Psychologia rozwoju człowieka, tom 3, rozdział 6. Różnice indywidualne w rozwoju psychicznym - Paweł z Mrozowiczów

1. Cronbach podzielił psychologie na różnicową i eksperymentalną. Rozwojówke zaliczył do tej drugiej kategorii

2. Piaget w swojej koncepcji prawie zupełnie ignorował różnice indywidualne.

3. Neopiagetyści podkreślają ważność różnic indywidualnych

Różnice indywidualne, a różnice rozwojowe

4. Najbardziej oczywistego świadectwa współwystępowania różnic indywidualnych i rozwojowych dostarczają testy dla dzieci - skale rozwojowe.

5. Według R. B. McCalla rozwój do wieku 2 lat jest podobnie skanalizowany, dlatego różnice indywidualne wyraźnie zaznaczają się dopiero po tym okresie.

6. Jeśli dwie osoby w tym samym wieku różnią się poziomem rozwoju, to te różnice mogą świadczyć o:

1. Różnym tempie rozwoju

2. Odmiennych treściowo sferach funkcjonowania. Czasem występuje tzw. Poziome przesunięcie - np dziecko potrafi się decentrować w odniesieniu do właściwości fizycznych, ale nie społecznych, itp.

3. Odmienności ścieżek i kierunków rozwoju -

• Piaget zakładał, że rozwój jest odzwierciedleniem metafory drabiny (może różnić się co najwyżej tempem wchodzenia na drabine)

• Obecnie uważa się że rozwój jest jak pajęczyna - przy wyjściu z tego samego punktu można dojść do tych samych punktów inną drogą, jak i do innych punktów. Z tym stanowiskiem zgadza się wielka pani profesor Maria Przetacznik - Gierowska

7. Różnice intraindywidualne oznaczają niejednakowy poziom osiągnięć rozwojowych jednej osoby mierzony w różnych sferach

Mechanizm powstawania różnic indywidualnych w rozwoju

8. Współcześnie rozwój jest pojmowany jako proces organizacji doświadczeń wynoszonych z aktywności własnej jednostki w środowisku

9. Co stanowi o charakterze indywidualnych doświadczeń?

1. Jakie działania czy zadania podejmuje jednostka w toku swej aktywności, od najwcześniejszego okresu życia poczynając:

• Poziom aktywności - stopień jej rozwojowego zaawansowania oceniany w stosunku do aktualnych możliwości jednostki, zależny od stopnia trudności podejmowanych działań

• Rodzaj aktywności - istotny wyznacznik różnic intraindywidualnych

2. Sposób w jaki człowiek odbiera rzeczywistość - otaczający świat, samego siebie i własne działania

10. Doświadczenie ujmowane jako gromadzenie wiedzy może być rozumiane dwojako:

1. Klasycznie piagetowsko, jako organizowanie się formalnych (neutralnych treściowo) struktur myślenia formalnego

2. Współczesne koncepcje poznawcze kładą nacisk na zdobywanie i organizowanie specyficznej wiedzy

10. Wyznaczniki aktywności:

1. Wymagania - głównym nadawcą środowisko, szczególnie zaś środowisko społeczne

2. Możliwości - także określane przez środowisko

3. Preferencje - środowisko też na nie wpływa, choć z wiekiem maleje jego wpływ

11. Zdolności i temperament jako wyznaczniki rozwoju, ale nie statyczne wrodzone cechy, ale jako produkty rozwoju i wyznaczniki dalszego rozwoju.

Zdolności

Podstawowe pojęcia i rozróżnienia

12. Zdolności - hipotetyczne wyznaczniki dyspozycyjne efektywności uczenia się i wykonywania działań.

13. Koncepcje zdolności:

1. Hierarchiczne - Spearman - zakładanie istnienia ogólnego jednego czynnika zdolności - g

2. Nie - hierarchiczne = morfologiczne - równorzędność zdolności i brak czynnika g. Inteligencja ogólna to suma czy wypadkowa zdolności szczegółowych - Guilford

14. Klasyczna koncepcja hierarchiczna :

1. Zdolności do operowania materiałem abstrakcyjnym (słowa, liczby, inne symbole), zdolności werbalne i liczbowe - które są ponoć stosunkowo niezależne od wcześniejszych

