Definicja miasta

Miasta przez cały czas swego istnienia, jako szczególny rodzaj skupiska ludzi, pozostają „[...] jednostką osadniczą, grupującą przede wszystkim ludność zatrudnioną w zawodach pozarolniczych"8. Są jednocześnie także „aglomeracją w formie punktowej lokalizacji o charakterze nierolniczym"9 oraz „gminą miejską odznaczającą się przewagą zajęć przemy słowo-handlowych swych mieszkańców"10 itp. Mnogość definicji miast pokazuje jak różnorodne mogą być ich cechy, zmieniające się w czasie i ściśle związane z konkretną przestrzenią - miejscem lokalizacji. Wspólną ich cechą jest jednak zawsze uwydatnianie odmienności miasta w stosunku do obszarów wiejskich. Wszystkie definicje w szerszy bądź bardziej zwięzły sposób podkreślają istniejące przeciwieństwo stylu życia mieszkańców i zasadnicze różnice cech działalności gospodarczej podejmowanej na obszarach tych dwóch antagonistycznych wobec siebie form.

Definiowanie miasta poprzez jego specyficzne cechy skłania do wyróżnienia wyznaczników miejskości jednostki osadniczej, do których można zaliczyć:

• zwartość skupiska ludzi - na niewielkiej przestrzeni żyje znaczna grupa osób, dobrowolnie godząc się na wszelkie skutki takiej bliskości,

• zróżnicowanie zawodowe mieszkańców - niezbędnym warunkiem istnienia miasta są jego usługi pozamiejskie, co wymaga obecności w mieście różnych podmiotów,

• heterogeniczność mieszkańców - przejawiająca się społecznym, ekonomicznym, kulturowym zróżnicowaniem, często znajdującym potwierdzenie w wewnątrzmiejskich podziałach przestrzeni i dostępności do urządzeń,

• znaczny obszar zwartej zabudowy - w porównaniu z zagospodarowaniem terenów wiejskich i w odniesieniu do ekonomicznych relacji wykorzystania terenu,

• zróżnicowanie zabudowy - pod względem przestrzennym, funkcjonalnym, estetycznym itp. wynikającym przede wszystkim ze zróżnicowania cech mieszkańców miasta i innych grup jego użytkowników oraz różnic cech terenu,

• przewagę grup wtórnych nad pierwotnymi, przewagę kontaktów rzeczowych nad kontaktami osobistymi - w relacjach społecznych, często anonimowych, będących rezultatem dążenia do tworzenia więzi opartych na zależnościach wynikających z powiązań „bezlokalnych", opartych na przynależności do grupy zawodowej, związku z użytkowaniem dóbr itp.,

• odmienne w stosunku do wsi zarysy demograficzne miejskich społeczności -przejawiające się przede wszystkim mniejszym przyrostem naturalnym, wyższym współczynnikiem feminizacji, zwykle dłuższym okresem życia itp.,

• miejski styl życia ludności - wyrażający się złożonym zbiorem zachowań specyficznych dla cech życia w mieście, obecnością specjalistycznych urządzeń, istnieniem charakterystycznych relacji międzyludzkich itp. czynników kształtujących miasto,

• proces zmian użytkowania terenów nieciągły w czasie i przestrzeni - zmiany zagospodarowania następujące w sposób skokowy, związane są z szybszą fluktuacją funkcji terenów miejskich i zwykle większą presją ekonomicznych relacji użytkowania przestrzeni,

• nagromadzenie się podmiotów gospodarczych - zwartość skupiska ludzi przyciągającą przedsiębiorstwa i instytucje, lokalizujące swą działalność z uwzględnieniem kosztów transportu zatrudnionych i produktów.

Różnorodność miast jest jedną z przyczyn występowania trudności w precyzyjnym definiowaniu ich cech. Inne ich postrzeganie i wartościowanie w różnych miejscach, czasie, kręgach kulturowych itp. wymusza umowność kryteriów analizy miasta i ich często intuicyjny charakter. Subiektywne postrzeganie wyróżników miejskości, jako reakcja na odbiór walorów przestrzeni miasta, daje w konsekwencji indywidualne zapatrywania na jego cechy. Uniemożliwia to tym samym ich generalizowanie i uniwersalizację. Miasto jest w pewnym sensie dla każdego inne, gdyż różne są dla konkretnych osób wartości jego zalet i postrzegane skutki istnienia.

Ta indywidualność opinii i odbioru nie może jednak mieć poważnego wpływu na organizację zasad funkcjonowania miast. Realia zarządzania wymagają ścisłego sprecyzowania granic przedmiotu zainteresowania władz miejskich. Trzeba w miarę dokładnie określić obszar (nie tylko w sensie przestrzennym), dla którego wyznacza się kompetencje władcze, zdecydować kogo dotyczą obowiązki i prawa, wyróżnić wzajemne relacje współuczestniczenia, współpracy, wspierania, pomocy itp. Przydatne wydaje się wskazanie zbioru zasad delimitacji miasta, na który składają się:

• system prawny państwa, który nadaje jednostce osadniczej prawa miejskie, gdy spełnia kryteria uznane za wystarczające, zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem, cechy mieszkańców miasta, potwierdzone stylem życia i rodzajem działalności gospodarczej stanowiącej ich utrzymanie,

