść mu niekonsekwencji i braku odwagi. Na pytanie Kajfasza: Czy Ty jesteś synem Boga żywego? mógł odpowiedzieć, tylko tak lub nie. Gdyby zaprzeczył, skłamałby; potwierdzając, wydałby na siebie wyrok śmierci. Jezus wiedział, że musi się wypełnić wola ojca. Wiedział, że musi umrzeć, aby odkupić grzechy ludzi (na Golgocie wypowie słynne słowa: Conssummatum est). Ze sprawy Jezusa zrobiono proces polityczny (zarzucono mu podburzanie narodu i namawianie do niepłacenia podatków Rzymowi). Przez cały czas rozprawy, następnie biczowania, drogi krzyżowej i męki na krzyżu Chrystus zachowywał się jak ktoś, kto rozumię sens i potrzebę takiej ofiary. A przecież cierpiał jak człowiek. I dla człowieka. Przy tym potrafił przebaczyć tym, którzy zadawali mu ból i upokarzali go. Wprowadził on w świat Nowego Testamentu miłość jako wartość najwyższą. Jezus jest archetypem poświęcenia, męki odkupiającej, ale taż chwalebnego zmartwychwstania. Abraham - patriarcha narodu izraelskiego który osiadł na rozkaz Boga wraz z żoną Sarą i swym plemieniem na ziemi Kanaan w Palestynie (Ziemia Obiecana), opływali w dostatek. Abraham jest wzorem pokory i wiary. Na wezwanie Boga gotów był złożyć ofiarę całopalenia ze swego syna Izaaka, w ostatniej chwili powstrzymany przez anioła przed jej spełnieniem: zamiast syna Bóg przyjmuje ofiarę barana. Józef - syn Jakuba i Rachel, ostatni z biblijnych patriarchów; znienawidzony przez braci i zaprzedany w niewolę egipską, dzięki umiejętności wyjaśnienia snu o 7 krowach chudych, które pożarły 7 krów tłustych mianowany pierwszym ministrem faraona. Podczas głodu udziela schronienia swej rodzinie, a cały ród osiedla się potem w ziemi Gessen, nieopodal delty Nilu. Dzieje Józefa unaoczniają władzę Opatrzności Bożej, dzięki której zaprzedany Józef mimo niesłusznych oskarżeń nie zostaje niewinnie skazany za rzekome uwiedzenie żony dowódcy straży, Putyfara, a następnie z niewolnika staje się władcą. Józef jest ucieleśnieniem ideału człowieka, łączącego harmonijnie wszystko to co ludzkie z tym co boskie i symbolizującego istotę humanizmu. Mojżesz - jedna z najważniejszych postaci Starego Testamentu, Mojżesz był prawodawcą Izraela, wyprowadził żydów z Egiptu, żył w ciągłym kontakcie z Bogiem - np. na górze Synaj Bóg przekazał Mojżeszowi Dziesięcioro Przykazań. Od wieków uznawano także Mojżesza za autora Pięcioksięgu. Według przekazu biblijnego urodził się w czasach, gdy faraon gnębił lud Izraela i kazał zabijać nowo narodzonych chłopców. Matka Mojżesza włożyła go do koszyka z trzciny i pozostawiła na brzegu Nilu. Niemowlę znalazła córka faraona, przygarnęła je i wychowała. Gdy dorósł, dokonał dzieła wyjścia Izraelitów z Egiptu i przeprowadził ich do Ziemi Obiecanej. Dawid - król izraelski, "idealny władca" (1012 - 972 p.n.e.). Biblia podaje, iż był autorem psalmów biblijnych. W młodości był pasterzem i lutnistą, słynne jest podanie o tym jak strzelający z procy, zabił olbrzyma Goliata. Dawid ogłosił się królem po śmierci króla Saulam Salomon - król izraelski, syn Dawida. Mądrość króla Salomona stała się przysłowiowa, a czasy gdy panował, Biblia określa jako złoty wiek Izraela. Salomon dbał o kulturę, literaturę, rozbudowę, a także gospodarkę państwa, natomiast wojen unikał. Salomon tak jak swój ojciec był autorem psalmów. Mądrość Salomona zachwyciła królową Sabę, a przykładem jego mądrości jest często przypominany wyrok rozstrzygający spór dwu kobiet o dziecko. Samarytanin - Akcja przypowieści o Samarytaninie dzieje się na niebezpiecznej drodze z Jerozolimy do Jerycha, gdzie zbójcy pobili człowieka i zostawili umierającego na drodze. Przechodnie omijali go (nawet przechodzący kapłan), a Samarytanin (mieszkaniec Samarii) opatrzył rany, pielęgnował go w chorobie, a odjeżdżając zostawił karczmarzowi dużo pieniędzy, by ten opiekował się rannym. "Samarytanin" jest dzisiaj rzeczownikiem oznaczającym człowieka miłosiernego, okazującego, współczucie. Znaczenie literalne tej przypowieści polega na konieczności pomagania ludziom znajdującym się w krytycznej sytuacji (jak ten umierający człowiek). Uniwersalna wymowa przypowieści polega na wskazaniu drogi ku dobru, uczy żyć godnie. Osobowości biblijne można dzielić według dowolnego kryterium: nowotestamentowe i starotestamentowe; pozytywne i negatywne. Wiele takich właśnie biblijnych indywidualności stało się archetypami i weszło na stałe do światowej kultury, np. Piłat (umywać ręce), Herod (rzeź niewiniątek), Salomon (salomonowy wyrok, mądrość).

Pareneza, literatura parenetyczna - wzorce osobowe.