2. Zdolności operowania materiałem konkretno - wyobrażeniowym : zdolności percepcyjne, przestrzenne, mechaniczne

3. Zdolności społeczne, warunkujące efektywność radzenia sobie w kontaktach z innymi ludźmi

15. Jedna z pierwszych koncepcje czynników równorzędnych zakładała istnienie siedmiu zdolności podstawowych (Thurstone):

1. Rozumienie słów

2. Płynność słowna

3. Zdolności liczbowe

4. Zdolności przestrzenne

5. Rozumowanie

6. Pamięć

7. Szybkość spostrzegania

16. Klasyczny model intelektu Guilforda:

1. Poszczególne zdolności różnicuje:

• Rodzaj czynności umysłowych

• Materiał na którym się te czynności przeprowadza

• Typ uzyskiwane wytworu

1. Każda czynność umysłowa może dotyczyć każdego rodzaju materiału, co szalenie zwiększa liczbę specyficznych zdolności

Rozwój zdolności

17. Psychologia rozwojowa interesuje się głównie zmianami absolutnymi w poziomie poszczególnych zdolności

18. Psychologia różnic indywidualnych natomiast zajmuje się przede wszystkim zmianami relatywnymi, pytając o stałość pozycji, jaką pod względem takich czy innych zdolności zajmuje jednostka w swojej grupie odniesienia.

19. Problem stałości ilorazu inteligencji

1. Wyniki uzyskiwane przez małe dzieci na skalach rozwojowych słabo korelują z wynikami później przeprowadzonych testów inteligencji

2. Rozwiązaniem problemu może być to, iż bada się zasadniczo różne zdolności, które z góry zakłada się że są ze sobą ściśle powiązane

20. Sternberg - Znaczenie wielu zdolności w odniesieniu do ogólnego poziomu zdolności zmienia się z czasem:

1. Początkowo zdolności sensoryczno - motoryczne

2. Od 20 miesiąca zdolność koncentracji na działaniu

3. Od 40 miesiąca zdolność operowania symbolami

4. Brak dokładnych badań weryfikujących tę koncepcję

21. Hipoteza Garreta - wraz z rozwojem zwiększa się liczba zdolności specyficznych, a maleje znaczenie czynnika g. (Zakłada się że czynnik g się różnicuje)

Żródła różnic indywidualnych

22. Najczęstsze oszacowania wskaźnika odziedziczalności wynoszą 0,50

23. Paradygmat badań nad bliźniętami

24. Koncepcja Catella:

1. Inteligencja płynna

2. Inteligencja skrystalizowana

3. Krzywe rozwoju obu tych inteligencji przebiegają inaczej:

• Do wieku 20 lat równomiernie

• Po 20 roku życia inteligencja płynna przestaje się rozwijać i zaczyna ulegać stopniowemu obniżaniu - (smutne, nieprawdaż?)

• Inteligencja skrystalizowana pozostaje na tym samym poziome albo nawet podlega jeszcze dalszemu rozwojowi

• Między 40, a 75 rokiem życia drastycznie rośnie poziom zróżnicowania interindywidualnego w zakresie inteligencji skrystalizowanej

• Inteligencja płynna obniża się u wszystkich równomiernie

4. Hipoteza Vandenberga:

• Czynnik g jest dziedziczny

• Czynniki specyficzne zależą od środowiska

• Czy z wiekiem wpływ środowiska maleje, czy rośnie?:

• Korelacje w zakresie inteligencji między bliźniętami dyzygotycznymi w okresie od lat 4 do dorosłości zmniejszają się.