• gęstość zaludnienia, determinująca granice miasta według rozmiarów obszaru zamieszkania dużej grupy ludzi na względnie małej powierzchni,

• gęstość zabudowy, przejawiająca się w niewielkich odległościach między budynkami, doprowadzając do ich nagromadzenia na stosunkowo małej powierzchni, która tym samym staje się miastem,

• intensywny charakter wykorzystania terenu, widoczny w wielokondygnacyjnym budownictwie i dążeniach do ścisłej korelacji pomiędzy rodzajem działalności podejmowanej na określonym obszarze i zyskami z niej tak, iż staje się to jednym z wyznaczników miejskich zachowań przestrzennych,

• występowanie renty budowlanej, która nadaje transakcjom przeprowadzanym na rynku nieruchomości charakter działań uzależniających przede wszystkim cenę od miejsca lokalizacji obiektu w stosunku do stref funkcjonalnych, determinując ostateczną granicę miasta w miejscu jej zrównania z rentą rolną.

Praktyczne ich wykorzystanie to tworzenie podstaw ekonomicznego rachunku efektywności funkcjonowania miasta i działalności podmiotów zlokalizowanych na jego obszarze. Rzeczywista kalkulacja bowiem zawierać powinna całość korzyści i kosztów obecności konkretnej jednostki w mieście. Uwzględniać tym samym cechy miasta i wynikające z nich zalety, które przyczyniać się mogą do determinowania rodzajów działalności podejmowanej na jego obszarze.

Współczesne miasta to przede wszystkim miejsca życia i pracy ludzi, którzy trudnią się świadczeniem usług, handlem i w coraz mniejszym stopniu działalnością produkcyjną. Wzrost zatrudnienia mieszkańców miasta w sektorze usług jest w znacznej mierze rezultatem rosnących potrzeb członków „społeczeństwa specjalistów", przyczyniając się do przyrostu relacji międzyludzkich i ciągłego zaniku przejawów samowystarczalności gospodarczej jednostki. Działalność produkcyjna w erze szybkiego postępu technologicznego w coraz mniejszym stopniu zależna jest od zasobów siły roboczej, tym samym nie będąc już tak mocno jak 100 lat temu zainteresowana lokalizacją w sąsiedztwie dużych

Czynniki miastotwórcze

Podstawową cześć swego specyficznego charakteru konkretne miasto nabywa jako rezultat oddziaływania własnych czynników miastotwórczych. W tym sensie jego cechy indywidualne istnieją już w momencie założenia. Można wskazać wiele historycznych i aktualnych przyczyn powstawania oraz ciągłego tworzenia miast. Zmieniają się one w czasie, będąc przede wszystkim odbiciem potrzeb społecznych. Do najczęściej obserwowanych czynników miastotwórczych należą:

• przyrodnicze - sprzyjające warunki życia ludzi: woda, klimat, wiatry, nasłonecznienie, warunki fundamentowania itp.,

• militarne - dobre warunki obronne, możliwość kontrolowania bezpieczeństwa otaczających miasto terenów wiejskich,

• ekonomiczne - surowce naturalne, warunki prowadzenia działalności handlowej, zakłady przemysłowe (duże przedsiębiorstwa), rynek dla świadczenia usług,

• komunikacyjne - położenie przy szlaku, drodze, miejscu przeprawy, brodzie, linii kolejowej, nad żeglowną rzeką, w miejscu nadającym się do zbudowania portu itp.,

• administracyjne - decyzja o charakterze politycznym, wyznaczająca konkretne miejsce lokalizacji, spełniające pożądane warunki.

Rodzaje miast

Różnorodność czynników miasto twórczych i wynikające z nich bogactwo cech miejskich jest jedną z poważniejszych przyczyn istnienia trudności klasyfikacyjnych w analizach urbanistycznych. Grupowanie miast wymaga przyjęcia w miarę uniwersalnych wyróżników miejskości, które stanowić mają o przynależności miasta do określonej kategorii. Wyróżnione rodzaje miast powinny z jednej strony uwzględniać wielość cech, z drugiej zaś być pomocą dla wskazywania analogii. Sens takiego grupowania jest uzasadniony względami jego praktycznego wykorzystania do dokonywania porównań i wymiany doświadczeń pomiędzy miastami tej samej grupy. Wnioski mogą wspomagać proces zarządzania miastem, zarówno poprzez wyróżnienie możliwości współpracy podobnych miast czy miast uzupełniających się, jak i wskazanie władzom regionów i państw roli miast oraz obszarów koniecznego wspierania funkcji miejskich w interesie ponadlokalnym.

Najczęściej dzieli się miasta według liczby ich mieszkańców, wyróżniając miasta małe - poniżej 20 000 mieszkańców, średnie — 20 000-100 000 mieszkańców, wielkie -100 000-500 000 mieszkańców oraz największe - powyżej 500 000 mieszkańców".