Pareneza dosłownie oznacza pouczenie. Literatura parenetyczna to literatura propagująca wzory postępowania, ideały modne i uznawane w danej epoce. Z kolei tzw. wzorce parenetyczne to wzory osobowe, postacie godne naśladowania, skupiające cechy wzorowe, pożądane, idealne. W oparciu o poznaną literaturę średniowiecza możemy mówić o trzech wzorcach parenetycznych - czyli ideałach, wzorach do naśladowania propagowanych w tej epoce. Pierwszy to ideał rycerza - wzorem takim jest np. Roland ze słynnej, francuskiej Pieśni o Rolandzie. Pieśń o Rolandzie opowiada o rycerzu imieniem Roland, który dowodził tylna strażą króla Karola Wielkiego. Roland jest właśnie wzorem rycerza chrześcijańskiego, stał się nawet najbardziej bohaterską postacią, legendarną osobowością literatury średniowiecznej. W skrócie można przedstawić jego dzieje następująco: gwardia dowodzona przez Rolanda została otoczona przez Sarecenów (muzułmanów, wrogów chrześcijan). W nierównej walce, unosząc się honorem, Roland nie chce zadać w czarodziejski róg, który wzywa na pomoc armię królewską. Kiedy decyduje się na to pod koniec bitwy, jest już za późno. Król Karol przybywa, aby pomścić Rolanda i poległych żołnierzy, lecz Roland umiera. Cechy rycerza idealnego, jakimi odznacza się Roland to: odwaga - wskazuje na to zachowanie się Rolanda w czasie walki, wierność władcy (w tym przypadku Karolowi Wielkiemu), jedną z najważniejszych cech rycerza była też pobożność i wierność Bogu. Walczył taki rycerz z reguły z niewiernymi, krzewiąc wiarę chrześcijańską. Roland na przykład walczył przeciw Saracenom. Wierność ojczyźnie i przywiązanie do niej (patriotyzm) widać, gdy Roland mówi: Nie daj Bóg, aby słodka Francja miała iść w pogardę i kiedy ginie: za króla, w imię Boga i ojczyzny - Francji. Inne cechy rycerza to: nadludzka siła i umiejętność walki, zapał i pragnienie walki, wierność w przyjaźni i męstwo. Ogromnie ważny jest honor rycerza - wyeksponowany także w Pieśni o Rolandzie. Roland nie wzywa pomocy, gdyż byłoby to wystawieniem na szwank jego honoru rycerskiego, dopiero gdy widzi klęskę i śmierć Francuzów decyduje się zadąć w róg. Drugi to ideał władcy - tu za przykład może nam posłużyć portret Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego, jaki odrysowuje Gall Anonim w Kronice polskiej. Gall Anonim prezentuje wzór władcy chrześcijańskiego na przykładzie czynów i osoby króla Bolesława Krzywoustego. Warto zauważyć, że takim ideałem jest również opisywany przodek Krzywoustego - Bolesław Chrobry. Obaj królowie mają podobne cechy: idealny władca to człowiek sprawiedliwy i rycerski. Jest to wielki i sławny mąż, który walczy z pogaństwem w imię wiary chrześcijańskiej. Cechami jego są: męstwo, moc, pobożność, mądrość. Król powinien być srogi, lecz sprawiedliwy, przebiegły i mądry w walce. Za jego panowania w kraju panuje dobrobyt, spokój, i radość. Opisując dzieje Bolesława Chrobrego, moc jego ukazuje np. w ilości wojsk, jakie posiada Bolesław (tysiące pancernych z różnych miast itd.). Cnotę i szlachetność tego króla oraz jego pobożność obrazuje stosunkiem króla do duchownych; mówi: "a sprawiedliwy był zarówno dla ubogich wieśniaków jak i dla magnatów i rycerzy". Gall Anonim ukazuje szczodrobliwość króla , opisując jego stół i bogactwo domu, jego dobroć w darowywaniu win. Bolesława Krzywoustego nazywa "Bolesławem, który nie śpi", przedstawia go jako postrach wrogów - Pomorzan i Niemców, a przede wszystkim podkreśla talenty Krzywoustego jako wielkiego wodza.Trzeci ideał, to ideał świętego (ascety), a przykładem takiego wzoru osobowego może być św. Aleksy z Legendy o św. Aleksym. Aleksy pochodził z książęcego rzymskiego rodu. Rodzice jego byli bardzo pobożnymi ludźmi, a on jeszcze przewyższał ich pobożność. Mając 24 lata, zgodnie z wola ojca, żeni się z księżniczką, ale w noc poślubną składa ślub czystości i wyrusza w świat, by służyć Bogu. Zabrał złota, srebra, tyle ile mógł unieść, rozdał wszystko biednym, a sam siedział pod kościołem, modlił się, żebrał, żył w skrajnym ubóstwie. Pierwszym znakiem od Boga jest zejście z ołtarza Matki Boskiej, która nakazuje klucznikowi wpuszczenie Aleksego do kościoła, by nie marzł na mrozie. Gdy otoczona go czcią i zyskał spory rozgłos, postanawia opuścić to miejsce, sława bowiem nie wydaje mu się godna prawdziwego ascety. Sporo wędruje, a gdy kolejny cud sprawia, że przybywa do Rzymu, żyje nie rozpoznawczy przez 16 lat pod schodami domu swojego ojca. Poniżany, "każdy nań pomyje lał", żebrze i modli się. Gdy czuje, że umiera, pisze list, w którym spisuje swoje dzieje. W momencie jego śmierci rozdzwoniły się dzwony w całym Rzymie. Drogę do zmarłego wskazuje ludziom niewinne dziecko. List z pięści świętego mogła wyjąć tylko jego żona, bowiem ona także jest czysta i niewinna. Asceza jest to wyrzeczenie się dóbr materialnych, ziemskich, postawa preferująca dobra duchowe, umartwianie ciała, by doskonalić się w cnocie. Celem postawy ascetycznej było osiągnięcie świętości. Ascetę cechowało postawienie wszystkiego na jedną kartkę, maksymalizm postawy, tzn. całkowite poświęcenie się wybranemu celowi.Oprócz tych "podstawowych" propozycji średniowiecznej literatury, warto wspomnieć także postawę św. Franciszka z Asyżu. Św. Franciszek z Asyżu stworzył system zwany franciszkanizmem, stanowiący niezwykłą, radosną filozofię wiary. Św. Franciszek głosił wszechogarniającą miłość do świata, braterstwo wszelkich żyjących istot, uwielbienie świata i jego piękna. radosną wiarę w Boga oraz ideał ubóstwa. Występował przeciw okrucieństwu, nienawiści, zabijaniu i chciwości. Stworzył zakon wędrujący, a legendy dotyczące jego życia zawierają Kwiatki św. Franciszka z Asyżu.

"Bogurodzica" - najstarszy zabytek literatury polskiej (treść i język).

Bogurodzica jest zabytkową polską pieśnią religijną i rycerską. Dwie pierwsze zwrotki to najstarsza część Bogurodzicy - pochodzi z pierwszej połowy XIII wieku, choć spisana została w początkach XV wieku. W późniejszym okresie utwór bardzo się rozrósł, gdyż dopisywano kolejne zwrotki, poza tym popularność i wymowa Bogurodzicy sprawiły, iż uznano ją za pierwszy hymn polski. Autorstwo najstarszej części przypisywano św. Wojciechowi - wg piętnastowiecznej legendy. Bogurodzica jest wierszem zdaniowo-rymowym. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do Jana Chrzciciela. Jest ona ciągiem próśb modlitewnych: do Matki Boskiej, aby pośredniczyła u swego syna - Chrystusa a Syna Bożego o wysłuchanie modlitwy, o dobrobyt w życiu ziemskim i wieczne życie po śmierci. Zwraca uwagę symboliczna liczba 4, do której często nawiązywali ludzie średniowiecza, którą współtworzą w Bogurodzicy święte osoby: Matka Boska, Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauważamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmów składniowych, leksykalnych i fonetycznych (Archaizm - element językowy pochodzący z minionej epoki hist., który został zastąpiony nowszym i wyszedł z powszechnego użycia.). Np. w funkcji wołacza występują mianowniki (Bogurodzica zamiast Bogurodzico!), stare formy trybu rozkazującego: zyszczy!, spuści! (pozyskaj, ześlij!), wyrazy, w których nie nastąpił jeszcze przegłos polski: (zwolena, sławiena zamiast zwolona, sławiona). Wśród starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyraz dziela zamiast dla, "jąż" zamiast "którą", "jagoż" zamiast "czego", "co". Rymy w pieśni znajdujemy na końcu wersów (nosimy-prosimy), a także wewnątrz wersów np. (dziela Krzciciela). Zastosowane są również paralelizmy składniowe oraz paralelny, czyli równoległy, symetryczny, rozkład treści. Do końca wieku XVI była to pieśń bardzo popularna, traktowana jako hymn, pieśń ojczysta - rycerze śpiewali ją na polu bitwy, prawdopodobnie ruszając do słynnych bitew: pod Grunwaldem lub Warną.