• Analogiczne korelacje między bliźniętami monozygotycznymi rosną

• To przemawia za obniżaniem znaczenia czynnika środowiskowego wraz z wiekiem, ale nadal jest to problem kontrowersyjny

Temperament

Cechy temperamentu

25. Cechy temperamentu to tendencje behawioralne dotyczące formalnych, stylistycznych aspektów zachowania, określające zwłaszcza jego dynamikę - intensywność, szybkość i tempo reagowania:

1. Szczególnie wyraźnie przejawiają się w reakcjach emocjonalnych i motorycznych

2. Mają silne uwarunkowania biologiczne

3. W znacznym stopniu zdeterminowane funkcjonowaniem mechanizmów neurofizjologicznych odpowiedzialnych za poziom pobudzenia organizmu

4. Ujawniają się już w najwcześniejszym okresie życia

5. Na tle innych zdolności człowieka oznaczają się stosunkowo dużą stałością

26. Aktywowalność (pojęcie wprowadzone przez J. A. Graya) - uwarunkowana mechanizmami fizjologicznymi cecha, od której zależy wielkość pobudzenia

27. Według teorii aktywacji Eysencka:

1. Introwersja oznacza chroniczne podwyższenie pobudzenia - łatwy przebieg warunkowania

2. Ekstrawersja oznacza obniżenie poziomu pobudzenia - trudny przebieg warunkowania

3. Neurotyczność - stabilność , podstawą tego wymiaru jest pobudliwość autonomicznego układu nerwowego, zwłaszcza sympatycznego

28. Lęk - pokrewny neurotyczności, pojmowany jako cecha - tendencje do silnego reagowania na bodźce zagrażające związane z duża wrażliwością na sygnały kary lub braku nagrody

29. Impulsywność - silna tendencja reagowania na bodźce pożądane - duża wrażliwość na sygnały nagrody, lub braku kary

30. Regulacyjna teoria temperamentu Strelaua:

1. Wymiary odnoszące się do charakterystyki energetycznej:

• Wrażliwość sensoryczna - zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o słabym nasileniu

• Wytrzymałość - zdolność do adekwatnego reagowania w warunkach silnie stymulujących

• Reaktywność emocjonalna - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce emotogenne

• Aktywność - tendencja ujawniająca się w zachowaniach sprawczych, podejmowanych przez człowieka z własne inicjatywy, osoby aktywne skłonne są do zachowań wzmagających stymulację

2. Dwa pozostałe wymiary temperamentu - czasowe parametry zachowania:

• Żwawość - tendencja do szybkiego reagowania i szybkiego tempa działań, oraz łatwość nadążania zachowania za zmianami zachodzącymi w otoczeniu

• Perserweratywność - tendencja do kontynuowania czy powtarzania zachowań mimo zmian sytuacji - po zaprzestaniu działania bodźców, które wywołały zachowania

31. Koncepcja A. Thomas i S Chess:

1. 9 cech temperamentu ujawniających się u dzieci w wieku niemowlęcym i wykazami dużą ich stałość

2. Wyodrębnili 3 typy dzieci:

• Łatwe - duża rytmiczność i adaptacyjność, tendencja do zbliżania się w odpowiedzi na nowość, pozytywny nastrój

• Trudne - Cechy przeciwne do powyższych i duża intensywność reagowania

• Wolno rozgrzewające się - małą aktywność, małą intensywność reagowania, tendencja do wycofywania się

• Częstość występowania typów, to odpowiedni 40, 10 i 15 %

• Czyli 35 % populacji nie mieści się w tej teorii, albo wobec nich ta teoria jest bezużyteczna

• Teoria A. H. Bussa i R. Plomina:

1. Emocjonalność jednym z trzech podstawowych wymiarów temperamentu, nie dotyczy tylko reakcji negatywnych

2. Drugi wymiar to aktywność - szybkość i intensywność reakcji ruchowych

3. Trzeci wymiar - towarzyskość - siła tendencji do poszukiwania innych ludzi, przebywania w ich towarzystwie oraz unikania samotności

4. Model nosi nazwę EAS - (Emotionally, Activity, Saciability)

5. Stosują także czwarty wymiar - nieśmiałość - połączenie strachu i małej towarzyskości

• Różnice w zakresie reagowania na nowość - Kagan:

1. Dokonywał typologii niemowląt w pierwszym półroczu życia:

• Reaktywne - reagują znacznym wzmożeniem aktywności ruchowej, rozdrażnieniem i krzykiem

• Odprężone - przy kontakcie z nowym bodźcem są spokojne i rzadko krzyczą

1. Zdaniem autora różnice te mają podłoże genetyczne i są stałe

2. Ta wcześniejsza typologia jest podstawą kształtowania się w okresie późniejszym dwóch odmiennych typów temperamentu:

• Zahamowany - lękliwe, boją się obcych ludzi, wykazują rezerwe i niechęć do nieznanych zabawek i czynności, reagują niepokojem na wzrost stymulacji

• Niezahamowany - przeciwieństwo powyższego

• Utrzymywały się nawet w okresie 2 klasy !