Mniej popularne jest grupowanie miast według wielkości ich powierzchni. Jest to miernik mało precyzyjny, zaletą tego kryterium jest jednak fakt, iż z jednej strony wskazuje na możliwości rozwoju miasta (wolne przestrzenie), z drugiej zaś pokazuje konieczność wydatkowania odpowiednio dużej ilości środków na utrzymanie (w sensie funkcjonalnym) całej powierzchni miasta. Do najpopularniejszych sposobów wyróżniania rodzajów miast należą ich funkcje. Najczęściej miasta klasyfikowane są według ich dominujących funkcji, stanowiącej najważniejszy element wizerunku miasta, podstawowe zajęcie ludności, najliczniejszą (co do liczby podmiotów, wielkości zatrudnienia, zyskowności) orientację działalności gospodarczej prowadzonej na obszarze miasta itp. Dynamika rozwoju miasta nawiązująca do cyklu życia organizacji pozwala na określenie rodzajów miast w różnych fazach kształtowania się relacji pomiędzy ich funkcjami (ze szczególnym uwzględnieniem funkcji dominującej) realizowanymi dla mieszkańców oraz dla odbiorców na rynku ponad lokalnym. W zależności od cech realizowanych na ich obszarze funkcji wyróżnia się miasta:

• w fazie tworzenia nowych funkcji, zmieniające dotychczasowe funkcje dominujące,

• rozwijające się dynamicznie, z zachowaniem właściwych proporcji w realizacji różnego rodzaju funkcji,

• w fazie stagnacji, wynikającej z deprecjacji dotychczasowych funkcji dominujących i ograniczaniu rozmiarów odpowiadających im rodzajów działalności,

• w fazie schyłkowej, będącej rezultatem degradacji dotychczasowych funkcji miejskich, likwidacji rodzajów działalności stanowiących o sensie istnienia miasta (bazy ekonomicznej);

• w fazie odbudowy funkcji, przywracania dynamiki rozwojowi funkcji, pod noszenia atrakcyjności zasobom miasta (np. rewitalizacja).

Szczególnym kryterium klasyfikacji miast jest ustawodawstwo państwowe, określające zasady tworzenia miast i wyznaczania ich granic oraz precyzujące zasady podziału administracyjnego kraju. Najkorzystniej przedstawia się sytuacja stolicy, gdzie

rezydują władze centralne, ambasady, bank centralny itp.; w ich sąsiedztwie chętnie szukają swej lokalizacji przedstawicielstwa dużych firm, szczególnie międzynarodowych, instytucje życia politycznego, kulturalnego itp. Miasta wojewódzkie mogą liczyć na obecność na ich obszarze wojewody i jego urzędu, władz samorządowych regionu, Sądu Wojewódzkiego, przedstawicielstw wojewódzkich instytucji i organizacji, zwykle najważniejszej uczelni regionu itp., co czyni z nich zwykle najważniejszy ośrodek regionu. Miasta na prawach powiatu (powiaty grodzkie) są, zgodnie z aktualnym ustawodawstwem, najsilniejszym podmiotem samorządowym, łącząc kompetencje, funkcje i zasoby dwóch szczebli władzy. Miasta będące siedzibą władz powiatów ziemskich stają się centrami lokalnymi, miejscem integracji społeczności lokalnych gmin wchodzących w skład powiatu, ośrodkami rozwiązywania lokalnych problemów (np. bezrobocia - Powiatowe Urzędy Pracy). Status gminy miejskiej daje podmiotowi samorządowemu podstawy jego wizerunku, jako miejsca zamieszkania ludności nie zajmującej się rolnictwem, prowadzącej miejski styl życia oraz obszaru zagospodarowanego w specyficznie miejski sposób.

Rodzaje miast

Kryterium klasyfikacji miast	Rodzaje miast
Wielkość miasta	Według liczby mieszkańców, według powierzchni miasta - miasta wielkie, średnie, małe
Funkcje miejskie - dominujące rodzaje działalności	Przemysłowe, handlowe, usługowe, rekreacyjne, siedziby władz, ośrodki kultu religijnego, centra życia artystycznego, naukowego itp.
Dynamika rozwoju - poziom aktywności funkcji miastotwórczych	W fazie worzenia nowych funkcji, rozwijające się, w fazie stagnacji, w fazie schyłkowej, w fazie odbudowy funkcji
Miejsce w podziale administracyjnym państwa	Stolica, miasta wojewódzkie, miasta na prawach powiatu, miasta siedziby władz powiatowych, gminy miejskie

Analiza czynników miastotwórczych i determinant rozwoju miejskiego pozwala na stworzenie ich historyczno-funkcjonalnej klasyfikacji. P. Rybicki wyróżnił osiem typów dziejowych miast i dziewiąty typ o charakterze mieszanym. Są to:

1) miasta stanowiące skupienia rodów - powstawały przede wszystkim w starożytności dzięki więziom etniczno-terytorialnym, miały samoistność polityczną, gospodarczą, społeczną, prawną, kulturalną itp.,

2) miasta-kolonie - powstawały dzięki wcześniejszej zbiorowości miejskości (koloniści zakładali nowy ośrodek miejski wśród obcej etnicznie ludności), dążyły do usamodzielniania się (np. kolonizacja starożytnej Grecji, Ameryka, Australia).