Hasło "Memento mori" w literaturze średniowiecza

Teocentryzm był jedną z charakterystycznych cech okresu średniowiecza. Był to pogląd filozoficzny, który w centrum zainteresowania stawiał Boga, jako stwórcę świata, uznawano wyższość dóbr duchowych nad materialnymi, w filozofii natomiast dominowała myśl o życiu pośmiertnym.Obraz przemijalności, kruchości urody, brzydoty starości przypomina nam średniowieczne "Memento mori" (pamiętaj o śmierci) i taniec śmierci. Hasło "Memento mori" jest uwidocznione w literaturze hagiograficznej, czyli w żywotopisarstwie świętych. Doskonałym przykładem jest utwór "Legenda o świętym Aleksym". Jest utworem ropagującym skrajną ascezę. Ascetami określa się ludzi, którzy dobrowolnie decydują się na umartwianie, odrzucanie wszelkich przyjemności świata, życie w skrajnej nędzy i cierpieniu. Celem takiej postawy było, oprócz doskonalenia w sobie cnoty i pobożności, uzyskanie zbawienia i osiągnięcie świętości już na ziemi. Acseci wierzyli, że po śmierci czeka ich szczęście wieczne. Aleksy jest przykładem typowego idealnego człowieka średniowiecza odrzucającego świat materii dla Boga i wicznego szczęścia w niebie.Innym przykładem jest utwór "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercią". Autor zwraca się do czytelników - szczególnie tych, którzy nie zwracają uwagi na to, że sami też kiedyś umrą - z przestrogą, że śmierć dosięgnie każdego. Utworze nawiązuje do charakterystycznego motywu średniowiecza - Dance macabre czyli taniec smierci. Smierć zaprasza do tańca wszystkich, od krolów po kmiotków, zrównuje stany, naśmiewa się z ziemskich wartości. Celem jest przestroga, iż życie ziemskie i wszelkie ziemskie dobra są dla człowieka marnością nie wartą zabiegów i starań, natomiast życie wieczne jest prawdziwą wartością, do której warto dążyć."Kazania Świętokrzyskie", w szczególności "Kazanie drugie: na dzień św. Katarzyny" także nawiązuje do "Memento mori". Bóg ukazuje się grzesznicy i nakazuje jej żyć w cnocie, gdyż życie ziemskie przemija, natomiast liczy się życie wieczne."Wielki Testament" jest poematem Francois'a Villona. Jest to spowiedź grzesznika, próba nawrócenia. Podmiot liryczny żałuje swej rozwięzłej młodości, uświadamia sobie nieuchronność śmierci, życie wieczne. Żałuje jednak, że tak późno to zrozumiał. Utrór wieńczy najsłynniejszy chyba cytat z Villona "ach gdzie są niedgysiejsze śniegi" - słowa ilustrujące ludzką tęsknotę za przeszłością.Do utworów wiązanych z hasłem "Memento mori" musimy zaliczyć także "Boską Komedię" Dante Alighieri. "Boska Komedia" jest przypowieścią o sensie istnienia człowieka na ziemi. Celem życia ludzkiego jest Bóg i osiągnięcie zbawienia. Zbawienie można osiągnąć poprzez podporządkowanie całego życia Bogu, dążeniu do doskonałości, do zbawienia. Przesłanie "Boskiej Komedii" jest w tym wymiarze zrozumiałe: życie każdogo człowieka jwst nieustanną wędrówką, której celem jest Bóg i życie wieczne.

Troska o losy ojczyzny w dorobku twórców polskiego renesansu

Dorobek poetów i pisarzy renesansowych obfituje w różne ujęcia społecznej i dotyczącej państwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazują niemal wszyscy humaniści, wszystkie światłe umysły tej epoki. Mikołaj Rej w "Żywocie człowieka poćciwego" wspomina o obowiązkach obywatela. W trzech częściach, przedstawiających kolejno młodość, wiek męski oraz starość bohatera, Rej ukazuje ideał "człowieka poćciwego", umiejącego odnaleźć w życiu złoty środek, a więc żyjącego w zgodzie z naturą, przyrodą, szanującego swoje pochodzenie i umiejącego zadbać o swój majątek. Samo słowo "poćciwość" jest u Reja kluczem do określenia postawy charakteryzującej się brakiem pychy, umiejętnością znalezienia w życiu spokoju, cichej przystani i satysfakcji z własnej pracy. Innym utworem poety jest "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem". Tu właśnie Rej wykłada niesprawiedliwości, jakie zauważa w panujących stosunkach społecznych. Utwór jest krytyką: Pleban nie wypełnia kapłańskich obowiązków, lecz myśli o zysku ("na ołtarzu jajca liczą"), Pan z kolei - myśli o urzędach, zabawach i prywatnym majątku, żle sprawuje się w Sejmie ("Pewnie Pospolitej Rzeczy żadny nie ma tam na pieczy" - mówi Pleban). Dlatego Wójt mówi rozgoryczony: "Ksiądz pana wini, pan księdza, a nam prostym zewsząd nędza". Andrzrej Frycz Modrzewski i jego traktat "O poprawie Rzeczypospolitej" to następny głos w sprawie ojczyzny. Słynne dzieło ujmuje i opisuje swą "poprawę kraju" w pięciu dziedzinach: "O obyczajach" - księga ta to rozważanie o człowieku. Autor zastanawia nad cnotami i cechami carakteru doskonałego bohatera Rzeczypospolitej oraz nad obowiązkami moralnego i etycznego postępowania urzędników państwowych względem każdego obywatela. "O prawach" - Frycz wskazuje, że prawo karania śmiercią jest w Rzeczypospolitej różnicowane zależnie od przynależności danego obywatela do warstwy społecznej. Inaczej bowiem karze się chłopów i miszczan, inaczej szlachtę i artystokrację. "O wojnie" - Autor uważa, że każda wojna jest zła, gdyż powoduje nieszczęścia i tragedie zwykłych obywateli. Wojen należy unikać w ogóle, ale jeżeki już jest się zmuszonym walczyć, to tylko w wojnie sprawiedliwej. "O Kościele" - zawiera postulat reform w łonie Kościoła katolickiego i nawołuje do zwrócenia większej uwagi na ogół wirnych i kwestie niematerialne. "O szkole" - Jest próbą zwrócenia uwagi na rolę nauki i wiedzy w życiu każdego człowieka, a także na współzależność siły państwa od jego potęcjału intelektualnego. Autor uważa, że należy szerzyć i propagować oświatę, zakładać nowe szkoły i poprawić sytuację finansową nauczycieli. Podobną, lecz bardziej jeszcze przesyconą emocją, wymowę posiadają "Kazania sejmowe" księdza Piotra Skargi. Przyrównuje on ojczyznę do tonącego okrętu, nazywa go matką i grzmi do jej synów - czyli społeczeństwa - o opamiętanie. Skarga wylicza chorby, a następnie dokładnie chrakteryzuje w kolejnych kazaniach kolejną z nich. Jako pierwszą chorobę wskazuje nieżyczliwość ludzką ku Rzeczypospolitej, czyli brak miłości ojczyzny i przekładanie interesu prywatnego nad dobro kraju. Drugą chorobą jest niezgoda wewnętrzna, czyli "roztyrki sąsiedzkie". Trzecia choroba to różnowierstwo (odstępstwo od wiary katolickiej), zagrożenie Polski herezją, czwarta - osłabienie władzy króla. Piątą chorobę miałyby stanowić niesprawiedliwe prawa oraz niepraworządność, a zaś jako szóstą wymienia upadek moralności i obyczajowości w Rzeczypospolitej. Sam siebie przestrzega jako kaznodzieję-lekarza. W swych kazaniach chatakteryzuje zgubny wpływ, jaki choroby te mają na Polskę, udziela też rad jak z nimi walczyć. Prawdziwą kopalnią postulatów patriotycznych jest twórczość Jana Kochanowskiego Tytuły, króre trzeba tu wymienić to peśni patriotyczne: "Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów". Jest to pieśń patriotyczna nawiązująca do wydarzeń z roku 1575, kiedy to Tatarzy złupili Podole. Kochanowski nie nawołuje rodaków do krwawego odwetu, koncentruje się na wskazaniu przyczyn, jakie doprowadziły do tragedii i wzywa Polaków do zapobiegania podobnym karastrofom w przyszłości. Dlatego też postuluje wzmocnienie zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne Rzeczypospolitej. Oskarżając szlachtę o zbytnie przywiązanie do dóbr doczesnych, wzywa do podniesienia wydatków na armię, obronę granic. "Pieśń o cnocie". Pieśń ta ma wyraźny ton dydaktyczno-wychowawczy. Kluczem do zrozumienia utworu jest słowo "cnota", rozumiane tu jako umiejętność uniezależnienia się od pokus i cierpień związanych ze światem zewnętrznym. Pielęgnowanie w sobie cnoty jest obowiązkiem każdogo człowieka, a największą cnotą jest służba ojczyźnie. Cnotliwe życie jest, gwarancją uzyskania zbawienia i pójście po śmierci do nieba. "Pieśń o dobrej sławie". Każdy człowiek chcąc zapewnić sobie "dobrą sławę", musi odrzucić pokusy, zrezygnować z bezustannego koncentrowania się na sprawach doczesnych i materialnych. Dobra sława to pamięć, jaka pozostanie wśród potomnych po człowieku, który swe życie spędził rozważnie i pożytecznie. Krytekę wad społecznych znajdujemy także w tragedii pt. "Odprawa posłów greckich". Jest to dzieło alegoryczne - czyli "pod płaszczykiem" realiów starożytnych kryją się znaczenia wspołczesne autorowi. I tak Troja jest przenośnią Rzeczypospolitej doby Jana Kochanowskiego. Przesłanie pouczające obywateli, iż przekupstwo i prywata mogą doprowadzić tylko do upadku państwa, troska o los ojczyzny wpisana w "Odprawę posłów grackich" jest troską o Polskę. Przesłaniem utworu jest potępienie prywaty, egoizmu, przekupstywa, a pochwałą patryjotyzmu, dalekowzroczności i rozsądku, które są cechami uniwersalnymi - aktualnymi tak samo w czasach starożytnych, renesansowych jak i współczesnych.

