Lateralizacja - inaczej "stronność" - asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych. Wyraża się np. większą sprawnością ruchową prawych kończyn od lewych, a także rejestrowaniem przez mózg większej liczby bodźców zmysłowych z prawej strony ciała.
Wyróżnia się lateralizację:
jednorodną - występuje, gdy istnieje wyraźna przewaga jednej strony ciała nad drugą (np. lewooczność, leworęczność, lewonożność)
niejednorodną (skrzyżowaną) - występuje gdy nie ma wyraźnej dominacji jednej strony nad drugą (np. gdy leworęczność występuje razem z prawoocznością i prawonożnością lub praworęczność z lewoocznością i prawonożnością). Można spotkać różne rodzaje takich kombinacji.
nieustaloną (słabą) - występuje u tzw. osób obustronnych, u których brak przewagi czynnościowej jednej strony nad drugą. Często mówi się, że osoby takie posługują się prawą i lewą ręka jednakowo dobrze, lecz zazwyczaj posługują się zarówno lewą, jak i prawą kończyną w sposób pozostawiający wiele do życzenia.
Motoryka (lokomocja) duża.
Jest bezpośrednio związana z funkcjonowaniem analizatora kinestetyczno-ruchowego. Ogólna sprawność ruchowa przejawiająca się w płynności ruchów całego ciała, ich całkowitej koordynacji i kontroli nad własnym ciałem.
Ogół trudności związanych z opóźnionym rozwojem ruchowym można podzielić na dwie zasadnicze grupy:
niezręczność ruchową całego ciała
niezręczność manualną
Cechy charakterystyczne opóźnienia ruchowego
niechęć do czynności i zabaw ruchowych
niesprawność ruchów całego ciała (ruchy nieskoordynowane, kanciaste)
nadmierna męczliwość, słaba kondycja fizyczna
Zaburzenia motoryki dużej określa się też jako dyspraksja.
Motoryka (lokomocja) mała - synonim grafomotoryka.
Jest bezpośrednio związana z funkcjonowaniem analizatora kinestetyczno-ruchowego. Prawidłowa sprawność manualna rąk przejawiająca się właściwym tempem wykonywanych czynności i właściwą precyzją ruchów dłoni i palców.
W przypadku niezręczności manualnej utrzymuje się:
nadmierne bądź za małe napięcie mięśniowe (stąd mała precyzja), kurczowe trzymanie ołówka silne przyciskanie, częste współruchy (języka, dłoni)
zaburzona szybkość ruchów np. dłoni palców, trudności w majsterkowaniu, wycinaniu, szyciu, zapinaniu guzików itp..
niewłaściwa koordynacja wzrokowo-ruchowa, trudności w rysowaniu, pisaniu (brzydkie pismo, brak połączeń między literami, zmiana wielkości i kąta nachylenia pisma, wolne tempo pisania, niestaranne zeszyty, kleksy, pogięte kartki, liczne skreślenia i poprawki)
trudności przyśpieszenia czytania (w skutek powolnych ruchów gałek ocznych)
Pismo: graficzna reprezentacja języka. W systematyce badań pismoznawczych istotne jest wyróżnienie warstw pisma: językowej, treściowej, graficznej oraz technicznej. Badanie każdej z nich zasadza się na innych regułach.
Etapy rozwoju pisma. Biorąc pod uwagę sprawność pisania można w klasach niższych wyróżnić trzy szczeble rozwojowe:
1. pisanie elementowe (klasa I)
2. pisanie swobodne (klasa II)
3. pisanie płynne (klasa III)
a) 12-13 lat personalizacja pisma u dziecka b) 15-16 lat pismo ulega deformacji
c) 25 lat stabilizuje się charakter pisma d) 55-60 lat zmiany starcze pisma
Personalizacja pisma: stopniowe odchodzenie od form elementarzowych (wzorzec elementarzowy) poprzez swoistą deformację poszczególnych znaków graficznych, polegającą na uproszczeniu lub komplikacji formy elementarzowej znaków. Następuje to z chwilą utrwalenia się znaków graficznych jako obrazów psychicznych i skoordynowania z nimi ruchów ręki. Ewolucja kończy się wraz z dojściem organizmu do pełnego rozwoju psychofizycznego około 25 roku życia.