3) grody i miasta przy grodach - tworzyła je ludność żyjąca w podgrodziach wokół siedzib feudałów świeckich lub duchownych, korzystająca z ich opieki militarnej, wytwarzanych dla niej wielu produktów; miały charakter otwarty, stanowiły zaczątki kształtowania się stanu mieszczańskiego (np. średniowieczne miasta Środkowej Europy: Kraków, Poznań, Wrocław, Płock),

4) miasta portowe i handlowe - związane ściśle z położeniem geograficznym dostępnością komunikacyjną: zasięg ich działalności gospodarczej bywał bardzo daleki, stanowiły szczególne miejsce kontaktów ludności, stwarzając możliwości przenikania wzorców, wiedzy, doświadczeń (np. Wenecja, Amsterdam, Gdańsk),

5) miasta górnicze i przemysłowe - powstawały w wyniku gwałtownego przyrostu ludności (głównie wiejskiej), przybywającej do pracy w kopalniach, hutach, zakładach przemysłowych: miały tendencje do niedorozwoju szeroko rozumianych funkcji usługowych wobec dominującej pozycji działalności przemysłowej i związanymi z tym specyficznymi cechami znacznej grupy ich mieszkańców - robotników (np. Bochnia. Łódź, GOP, Nowa Huta, Chicago),

6) miasta-ośrodki kultu, życia artystycznego i umysłowego - ich oddziaływanie i znaczenie było konsekwencją istnienia ośrodka kultu religijnego, ważnej wyższej uczelni, szczególnie znaczącej placówki kulturalnej; charakteryzowały się skupieniem działalności usługowej określonego rodzaju (np. Delfy, Jerozolima, Ateny, Rzym, Asyż, Bolonia. Oksford, Częstochowa, Kraków),

7) miasta administracji publicznej - stanowiły siedzibę władz i urzędów, były to głównie miasta stołeczne, ich ludność należała do określonej warstwy (zgodnie z przyporządkowaniem hierarchicznym wynikającym ze stanowiska

zawodowego), o ich lokalizacji decydowała często dostępność wszystkich zainteresowanych do świadczonych na ich obszarze funkcji (np. Warszawa, Waszyngton, Petersburg, Canberra, Brasilia),

8) miasta rekreacyjne i rezydencjonalne - utrzymywały się ze świadczenia usług turystom, skupiały ludność wolną od zajęć zarobkowych, powstawały w miejscach cechujących się szczególnie atrakcyjnymi walorami przyrodniczymi i klimatycznymi; miasta satelitarne wchodzące w skład wielkich aglomeracji i zespołów miejskich (np. Nicea, Ostenda, Zakopane, Wisła, miasta na Florydzie),

9) miasta mieszane - ich geneza i rozwój wynikały z oddziaływania wielu różnorodnych czynników, były to najczęściej miasta duże, metropolie, spełniające wiele różnych funkcji gospodarczo-administracyjnych (np. XIX-wieczny Lwów).

FUNKCJE MIAST

Funkcje miejskie definiować możemy jako „[...] każdą działalność społeczno-gospodarczą wykonywaną w mieście, niezależnie od jej rangi ekonomicznej i przestrzennej, rozpatrywaną zarówno z punktu widzenia tego miasta, i systemu osadniczego, w skład którego ono wchodzi". Mogą one stanowić przedmiot różnorodnych analiz, gdyż ich definiowanie zależne jest od subiektywnego postrzegania zarówno punktu odniesienia (miasto-otocznie), stanowiącego o znaczeniu miasta w określonej przestrzeni i przesadzającego o podejmowanych (pożądanych) na jego obszarze rodzajach działalności, jak i zbioru potrzeb użytkowników miasta, szczególnie tych z nich, które wskazywane są jako niezbędne do funkcjonowania miejskiej społeczności.

Wśród wielu klasyfikacji funkcji miast za podstawową uznaje się charakterystykę rodzajów działalności realizowanych na ich obszarze, która nawiązuje do ewolucyjnej koncepcji powstawania miast i ich roli w społeczeństwach oraz ekonomicznego uzasadnienia miejskich rodzajów działalności gospodarczej.

W tym ujęciu wyróżnia się:

1. Funkcje zewnętrzne miast (egzogeniczne, miastotwórcze, podstawowe) — rodzaje działalności realizowane przez podmioty zlokalizowane na jego obszarze i pozostałych użytkowników miasta, których rezultaty przeznaczone są na rynek pozawiejski, są odpowiedzią miasta na potrzeby zgłaszane przez nabywców nie będących jego mieszkańcami. Zasięg rynku dla produktów wytwarzanych w mieście wyznaczają następujące jego cechy:

- wielkość miasta przyczyniająca się do różnicowania zawodowego jego mieszkańców i tym samym np. obecności w dużych miastach unikalnych specjalności zawodowych, obsługujących znaczny obszar, pozycja miasta w hierarchii jednostek osadniczych, w tym jego miejsce w podziale administracyjnym kraju, w znacznym stopniu determinujące lokalizację na jego obszarze konkretnej grupy użytkowników miasta (np. urzędnicy),

- rodzaj i cechy działalności gospodarczej prowadzonej na jego obszarze

(w tym sprawności, skuteczności i zyskowności) i jej pozycja w konkretnych branżach, na określonych rynkach, monopole.

- szczególne położenie geograficzne, umożliwiające użytkownikom miasta

działalność na określonym tynku (niezamarzający port, jedyna droga, przełęcz. cieśnina itp.).

Funkcje zewnętrzne są wyrazem otwarcia miasta na świat zewnętrzny. Ich ilość i rodzaje ściśle związane są z wielkością obszaru miasta i liczbą jego mieszkańców.