Temperamentalne determinanty aktywność

34. Temperament a poziom aktywności:

1. Jednostki o pewnym typie temperamentu częściej doświadczają nadmiaru, inne zaś niedoboru stymulacji

2. W wyniku kumulowania się tego rodzaju doświadczeń mogą kształtować się względnie trwałe tendencje do poszukiwania lub unikania stymulacji, określone jako różnice w zakresie wielkości zapotrzebowania na stymulacje

3. Osoby o ograniczonych (ze względu na posiadane cechy temperamentu) możliwościach przetwarzania stymulacji mają mniejszą motywację do rozwoju, którego dynamika w większym stopniu zależy u nich od oddziaływań zewnętrznych

4. Znaczna niezgodność wytworzonych w procesie socjalizacji preferencjami do stymulacji, z tendencjami uwarunkowanymi temperamentalnie może być przyczyną trudności adaptacyjnych.

5. W związku z powyższym stymulowanie rozwoju u dzieci o mniejszych możliwościach temperamentalnych, choć konieczne, musi być dokonywane z ostrożnością

35. Temperament a rodzaj aktywności:

1. Pomimo że temperament dotyczy raczej formalnych cech zachowania, to ma też wpływ na treściowe

2. Stwierdzono związek między temperamentem a wyborami dotyczącymi zawodu

3. Ludzie różniący się temperamentem, najczęściej najbardziej różnią się w zakresie podejmowania następujących czynności:

• Sportowo - ruchowe - wymagające wysiłku fizycznego i związane z zagrożeniem fizycznego bezpieczeństwa

• Aktywność społeczna - dostarczająca stymulacji wynikającej z wystawiania się na społeczną ekspozycję, podejmowania odpowiedzialności przed innymi ludźmi, narażania się na krytykę itp.

4. Zjawisko parcjalności - cechy takie jak intensywność, szybkość reagowania mogą się u danej osoby różnić w zależności od rodzaju reakcji i modalności zmysłowej bodźca

5. Można przyjąć że potrzeba stymulacji ulega kanalizowaniu - o większej tendencji, im mniejsze zapotrzebowanie ogólne.

6. Ekstensywność rozwoju:

• Osoby o cechach temperamentalnych obniżających zapotrzebowanie na stymulacje powinny wykazywać większe różnice intraindywidualne

• Osoby o przeciwnej charakterystyce - temperamentalnej - większa wszechstronność rozwoju

36. Temperament a oddziaływania środowiska

1. Temperament w pewnym stopniu determinuje ogólną podatność jednostki na wpływ czynników środowiskowych (introwertycy bardziej się poddają ich wpływom)

2. Temperament sprawia że różni ludzie różnie reagują na takie same wpływy:

• Wychowanie bezstresowe jest skuteczniejsze w odniesieniu do dzieci lękliwych

• Możliwe że dzieci bezlękowe muszą się bardziej bać !

3. Hoffman - dzieci powinny mieć dobrane zabiegi wychowawcze do ich poziomu pobudzenia, że móc zinternalizować wartości, a nie zignorować je (za niski poziom pobudzenia), albo przechować tylko w pamięci epizodycznej (za wysoki poziom pobudzenia)

4. Łatwiej realizować poszczególne cele z dziećmi, jeśli są one zgodne z ich temperamentem. Dzieci spokojne łatwiej wychować na konformiste !

5. Dzieci z wysokim poziomem pobudzenia powinny być wychowywane w środowisku stymulującym i skomplikowanym, a te z niskim w środowisku spokojnym i ustrukturalizowanym

6. To w jaki sposób otoczenie reaguje na dziecko zależy też od zachowania samego dziecka, w ten sposób zwrotnie wzmacnia temperamentalne tendencje dziecka. (Dzieci lękliwe, często brane na ręce stają się jeszcze bardziej lękliwe)

---