Dwa obrazy wsi w literaturze polskiego renesansu.

Sielanka - gatunek wywodzący się z literatury antycznej. Sielanki obejmują utwory związane z życiem rolników, rybaków, pasterzy lub myśliwych. Tradycyjna sielanka przedstawiała wyidealizowany obraz wsi oraz głosiła pochwalę życia wiejskiego. Sielanka realistyczna (antysielanka) ukazuje prawdziwe życie wsi . Sielanki mogą mieć różne formy: narracyjna (opisowa); dramatyczna (dialogowa); mieszana (opis z dialogiem). "Pieśń świętojańska o Sobótce" Jana Kochanowskiego wygłasza znamienną pochwałę życia wiejskiego: "Wsi spokojna, wsi wesoła, który głos twej chwale zdoła? Kto twe wczasy, kto pożytki
może wspomnieć zaraz wszytki?" Człowiek żyje na wsi w sposób uczciwy, pobożnie i bezpiecznie dlatego, że trzyma się z dala od dworu, żeglugi i handlu. Praca na roli daje człowiekowi stałe i pewne utrzymanie i dostatek. Po pracy można tam odpocząć wesoło spędzając czas, śpiewając, zabawiając się zagadkami lub tańcząc. Przyroda jest dla mieszkańca wsi przyjazna i pożyteczna: może on bowiem upolować w lesie jakąś zwierzynę, łowić w rzece ryby, słuchać z upodobaniem śpiewu ptaków. Młodzież zaś uczy się tam szacunku wobec starszych i pielęgnowania cnoty. Bohaterami sielanki "Laura i Filon" Franciszka Karpińskiego jest para pasterzy - Laura i Filon, dwoje zakochanych w sobie młodych ludzi. Akcja rozgrywa się na wsi, na tle przyrody i wypełniona jest dialogami oraz monologami zakochanych. Ich wypowiedzi traktują głównie o sile ich uczucia i niepewnościach, tęsknotach oraz namiętnościach, które towarzyszą miłosnemu uniesieniu. Laura przybywa późnym wieczorem na miejsce spotkania, pod umówionym jaworem. Nie zastaje jednak swego kochanka na umówionym miejscu i z tego powodu zaczyna go podejrzewać o niewierność i związek z inną pasterką Dorydą. W rozpaczy rozbija o drzewo koszyk i targa różowy wieniec. W momencie szczytowego nasilenia żalu i gniewu dziewczyny, wybiega z pobliskich zarośli Filon i podbiega do Laury próbując ją uspokoić. Następuje miłosne wyznanie i zaklęcie, wzajemne deklaracje i przyrzeczenia miłości i wierności. Sielanka Karpińskiego ukazuje nie tylko same koleje losów bohaterów, ale także to co dzieje się w ich duszach, czyli uczucia i emocje. W sielance realistycznej (antysielance) Szymona Szymonowica "Żeńcy" autor przedstawia rzeczywiste stosunki panujące na wsi, na przykładzie zachowania Oluchny i Pietruchy pracujących w polu, w stosunku do pilnującego ich Starosty - ekonoma. Chłopka co innego śpiewa w obecności ekonoma, a co innego gdy ten ich nie słyszy. Sielanka "Żeńcy" jest obrazkiem pokazującym dzień powszedni pracujących w polu chłopów pańszczyźnianych. Wiejskie dziewczyny kosząc zboże rozmawiają o sprawach związanych z życiem na wsi narzekają na ciężką pracę, na swój beznadziejny los. Szymon Szymonowic ukazując trudne warunki życia chłopa pańszczyźnianego, znacznie odbiega w swoich utworach od obiegowego i idyllicznego wizerunku wsi polskiej, tworząc raczej antysielanki. Autor nie stroni od realistycznych pozbawionych złudzeń komentarzy i opisów wiejskiej codzienności, ukazuje jednocześnie świat, w którym prości ludzie starają się normalnie żyć, czuć i kochać.

Związek renesansu polskiego z antykiem.