2. Funkcje wewnętrzne miast (endogeniczne, obsługowe, uzupełniające) -rodzaje działalności podejmowane dla zaspokojenia wewnętrznych potrzeb miasta, stworzenia pożądanych warunków życia mieszkańców miasta i prowadzenia działalności gospodarczej w mieście. Nabywcami dóbr i usług są mieszkańcy, ich siła nabywcza określa rozmiary funkcji i ich cechy, w tym pożądane standardy, oryginalność, luksusowość. Dochody mieszkańców miasta są przede wszystkim rezultatem realizacji działalności w ramach funkcji zewnętrznych, które tym samym w znacznym stopniu przesadzają o charakterze funkcji wewnętrznych. Te jednak są ważnym czynnikiem kształtowania warunków działalności gospodarczej na obszarze miasta i podnoszenia jego lokalizacyjnych zalet (podstawowe elementy wpływające na atrakcyjność miasta np. dla inwestorów).

Z tego rodzaju klasyfikacją pokrywa się w znacznym stopniu zbiór zadań własnych gminy, określony w ustawie o samorządzie terytorialnym. Obowiązki wspólnoty samorządowej realizowane przez jej władze zgodnie z wolą mieszkańców miasta i zasadą pomocniczości wymagają zapewnienia wszystkim członkom lokalnego samorządu, w szczególności zaś osobom niesamowystarczalnym, realizacji następujących funkcji:

- zapewnienia ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony

środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,

- utrzymania gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu

drogowego,

- utrzymania wodociągów i kanalizacji, zaopatrzenia w wodę, usuwania oczyszczania ścieków komunalnych, dbania o czystość i porządek, utrzymania urządzeń sanitarnych, wysypisk, unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

- zapewnienia lokalnego transportu zbiorowego,

- zapewnienia ochrony zdrowia, dostarczenia pomocy społecznej, gminnego budownictwa mieszkaniowego, zapewnienia edukacji publicznej,

-utrzymania działalności kulturalnej i obiektów kultury, utrzymania obiektów kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, utrzymania targowisk i hal targowych, otrzymania zieleni miejskiej i zadrzewień,

- utrzymania cmentarzy komunalnych, dbania o porządek publiczny, bezpieczeństwo obywateli oraz ochronę przeciwpożarową i przeciwpowodziową.

- utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych. realizacji polityki prorodzinnej, wspierania i upowszechniania idei samorządowej, promocji gminy.

współpracy z organizacjami pozarządowymi, współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Wybrane funkcje miejskie - struktura i przykłady

Potrzeby	Rodzaj działalności	Funkcje zewnętrzne	Funkcje we­wnętrzne	Kompetencje władz miasta
Żywnościowe	Produkcja	Urządzenia dla produkcji rolnej	Piekarnie lokalne	(tylko w sytuacjach kryzysowych)
	Handel	Handel hurtowy, supermarkety	Handel detaliczny, targi	Targowiska
Zapewnienia miejsc pracy	Produkcja, handel, usługi	Przedsiębiorstwa publiczne i prywatne	Przedsiębiorstwa publiczne i prywatne	(tylko w ramach współdziałania gmin powiatu)
Oświatowe	Usługowe	Szkolnictwo ponadpodstawowe, wyższe	Szkolnictwo podstawowe, przedszkola	Szkoły podstawowe
Mieszkaniowe	Produkcja	Budownictwo dla potrzeb rynku ponadlokalnego	Budowa mieszkań komunalnych	Miejskie zasoby mieszkaniowe
	Usługi	Remonty dla potrzeb rynku ponadlokalnego	Komunalne zasoby mieszkaniowe	Towarzystwa Budow­nictwa Społecznego
Komunikacyjne	Usługi	Komunikacja krajowa, regionaln, pozamiejka	Komunikacja miejska	Autobusy miejskie, metro, tramwaje
Kulturalne	Usługi	Placówki o znaczeniu ponadmiejskim - teatry, sale wystawowe, zabytki, kina	Placówki dla mieszkańców	Biblioteki, miejskie domy kultury
Opieki zdro­wotnej	Usługi	Placówki o znaczeniu ponadmiejskim - kliniki, poradnie specjalistyczne, sanatoria	Placówki dla mieszkańców	Szpital miejski, przychodnie
Rekreacyjne i sportowe	Usługi	Obiekty o znaczeniu ponad miejskim	Obiekty dla mieszkańców	Parki, baseny, boiska, place zabaw
Pomoc społeczna	Usługi	Placówki o znaczeniu ponadmiejskim- fundacje (up. Caritas)	Placówki dla mieszkańców	Zasiłki, domy pobytu dziennego

DEMOKRACJA LOKALNA

Demokracja - system rządów w którym obywatele wybierają swoich przywódców w regularnych wyborach opartych na współzawodnictwie kandydatów przy jednoczesnym zabezpieczeniu podstawowych swobód obywatelskich - „władza ludu” - forma rządów, w której władzę sprawuje lub bezpośrednio lub przez swoich przedstawicieli.

Demokracja lokalna - dot. spraw względnie małego przestrzennie obszaru, ościśle określonych relacjach z większymi podmiotami zycia społecznego i politycznego.

Samorząd - gwarantuje prawo do społecznej inicjatywy i poszanowania uprawnień wspólnot naturalnych. Dzięki jego cechom i stworzonym przez niego możliwościom, każdy obywatel może w pewnym stopniu oddziaływać na kształt życia społecznego i brać udział w rządzeniu państwem. Samorząd jt najważniejszą z form decentralizacji administracji - jt administracją sprawowaną przez odrębne od państwa osoby prawne.