Automatyzm pisma: wykonywanie aktu pisania bez stałej kontroli świadomości i uwagi, co pozwala na skupienie się na treści pisma. Automatyzm pisma jest wynikiem wyćwiczenia pisma z pełnym opanowaniem grafizmu, podobnie jak opanowanie chodzenia, gry na instrumentach itp. Pismo zautomatyzowane posiada największą wartość identyfikacyjną, ponieważ nie występują w nim celowe zmiany utrudniające identyfikację.
Cechy patologiczne w piśmie: cechy graficzne, językowe lub treściowe, będące wynikiem zaburzeń układu pismotwórczego. Najczęstszymi formami cech patologicznych w piśmie są: agrafia, apraksja, ataksja, dysgrafia, makrografia, mikrografia, tremor. Cechy patologiczne w piśmie są zazwyczaj nieswoiste; często utrudniają identyfikację wykonawcy pisma.
Makrografia: niezamierzone, patologiczne powiększenie wymiarów liter. Pojawia się w stanach napięć emocjonalnych, w schizofrenii, pod wpływem narkotyków, zatruć (np. alkoholem, tlenkiem węgla).
Mikrografia: niezamierzone, patologiczne zmniejszenie wymiarów liter. Występuje w chorobie Parkinsona, po użyciu neuroleptyków, w miażdżycy naczyń mózgowych i demencji starczej.
Grafologia to dziedzina psychologii zajmująca się ustalaniem związków między charakterem pisma a osobowością jego autora.
Psychografologia jest metodą nieinwazyjnej analizy osobowości, przydatną w procesie rekrutacji. Umożliwia poznanie osobowości kandydata na dane stanowisko pracy w zakresie wymaganych kompetencji i umiejętności.
Najczęściej określa się:
właściwości intelektualne, kreatywność
zdolności przywódcze i organizacyjne
komunikatywność i umiejętność pracy w zespole
lojalność, zaangażowanie oraz motywację do pracy
odporność na stres, wytrwałość, konsekwencję, witalność
umiejętność rozwiązywania problemów, przedsiębiorczość
Apraksja: med. niemożność wykonywania wyuczonych lub dowolnych czynności ruchowych, mimo braku uszkodzeń nerwów obwodowych i układu ruchu. Powstaje na skutek uszkodzenia mózgu (okolicy przedśrodkowej). Apraksja ruchowa - niezdolność do wykonywania ruchów precyzyjnych i złożonych, np. pisania, gry na instrumencie na skutek uszkodzenia kory czołowej przedruchowej.
Agrafia: 1. med. choroba układu ośrodkowego polegająca na niezdolności do poprawnego pisania wyrazów i liter przy jednoczesnym braku objawów rozstroju koordynacji innych ruchów ręki. Najczęściej łączy się z objawami afazji. Agrafia może być skutkiem przebytych urazów mózgu, chorób naczyń mózgowych i innych zaburzeń. Wyróżnia się m.in. agrafię całkowitą, częściową (dysgrafia), amnemoniczną (zachowana zdolność pisania liter i słów przy niemożności pisania zdań; w większości przypadków agrafii chory zdolny jest do napisania jedynie swojego imienia lub nazwiska), optyczną (niezdolność przepisywania). 2. objawy opisanej choroby w piśmie.
Dysgrafia: upośledzenie zdolności pisania (lżejsza postać agrafii), spowodowane zaburzeniami ośrodkowych funkcji wzrokowych, słuchowych lub kinestetycznych i występujące u osób o prawidłowym poziomie rozwoju umysłowego. Pismo dysgraficzne charakteryzują takie cechy jak: brak wyrobienia, niezależny od liniatury układ znaków, wyrazów i wierszy, zmienna wielkość, zmienne nachylenie, uproszczenia w budowie znaków.
Dyskinezja: zaburzenia ruchów dowolnych; upośledzenie najbardziej precyzyjnych i wysoce zróżnicowanych ruchów (zwłaszcza ręki i palców) w wyniku uszkodzenia dróg korowo-rdzeniowych.
Tremor: drżenie linii pisma.
Ataksja: med. zakłócenie zgodności ruchów różnych grup mięśni objawiające się nieskoordynowaniem i wadliwą kolejnością ruchów. W piśmie manifestuje się najczęściej w postaci nieregularnych i ostrych wychyleń linii graficznej.