Terminem renesans obejmuje się odnowienie, odrodzenie się ludzkości, podnoszenie się jej na wyższe poziomy intelektualne i rozwojowe. To odkreślenie odrębności tej epoki od średniowiecza, a jednocześnie wskazanie na nowy okres w dziejach ludzkości. Nazwa jest jednocześnie wskazówką, że oto w renesansie odrodzić się mają idee oraz kanony estetyczne antyku, że klasyczna starożytność stanie się wzorcem tak dla literatury, jak i filozofii, kultury i sztuki w ogóle. Renesans "odkrywa" antyk wraz z całym jego dorobkiem literackim, filozoficznym i kulturowym, przywołuje dawną świetność starożytnej sztuki, architektury, kanonów piękna. To wskrzeszanie antyku było bardzo powszechne i zorganizowane, np. we Włoszech (gdzie po raz pierwszy pojawiły się zapowiedzi nadchodzącej nowej epoki) prowadzone były liczne akcje przeszukiwania zasobów muzeów, bibliotek i archiwów w poszukiwaniu dzieł antycznych pisarzy, poetów i filozofów. Odnalezione dzieła można było, dzięki wynalazkowi Gutenberga, rozpowszechnić w wielkiej ilości egzemplarzy. To właśnie w tym czasie pojawiły się pierwsze przekłady starożytnych pisarzy na języki narodowe, tak by klasycznym słowem pisanym mogli zachwycać się wszyscy. Humanizm pochodzi od łacińskiego słowa humanus co oznacza ludzki. Był prądem umysłowym, oznaczającym wszechstronne zainteresowanie człowiekiem (w starożytności antropocentryzm - postawienie człowieka w centrum zainteresowania literatury, filozofii, nauki, kultury i sztuki), który przyniósł fascynację samym człowiekiem i wszystkimi sprawami związanymi z życiem ludzkim. Propagowano rozwój pełnej wiedzy o człowieku, troskę o szczęście, potrzeby i wykształcenie. Szacunek dla człowieka, rozwijanie w nim potrzeby piękna. Związek humanizmu renesansowego z antykiem jest oczywisty - tkwił on swoimi korzeniami w starożytności, a przejawiał się właśnie we wzmożeniu badań nad klasycznymi poglądami. Poza tym Humanista - człowiek renesansowy - musiał orientować się w starożytnej kulturze i historii, studiować języki klasyczne i dzieła ówczesnych filozofów. Hasła humanistów: "Człowiekiem jestem, i nic co ludzkie nie jest mi obce" - Terencjusz; "Carpe diem" (Używaj życia) - Horacy. Humaniści chcieli zgłębić wiedzę o człowieku. Propagowali wszechstronne, harmonijne formowanie osobowości człowieka. "Homo universalizm" (człowiek uniwersalny) np. Leonardo da Vinci. Nurty klasyczne obecne są w zasadzie w każdej epoce, lecz szczególnie wyraźnie wyodrębnić je można w renesansie (większość dzieł Jana Kochanowskiego np.: "Odprawa posłów greckich", "Ku muzom", Tren V). W literaturze przejęto starożytne gatunki: pieśń, elegię, fraszkę, dialog, tragedię. Twórcy odwoływali się do mitologii, co szczególnie widoczne jest w "Odprawie posłów greckich". "Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego jest dramatem wyraźnie wzorowanym na dramacie klasycznym, ale od swoich greckich pierwowzorów różni się kilkoma ważnymi cechami formalnymi. Powoduje to, że "Odprawa..." nazywana jest mianem dramatu renesansowego. U Kochanowskiego głównym bohaterem jest zbiorowość, kolejną różnicą jest inne zakończenie, utwór kończy się nie katastrofą głównego bohatera lecz zapowiedzią jej nadejścia. Poeta wprowadził również do utworu polskie realia. Cechy wspólne: klasyczna zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji; występowanie chóru pełniącego rolę komentatora; zachowanie zasady występowania trzech osób; występowanie dwóch form podawczych: dialog, monolog; zachowanie z budowy tragedii klasycznej prologu, epejsiodionów i stasimosów, brak komosu i exodosu; występowanie konfliktu tragicznego; zachowanie zasady czystości gatunkowej; zachowanie zasady czystości rodzajowej; zachowanie zasady czystości językowej; akcja w porządku chronologicznym; zachowanie schematu kompozycji tragedii. Różnice: Charakter głównego konfliktu. W "Antygonie" występują dwa równorzędne uzasadnione racje, wybór którejkolwiek doprowadza do tragedii. W "Odprawie..." występuje racja słuszna i niesłuszna, więc konflikt jest łatwy do rozwiązania. W "Antygonie" o losach ludzi decyduje fatum, u Kochanowskiego człowiek. Celem "Antygony" był katharsis, a "Odprawa" jest utworem dydaktycznym.

Poezja Jana Kochanowskiego - wytwór XVI wieku i wartości ponadczasowe.

Fraszki - można podzielić na trzy podstawowe grupy: żarty i anegdoty zaczerpnięte z codziennego życia oraz wiersze opisujące zabawy i biesiady - podst. rozrywki ówczesnej szlachty; wiersze, które na plan pierwszy wysuwają uczucie, przede wszystkim miłość; utwory refleksyjne i filozoficzno - refleksyjne, w których Kochanowski rozważa o życiu, sensie istnienia człowieka, o ludzkim losie. Wartości ponadczasowe możemy znaleźć tu w dwóch ostatnich grupach, tzn. są to motywy miłości oraz sens istnienia człowieka. Grupa II - fraszka "o miłości" (patrz: "Pieśni" i "Fraszki" Kochanowskiego); Grupa III - fraszka "O żywocie ludzkim" (patrz: "Pieśni" i "Fraszki" Kochanowskiego). Pieśni  Pieśń XX: "Miło szaleć, kiedy czas po temu." - należy korzystać z nadarzającej się okazji do zabawy, ale trzeba zachować pewien umiar, uwzględnić fakt, że nie każdy czas i nie każda okazja sprzyjają zabawie. Młodość jest tym okresem życia, kiedy ów czas jest najbardziej sprzyjający radości i rozrywce, bo trudno jest przecież cieszyć się i beztrosko bawić w nieszczęściu czy na starość. Postawa skromności i umiaru łączy się tu z hasłem równości - zabawa jest okazją do zniesienia stanowych przywilejów i podziałów - wszyscy w takiej sytuacji stają się równi. Poeta zaleca więc korzystanie z uciech świata, ale w pewnych granicach i w zgodzie z rozumem. twierdzi też, że (epikureizm) człowiek jest panem chwili obecnej (choć też tylko w pewnym stopniu), zaś przyszłość zależna jest tylko i wyłącznie od Boga. Pieśń IX: "Nie porzucaj nadzieje." - zachęta do zachowania nadziei bez względu na okoliczności, gdyż koleje losu ludzkiego są zmienne i "po złej chwili piękny dzień przychodzi". "Nic wiecznego na świecie" i z tego powodu - zgodnie z przysłowiem "Fortuna kołem się toczy" - można spodziewać się rychłej odmiany losu. Dlatego też (stoicyzm) należy zachować spokój i równowagę ducha - tak w szczęściu, jak i w nieszczęściu. Jednak postawa taka nie sprawdza się - przekonuje się o tym sam poeta, co możemy zauważyć w cyklu jego "Trenów". Kochanowski napisał je po śmierci swej 2,5 - letniej córki Urszuli, a wyraża w nich bezradność wobec wyroków boskich (dziecko wbrew naturze umiera przed ojcem). W zderzeniu z brutalną rzeczywistością wyznawana przez poetę filozofia stoicka się nie sprawdziła - Kochanowski zwątpił we wszystkie podstawowe, przez lata wypracowane idee (religię, sprawiedliwość świata, cnotę) i wartości. W zetknięciu się z okrutnymi faktami rozum nie przyniósł ulgi ani pocieszenia - był bezużyteczny. Poeta zdystansował się tym samym od stoików i ich haseł. Ulga przychodzi dopiero z czasem, kiedy to w ostatnim, XIX trenie Kochanowski dochodzi do wniosku, że tak wcześnie odchodząc z tego świata Urszula uniknęła wielu trosk późniejszego życia. Utworem uniwersalnym jest "Odprawa posłów greckich", która - mimo, że powstała kilkaset lat temu - jest aktualna do dziś, porusza bowiem problemy zawsze ważne i istotne. Jest to przeświadczenie, że nie przetrwa żadne państwo, w którym jednostki będą stawiały własny interes nad dobrem ogółu i sprawiedliwością. Ukazane jest to na przykładzie postaw Antenora i Aleksandra (Parysa). Pierwszy z nich jest bohaterem pozytywnym, rozumiejącym, że dobro ojczyzny jest ważniejsze od kaprysu jednostki, choćby miał to być królewski syn. Kiedy ponosi klęskę nie załamuje się, ale nawołuje do rozpoczęcia przygotowań mających na celu obronę ojczyzny. Jest Antenor prawdziwym patriotą, rozsądnym, odważnym, szczerym i nieprzekupnym, obywatelem, jakich zawsze będą potrzebować nawet najpotężniejsze kraje świata. Aleksander z kolei jest bohaterem zdecydowanie negatywnym, ukazanym jako egoista, uciekający się dla własnych interesów do szantażu i przekupstwa. Jego zwycięstwo nad Antenorem jest równocześnie klęską całego państwa - Trojanie nie wydają ostatecznie Grekom Heleny, ale wiadomo, że po wieloletniej wojnie miasto zostanie całkowicie zniszczone.