Proces przemian w zarządzaniu przestrzenią kraju umożliwiła decentralizacja władzy, polegajaca na przekazaniu niektórych kompetencji państwa gminom lub innym jednostkom terytorialnego podziału kraju. Samorząd terytorialny jt najbardziej powszechną formą samorządu. Tworzy ja społeczność lokalna zamieszkała na danym terenie, zorganizowana w terytorialny związek samorządowy, będący podmiotem odrębnym od państwa, posiadający osobowość prawną i własny wyodrębniony majatek; może być postrzegany jako:

- tworzywo tożsamości społecznej i lokalnej poprzez nadawanie znaczenia przestrzeni

- samorządząca się wspólnota

- instytucja promująca i rozszerzająca możliwość wyboru

- forum zapewniające głos społeczności lokalnej mówiącej o swoich problemach

WŁADZE MIASTA

Władza lokalna jt to zespół stosunków społecznych typowych dla rządzących i rządzonych, zachodzących w środowisku społecznym ograniczonym terytorialnie i przestrzennie do zorganizowanych społeczności lokalnych. Stanowi konsekwencję procesów decentralizacji władzy w państwie, ma podmioty uchwałodawcze, wykonawcze, kontrolne, a jej funkcjonowanie wynika z podziału władzy. Podstawą ich działalności jt kierowanie się korzyścią powszechną, w celu stworzenia warunków do zaspokojenia komunalnych potrzeb zbiorowości terytorialnej zorganizowanej w gminę. Rady miast wybierają ich mieszkańcy w wyborach, na okres 4 lat. Oni także wybierają burmistrza miasta w dwustopniowych wyborach. W swych działaniach władze miasta nie podlegają żadnemu organowi administracji. Do zakresu ich działania należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym. Do wyłącznej właściwości rady w gminach należą:

- uchwalanie budżetu gminy, MPZP, programów gospodarczych, podejmowanie uchwał w zakresie podatków i opłat, uchwał w sprawach: herbu, nazwy ulic i placów oraz wznoszenia pomników.

Użytkownicy miasta

Użytkownikiem miasta jest każdy podmiot korzystający z urządzeń istniejących na jego obszarze.

Zbiór użytkowników miasta nie ma charakteru stałego. Zachowania aktualnych użytkowników miasta są przyczyną zmian jego cech i wymuszają inne (nowe) zachowania innych (także potencjalnych) jego użytkowników. Wyróżnia się 2 podstawowe grupy użytkowników: mieszkańcy i jednostki gospodarcze.

Najważniejszą grupa użytkowników są mieszkańcy, będący zarówno głównym podmiotem działań miejskich jak i w pewnym sensie przedmiotem rozważań dot. elem. składowych miasta. Stanowią oni jego władzę i jednocześnie są ”miastem”. Ich zachowania kształtują miasto, począwszy od zachowań przestrzennych o charakterze zewn, decydujących o m-cu zamieszkania, związaniu się ze społecznością, rzeczywistością gospodarczą, warunkami ekologicznymi poprzez rezultaty wyborów wewnątrzmiejskich, dot dzielnic, ulicy, dostępu do komunikacji, zbioru usług w najbliższej okolicy itp. Są najważniejsza grupą nabywców produktów miasta.

Analiza mieszkańców miasta jako grupy jego użytkowników przeprowadzana jest zwykle na podstawie kryteriów znajdujących swe zastosowanie w procesie zarządzania rozwojem miasta. Należą do nich w pierwszej kolejności: pleć. wiek. kwalifikacje, zawód, zamożność, cechy gospodarstw domowych.

Perspektywa roli w procesie zarządzania rozwojem miasta jest kryterium wyróżniającym szczególną grupę jego użytkowników, jakim są władze miasta. Jako podmiot w rozumieniu ekonomiki miasta grupa ta właściwie nie istnieje. Stanowią ją bowiem przede wszystkim jego mieszkańcy, w myśl prawa nadającego tylko im możliwość zasiadania w radzie miasta. Wyróżnienie takiego użytkownika może dać jednak inne spojrzenie na przebieg procesów rozwojowych w mieście, gdyż władze miasta są podmiotem za nie odpowiedzialnym, wyznaczającym strategie rozwoju i sposoby ich wdrażania.

Również organizacje społeczne o charakterze lokalnym, składające się przede wszystkim z mieszkańców miasta, są szczególną grupą jego użytkowników (podobnych jak w przypadku władz miasta), inna jest jednak pozycja tej grupy i możliwości oddziaływania na realia miejskie. Najczęściej organizacje mieszkańców stanowią lokalne grupy nacisku o charakterze społecznym. Powstają jako odpowiedź na istnienie określonego zbioru potrzeb, których zaspokojenie wymaga współpracy, współdziałania wielu ludzi.

Niewątpliwie ważna grupą użytkowników są jedn gosp, zwłaszcza posiadające na obszarze miasta swe zarządy. Są to podmioty decydujące o charakterze miasta, gdyż dają pracę i dochody jego mieszkańcom, wytwarzają dobra i usługi przeznaczone na rynek miejski oraz ponadlokalny, kształtują i wypełniają przestrzeń miejską, stanowią pierwsze źródło kapitałów.

Przedstawicielstwa władz ponadlokalnych, które stanowią również jedną z grup użytkowników miasta, wybierają swe siedziby w centrach osadniczych i gospodarczych regionów. Ich obecność w mieście nobilituje i nadaje mu określoną pozycję wśród innych miast. Instytucje ponad lokalne - ich obecność związana jt z działalnością i cechami innych użytkowników(stowarzyszenia, partie).Ludność spoza miasta - dojeżdżający do pracy, uczący się, korzystający z usług i handlu. Filie jedn gosp z siedzibami zarządów poza miastem - przedstawicielstwa międzynarodowych koncernów, holdingów, spółek.

Użytkownicy miasta

Grupa użytkowników	Członkowie grupy	Oddziaływanie na cechy miasta
Mieszkańcy	Ludność stale zamieszkująca na obszarze miasta (w tym tworząca społeczności lokalne)	Kreują cechy miasta poprzez swoje cechy, zachowania, potrzeby, preferencje itp.
Władze miasta	Rada miasta, Zarząd miasta Burmistrz	Są najaktywniejszym podmiotem w mieście (mają prawa i obowiązki), organizują zaspokajanie potrzeb miesz­kańców i innych użytkowników miasta
Organizacje społeczne o charakterze lokalnym	Zespoły folklorystyczne, chóry, teatry amatorskie, kluby, sekcje sportowe, stowarzyszenia, prasa lokalna itp.	Zrzeszają mieszkańców, pomagają pod­trzymać tożsamość lokalną, integrują społeczność lokalną, stanowią grupy nacisku
Jednostki gospodarcze	Przedsiębiorstwa zlokalizowane w cało­ści na obszarze miasta bądź posiadające tu swe centrale lub najważniejsze wy­działy	Związane są z rynkiem miejskim (współtworzą go), korzystają z zasobów miasta, decydują o profilu gospodarczym miasta
Przedstawicielstwa władz ponadlokalnych	Organy adm państwowej, samorządowej, szczebla powiatowego lub regionalnego, sądy, adm specjalna (urzędy skarbowe)	Podnoszą rangę miasta w sieci jedn osadniczych, wzbogacaja jego ofertę usługową, rozszerzaja zasieg rynku miasta.
Instytucje ponadlokalne	Partie politycznem stowarzyszenia ponadlokalne, ponadbranżowe zw zawodowe, instytucje międzynarodowe	Podnoszą rangę miasta, przyczyniaja się do tworzenia jego wizerunku
Ludność spoza miasta	Uczniowie miejskich szkół, studenci, pracownicy przedsiębiorstw zlokalizowanych w mieście, ludność odwiedzająca miasto	Korzystaja z urządzeń miejskich, z zasobó miasta, współkreują popyt na fun zewnętrzne, dostarczają dochodów firmom miejskim
Filie jedn gosp z siedzibami zarządów poza miastem	Przedstawicielstwa dużych przedsiębiorstw, firm zagranicznych	Przyczyniają się do tworzenia profilu gospodarczego miasta, promują miasto poprzez swoją obecność na jego obszarze.

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA

Społeczność lokalna - najmniejsza samowystarczalna grupa ludzi, forma zorganizowania społeczeństwa oparta przede wszystkim na wspólnocie miejsca życia jest zwykle ujmowana jako grupa o wielu interesach, w pewnym stopniu heterogeniczna, której jedność pochodzi z wzajemnych zależności, jakie zachodzą między grupami dążącymi do realizacji różnych specjalnych interesów, ale działającymi na pewnym wspólnym obszarze.

Specyficzne cechy społeczności lokalnej czynią bowiem z niej szczególnego rodzaju użytkownika lokalnego, którego wyróżnikami są:

1) miejsce - wspólne terytorium, „swojskie", znane, bliskie, bezpieczne, przestrzennie ograniczone i w tych granicach (które społeczność potrafi obronić) całkowicie, wieloaspektowo rozpoznane, kontrolowane, kształtowane według zmieniających się potrzeb społeczności lokalnej do postaci aktualnie akceptowaną.

2) wartości i normy - zbiór wspólnych wartości akceptowanych przez wszystkich członków społeczności (w określonej hierarchii), tworzony przez lata (wieki), które opierać się mogą przemianom (historycznym, politycznym, nawet religijnym), ustalają reguły zachowań, czasem są charakterystyczną cechą konkretnej społeczności; życie w zgodzie z uznawanymi przez społeczność lokalną wartościami i normami daje jednostce poczucie bezpieczeństwa, przynależności do grupy, świadomości „właściwego" postępowania, zadowolenia; pomagają utrzymać jedność, są podstawą kultury lokalnej,

3) zwyczaje, tradycje - przez lata wypracowywane i jednocześnie stale uaktualniane zachowania, rytmy dobowe, miesięczne, roczne, wskazujące czas na określoną czynność czy działalność; składają się na nie szczegółowe działania (ich kolejność), pomagają jednostce „właściwie" postępować, stanowią wyróżnik konkretnej społeczności, tworzą kulturę lokalną.