"Fraszki" i "Pieśni" Jana Kochanowskiego jako manifest humanisty.

Jan Kochanowski - ur. 1530. Studiował w Akademii Krakowskiej,był słuchaczem uniwersytetów w Padwie i Królewcu. Otrzymał tytuł sekretarza królewskiego, około 1570 osiadł w Czarnolesie. Ponownie zbliżył się do dworu za czasów panowania Stefana Batorego. Największą tragedią życiową Kochanowskiego, której odzwierciedlenie możemy znaleźć w jego twórczości, była śmierć jego 2,5 - letniej córki Urszuli, z którą poeta wiązał nadzieje na kontynuowanie swojego warsztatu twórczego. Niedługo później przeżył Kochanowski śmierć swej starszej córki - Hanny.Jan Kochanowski prezentował typ tzw. poety uczonego (poeta doctus), w swych studenckich, krakowskich czasach zetknął się z humanistycznie ukierunkowanym studium łaciny, greki i hebrajskiego. Napisał: "Fraszki", "Pieśni", "Treny", "Odprawa posłów greckich".
HUMANIZM - fascynacja człowiekiem, wszystkimi sprawami związanymi z życiem ludzkim. To także wiara w potęgę rozumu ludzkiego, przeświadczenie o konieczności poznania człowieka i praw rządzących przyrodą. Ich hasłami przewodnimi były, zaczerpnięte ze starożytności: stoicyzm i epikureizm.
Fraszka - pojęcie wzięło się od włoskiego słowa oznaczającego żart, figiel. Jako gatunek literacki jest drobnym utworem poetyckim, często o charakterze żartobliwym, opartym na dowcipnym pomyśle, błyskotliwej idei. Fraszki Jana Kochanowskiego są głównie wynikiem obserwacji życia dworskiego, z którym poeta miał przez wiele lat do czynienia. I tak np. "Do gór i lasów" jest fraszką autobiograficzną, która prezentuje zarazem model życia typowy dla renesansowych humanistów. Mimo, że biografia poety jest - jak na tamte czasy - stosunkowo przeciętna i nie wyróżnia się niczym niezwykłym wśród życiorysów innych humanistów, to można w niej znaleźć całe bogactwo przeżyć i doznań, jakie towarzyszą człowiekowi w czasie jego ziemskiego życia. Pojawiają się tu wspomnienia odbytych podróży, kolejne wizerunki samego poety - jako żaka, rycerza, dworzanina. Pojawia się tu też pytanie o nieznaną przyszłość i zbliżającą się starość, względem której poeta nie czuje jednak lęku czy obawy - podmiot liryczny ma niezawodną, nawiązującą do hasła epikurejczyków, receptę na życie: "A ja z tym trzymam, co kto w czas pochwyci". Charakterystycznym dla humanistycznego charakteru Jana z Czarnolasu utworem jest "O żywocie ludzkim". Jest to fraszka refleksyjna, nieco filozoficzna, wyrażająca zadumę nad życiem, miejscem i rolą człowieka w świecie. Jan Kochanowski stwierdza, że człowiek nie jest ani panem samego siebie, ani tym bardziej panem świata i natury. Władzę ma nad nim bowiem wszechpotężna, bardzo zmienna i kierująca się niezrozumiałymi przez niego prawami siła - Fortuna. Istota ludzka staje się w ten sposób igraszką w rękach losu, marionetką, którą po spektaklu można spakować i odłożyć na bok. Jeszcze jedna fraszka - "O miłości" - ma wyraźnie humanistyczny charakter. Jest to utwór żartobliwy, mówiący o zniewalającej człowieka sile miłości, przed którą nikt nie jest w stanie uciec ani się obronić. Miłość jest uczuciem czysto abstrakcyjnym; poeta przywołuje jej mitologiczne usposobienie - skrzydlatego bożka Amora. Skrzydła te są symbolem miłości jako uczucia uskrzydlającego, ale także destrukcyjnego. Skrzydła te poza tym stanowią o przewadze bóstwa nad "pieszym", a przez to o wiele wolniej poruszającym się człowiekiem. Pieśń - gatunek liryki sięgający swymi korzeniami aż do antyku. Wtedy były to utwory mocno związane z muzyką, wykonywane przy akompaniamencie instrumentów muzycznych, często z towarzyszeniem tańca. Dopiero w średniowieczu pieśń wyodrębniła się jako osobny gatunek literacki. Ogólnie rozróżnia się conajmniej kilka rodzajów pieśni, z których najpopularniejsze to: patriotyczne, refleksyjne, erotyczne, religijne i biesiadne.
Jan Kochanowski pisał pieśni przez ok. 20 lat swego dojrzałego życia, głównie w okresie dworskim, ale także i w Czarnolesie. Pierwsze pełne wydanie "Pieśni" ukazało się jednak dopiero po jego śmierci. Typowym, "sztandarowym" przykładem manifestu filozofii humanistycznej Jana Kochanowskiego jest pieśń "Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?". Jest ona jednym z najwcześniejszych utworów wydanych w języku polskim, ma charakter hymnu. Bóg ukazany jest tu jako hojny dawca wszelkich dóbr, za które należy Mu się ze strony człowieka wdzięczność i hołd. Dzięki antropomorfizacji Stwórcy dochodzi do zbliżenia człowieka i Boga. Poprzez zachwyt nad harmonią, będącą zarazem - wg humanistów - utożsamieniem piękna, wyrażona zostaje pochwała Jego mądrości i doskonałości, które widoczne są w niezachwianej harmonii istniejącego świata. Porządek świata sprowadzony jest tu do porządku panującego w naturze, podkreślony zostaje ścisły i nierozerwalny związek człowieka z naturą - jeden z motywów przewodnich humanistów. Równie humanistyczny charakter ma Pieśń II: "Serce roście, patrząc na te czasy.", w której głównym tematem jest przyroda i człowiek ściśle od niej uzależniony. Przyroda i jej przemiany wpływają na samopoczucie, stan ducha i uczucia człowieka - wiosenne odradzanie się życia napełnia go radością, sprawia, że po długiej zimie zaczyna on dostrzegać otaczające piękno, staje się ono źródłem estetycznych przeżyć i wzruszeń oraz utwierdza go w poczuciu harmonii wewnętrznej jak i z otaczającym światem. Natura jest rozumna, boska, największą więc doskonałością człowieka jest dostosowanie się do owej powszechnej harmonii. Życie powinno więc być przede wszystkim zgodne z naturą samego człowieka, co spowoduje, że będzie one zgodne z naturą w ogóle.

"Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego (związki z tragedią antyczną)

Odprawa posłów greckich" jest wzorowana na klasycznym dramacie greckim. Jednak różni się od swego pierwowzoru konstrukcją głównego bohatera. Porównując dramat Kochanowskiego z antycznymi wzorcami widać pewne różnice, sztukę Kochanowskiego określa się mianem dramatu renesansowego. W dramacie antycznym była nim wybitna jednostka, Kochanowski natomiast bohaterem swego dramatu uczynił zbiorowość. Bohaterem zbiorowym "Odprawy..." jest Troja. Antyczna tragedia kończyła się katastrofą głównego bohatera, najczęściej była to śmierć, nierzadko zniszczenie całego życia. W "Odprawie posłów greckich" autor nie ukazuje zniszczenia Troi, katastrofa miasta jest tu tylko zapowiedziana, akcja utworu kończy się, zanim ona nastąpi. Ponadto Kochanowski zaczerpnął temat utworu z mitologii greckiej i Iliady Homera. W znacznej jednak mierze "Odprawa posłów greckich spełnia założenia dramatu antycznego. Klasyczna zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Akcja utworu rozgrywa się w starożytnej Troi, na placu przed pałacem królewskim. Do Troi przybywają posłowie greccy po porwaną przez Aleksandra Helenę. Czas trwania akcji ograniczył się do jednej doby.- Występowanie chóru pełniącego rolę komentatora, który nie miał bezpośredniego wpływu na przebieg akcji a tylko snuł refleksje i rozważania.-Zachowanie zasady występowania trzech osób. - Występowanie dwóch form podawczych: monologu i dialogu.- Kompozycja utworu zbliżona do "Antygony" Sofoklesa. Zachowanie z budowy tragedii klasycznej prologu (zapowiedź akcji), stasimonu (sceny z chórem), epejsodionu (sceny z aktorami), brak eksodosu (zejście ze sceny) i komosu (sceny lamentu i punkt kulminacyjny).- Występowanie konfliktu tragicznego.- Zachowanie zasady czystości gatunkowej, to znaczy, że tragedia powinna być podniosła, poważna, przedstawiać wydarzenia których następstwem jest cierpienie i śmierć bohatera. Natomiast komedia powinna przedstawiać wydarzenia zabawne, które prowadzą do szczęśliwego zakończenia.- Zachowanie zasady czystości rodzajowej, która zakłada, że w obrębie utworu należącego do danego rodzaju literackiego, nie mogą występować elementy charakterystyczne dla innych rodzajów literackich.- Zachowanie zasady czystości językowej, czyli język tragedii był uroczysty i podniosły.- Akcja w porządku chronologicznym, czyli tworzyła logiczny ciąg wydarzeń. Głównym problemem utworu są relacje między jednostką a państwem. W Antygonie racje jednostki i ogółu wydają się być nie do pogodzenia (Sofokles ujmuje je jako antytezy i nie przyznaje racji żadnej ze stron). Jan Kochanowski ujmuje problem zupełnie inaczej. Uważa, że jednostka powinna podporządkować swoje potrzeby racjom ogółu czyli narodowi i państwu.

"Treny" Jana Kochanowskiego (pamiętnik ojca i traktat filozoficzny)

Tren to jeden z gatunków poezji żałobnej ukształtowany w starożytnej Grecji. Jest to pieśń lamentacyjna wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętująca jego czyny, zalety, zasługi. Tren jako gatunek miał ścisły układ wewnętrzny: pochwała cnót i zalet zmarłego, wielkość poniesionej straty, demonstracja żalu, pocieszenie, napomnienie, pouczenie. W Starożytności treny były pisane na zamówienie rodziny zmarłego. Inne nazwy trenów to: epicedium, epitafium, lament, żal. Gdy Kochanowskiemu umiera ukochana dwuipółletnia córeczka Urszula, ten przeżywa największą tragedie swojego życia. Nie jest już człowiekiem młodym, w chwili jej śmierci ma przecież 50 lat, czyli jest osobą o ukształtowanym - jak się wydawało - ostatecznie światopoglądzie, zarówno religijnym, jak i filozoficznym. Nagle okazuje się, że cały świat Kochanowskiego jako człowieka, poety i filozofa legł w gruzach. Wiedza i gromadzone przez lata doświadczenia okazują się całkowicie nie przydatne wobec śmierci dziecka. Następuje ogromny kryzys, i to na wielu płaszczyznach: filozoficznej, religijnej, moralnej, etycznej. Jan z Czarnolasu zaczyna wątpić we wszystko, co wyznawał w swoim życiu do tej pory: w mądrość, w Boga, w humanistyczne ideały cnoty i godności ludzkiej. Kochanowski po raz pierwszy konwencjonalny gatunek wykorzystał do zapisu uczuć - ojca poety po stracie córki. Przedmiotem lirycznym jest Urszulka, a podmiotem lirycznym sam autor, jako ojciec, poeta i człowiek renesansu. Treść utworu stanowią jego przeżycia, ból po stracie córki, bunt przeciwko zachwianemu porządkowi świata oraz załamanie się wiary w słuszność głoszonych przez niego idei (stoicyzm). Treny obejmują 19 utworów składających się na poemat życia rodzinnego i utwór filozoficzny ukazujący moralny dramat człowieka. Tren I to wprowadzenie w całość cyklu. Podmiot liryczny, którym jest ojciec - poeta zmarłego dziecka, opisuje ogrom nieszczęścia, jakie go spotkało. Wzywa jednocześnie wszystkie płacze i lamenty jakie są na świecie, aby weszły i pomogły mu wyrazić przeżywaną tragedię. Tren VI zawiera słynne określenie Urszulki "Safą słowieńską". Porównanie dwuipółletniego dziecka do najwybitniejszej poetki starożytnej Grecji ma być świadectwem wiary w ogromny, zmarnowany przedwczesną śmiercią, talent dziewczynki. Kulminację kryzysu światopoglądowego, jakiemu uległ Kochanowski, stanowią trzy treny - IX, X, IX. W Trenie IX podmiot liryczny atakuje mądrość, której hołdował przez całe swe życie. Ojciec - poeta to również ojciec - filozof, a wyznawana przez niego filozofia stoicka miała, poprzez nacisk kładziony na rozum i opanowanie, zagwarantować mu umiejętność uniezależnienia się od nieszczęść i trosk, jakie przynieść może życie. Jednak w zderzeniu ze śmiercią dziecka wszelkie recepty filozoficzne i teoretyczne mądrości okazały się niewystarczające, runęły w gruzach. Kochanowski opisuje to poprzez porównanie swego życia do mozolnej wspinaczki po stopniach do mądrości, wiedzy, doskonałości. Pod koniec życia, będąc już niemalże u ich szczytu, zostaje z nich zrzucony i pchnięty między normalnych, zwykłych śmiertelników. Tren X jest zbudowany z pytań skierowanych do zmarłej córeczki. W kolejnych wersach pojawia się jedno, rozpaczliwe zdanie "Gdzieś mi się podziała", a w końcu dochodzi do sformułowanie pytania kluczowego dla całego trenu: "Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest". Można to odczytać jako podważenie sensu egzystencji ludzkiej i wiary w nieśmiertelność duszy, czyli zwątpienie w istnienie Boga. Tren XI jest natomiast wyrazem kryzysu wyznawanych dotychczas ideałów i wartości. Cnota - rozumiana jako mądrość, dobro, samokontrola i opanowanie, umiejętność odrzucenia uczuć niskich - była celem życia Kochanowskiego. Podważając jej wartość i przytaczając szereg przykładów triumfów zła nad dobrem, podmiot liryczny dochodzi niemalże do skraju szaleństwa i autodestrukcji. Budzi to w nim samym sprzeciw, powoduje chęć odzyskania równowagi psychicznej i umysłowej. Ukoronowaniem tych zabiegów jest ostatni, Tren XIX, albo Sen, w którym śpiącemu podmiotowi lirycznemu - ojcu ukazuje się jego matka z Urszulką na rękach. Zapewniają go o istnieniu Boga, nieba o szczęściu, jakiego Urszulka zaznaje po śmierci. Ojciec - poeta uspokaja się, przezwycięża swoją słabość. Receptę znajduje w maksymie: "Ludzie przygody, ludzkie noś", oznaczającej, że poecie - filozofowi udało się pokonać kryzys światopoglądowy i odbudować świat wartości na gruncie humanizmu.

Dramat szekspirowski (cechy, tematyka, bohaterowie)

Twórczość dramatyczna Williama Szekspira dała początek nowoczesnemu teatrowi europejskiemu. Szekspir dokonał na przełomie XV i XVI stulecia prawdziwej rewolucji w dramacie, tworząc własną, oryginalną jego odmianę, zwaną dramatem szekspirowskim. Cechy dramatu szekspirowskiego przedstawione na podstawie "Makbet": - Zerwanie z zasadą trzech jedności akcji, miejsca i czasu. Akcja utworu trwa kilka lat i rozgrywa się w kilku miejscach (w Szkocji, i w Anglii). - Brak chóru.- Sceny zbiorowe, wynikające z wprowadzenia na scenę tłumu. Scena uczty, obrazy bitew, narady wojenne itp.- Podział na akty i sceny: AKT - jest to zamknięta tematycznie część dramatu; SCENA - jest to część aktu wyznaczona liczbą osób; ODSŁONA - część aktu wyznaczona koniecznością zmiany dekoracji.- Wprowadzenie oprócz dialogu i monologu elementów opisu i opowiadania.- Akcja przedstawiona jest w chronologicznym ciągu wydarzeń.- Akcję tworzy logiczny ciąg przyczynowo - skutkowy.- Nie zachowanie czystości rodzajowej i gatunkowej. Sceny dramatyczne przeplatają się z scenami tragicznymi i elementami komicznymi. Szekspir wprowadza do tragedii słownictwo potoczne, nierzadko wulgarne.- Wprowadzenie opisów przyrody w celu stworzenia nastroju.- Sceny fantastyczne, będące upersonifikowaniem przeżyć wewnętrznych bohatera. Wprowadzenie do dramatu duchów, czyli złamanie zasady ukazywanie świata przedstawionego w jednej tylko, realistycznej konwencji. Przez to wydarzenia mogą mieć uzasadnienie również pozarozumowe, fantastyczne- Zakończenie dramatu zgodne z poczuciem sprawiedliwości. Makbet zostaje zabity przez Makdufa, Lady Makbet popełnia samobójstwo.- Wprowadzenie oprócz tekstu głównego tekstu pobocznego czyli didaskalii. Są to komentarze od autorskie.- Dramat szekspirowski to dramat ludzi namiętnych. Willia Szekspir tematy swoich utworów czerpał z autentycznych wydarzeń historycznych i własnych przemyśleń dotyczących psychiki człowieka. Dramat szekspirowski to dramat ludzi namiętnych, zawikłanych w realiach nieustannej walki o władzę. Autor zwraca uwagę na wzajemny stosunek człowieka i zła. Wyraża on przekonanie, że każde zło wyrządzone innym ludziom powraca po pewnym czasie i godzi w tego, który je na świat wyprowadził. Zabójca musi ponieść zasłużoną karę. Szekspir przedstawiał też studium losów jednostki i jej zależności od wielkiej historii, która zdaje się nie zważać na pojedynczych, samotnych bohaterów. W "Makbecie" ukazał na przykładzie głównego bohatera, jak żąda władzy może przemienić i wpłynąć na zmianę postępowania człowieka. Bohaterów utworów Szekspira najlepiej można przedstawić na przykładzie Makbeta, Lady Makbet i Hamleta. Makbet, prawy rycerz oddany swojemu królowi pod wpływem żony i zjaw zmienia się w mordercę żądnego władzy. Dla niego zbrodnia początkowo jest czynem zupełnie abstrakcyjnym i niemożliwym do popełnienia. Popchnięty ślepą ambicją i żądzą władzy zabija króla i niewygodnych mu świadków. Szekspir ukazał na podstawie Makbeta jak może zmienić się prawy obywatel i rycerz pod wpływem chciwości i osiągnięcia własnych celów w człowieka zbrodni. Makbet ginie z rąk Makdufa. Lady Makbet jest kobietą ambitną, bezwzględną i opanowaną. Dokonanie morderstwa na Dunkanie okazuje się dla niej sprawą prostą. Jest gotowa na każde działanie, byle tylko zdobyć określony cel. Popycha męża do przestępstwa. Z łatwością obmyśla zbrodnię doskonałą, żyje z nią, uczestniczy w niej, ale własnoręcznie nie zabija. Lady Makbet popada w obłęd a następnie popełnia samobójstwo. Hamlet jest człowiekiem inteligentnym, filozofującym, ale przez to rozdartym i nie potrafiącym podjąć zdecydowanej, konkretnej decyzji. Na pewno jest wrażliwym młodym człowiekiem, zagubionym w bezwzględnym świecie, w którym trwa nieustanna walka o władzę. Hamlet wie kto jest mordercą jego ojca, zamiast się od razu zemścić, prowadzi długotrwałą grę, której ofiarami stają się bliskie mu

---