4)ograniczona liczba aktorów - społeczność stanowi taka ilość osób, by

możliwe były ich codzienne, bezpośrednie kontakty, co daje jednostce szansą

zaistnienia w grupie (wypowiadania opinii, konfrontacji informacji itp.) i oddziaływania na realia życia; zachodzące relacje międzyludzkie mają charakter bezpośredni,

5)autarkia - całe życie jednostki może upłynąć w „obrębie" społeczności

lokalnej, gdyż zaspokaja ona poprzez swoje cechy (oferowane produkty przede

wszystkim o charakterze niematerialnym) całość potrzeb jednostki (daje jako

produkt grupy: wiedze, umiejętności, podstawową opiekę zdrowotną, socjalną,

potencjalnego współmałżonka, oferty spędzania wolnego czasu itp.).

Powstanie społeczności lokalnych wymaga zaistnienia szczególnych przyczyn o charakterze wewnętrznym, czasu potrzebnego na integrację ludzi oraz odpowiednich czynników otoczenia.

Dwa charakterystyczne pojęcia:

- Gemeinschaft - wspólnotę, opartą na silnych więziach społecznych, więziach rodzinnych, tradycji i bezpośrednich kontaktach międzyludzkich, w której jednostki mają wspólne zainteresowania i kierują się zbiorowym dobrem wspólnot}.

- Gesellschaft - zrzeszenie/społeczeństwo, w którym istnieją słabe więzi społeczne i duża różnorodność jednostek je tworzących, stosunki międzyludzkie są bezosobowe, ludzie kierują się przede wszystkim interesem prywatnym, wyznają niewiele wspólnych wartości, zwykle brak im tożsamości lokalnej.

Pierwsze z nich przypisane zostało zbiorowościom wiejskim (czasem małym miasteczkom), drugie zaś charakteryzować miało życie miejskie (przede wszystkim wielkomiejskie).

Przestrzeń miejska

Do zbioru najważniejszych zasobów miasta zaliczyć należy jego przestrzeń. Termin ten [...] jest w zachodnim świecie powszechnie przyjętym symbolem wolności. Przestrzeń stoi otworem, sugeruje przyszłość i zachęca do działania. Będąc naturalnym przeciwieństwem pojęcia „miejsce" (definiowanym jako obszar znany, bliski, swojski), przestrzeń jest jednocześnie jego uzupełnieniem. Stanowi wyzwanie, coś nieznanego, zbiór nieodkrytych możliwości, czasem nawet nieuświadomionych. W tym rozumieniu jej fizyczna bliskość jest zagadnieniem drugorzędnym. Przestrzeń może być tuż obok. Jest bowiem obszarem niedocenionych perspektyw, niezauważanych szans, przyszłych, potencjalnych zastosowań.

Miasto posiada swoją przestrzeń, którą można różnie definiować. Jest to zarówno trójwmiarowy (a może i więcej) miejski obszar „lokalizacji" potencjalnych szans, dostępnych dla wszystkich użytkowników miasta, gdzie poszukiwać należy pomysłów działań i miejsca dla ich realizacji, jak i znacznie bardziej realny i uświadamiany obszar działalności podmiotów miejskich. Prawa przysługujące miastu są granicami jego przestrzeni.

Wyróżnia się trzy podstawowe wymiary przestrzeni (struktury) miejskiej:

1)morfologiczny - układ przestrzenny elementów morfologicznych miasta

(plan miasta) organizuje wykonywanie funkcji miejskich, w tym realia życia

mieszkańców; składają się na niego ulice, drogi, place, parcele miejskie oraz

różnego rodzaju budynki,

2)demograficzno-społeczny - obrazuje przestrzenne rozmieszczenie ludności w mieście: zagadnieniami tego rodzaju zajmuje się ekologia społeczna (dział socjologii miasta) wiążąca zachowania i struktury społeczne z przestrzenią miejską,

3)funkcjonalny - opisuje rozmieszczenie i wzajemne oddziaływanie różnych rodzajów działalności miejskiej, rozważając zagadnienia użytkowania terenów i rozmieszczenia użytkowników miejskich.

Polityka przestrzenna miasta jest definiowana jako ,,[...] przestrzenne (terytorialne) przełożenie interesów społeczności lokalnej oraz zobowiązań władzy miejskiej (związanych z wykonywaniem szeroko pojętych funkcji miejskich: społecznych, ekonomicznych, politycznych, ekologicznych itd.) w stosunku do przestrzeni (terytorium) administracyjnie jej podporządkowanej oraz w stosunku do przestrzeni zewnętrznej. Porządek przestrzenny powinno tworzyć się w rezultacie realizacji zamierzonych i akceptowanych społecznie celów zagospodarowania przestrzennego, z uwzględnieniem jednak nie tyle rezultatów walki grup interesów w mieście (przewagi sił i demokratycznie uznanych racji), ile długookresowego w skutkach myślenia o nieodnawialności i ograniczoności j przestrzeni miejskiej, co w sposób oczywisty wydaje się skłaniać podejmujacych decyzje do podnoszenia racjonalności jej użytkowania.

Korzyści urbanizacyjne

„Miasto musi czemuś służyć. Jeśli nie ma potrzeby, po prostu nie powstaje" . Jego faktyczna użyteczność zależy od ilości i rodzajów korzyści, jakie potencjalny użytkownik miasta może pozyskać wybierając go na miejsce życia lub lokalizując na jego obszarze swoją działalność. Postrzeganie zbioru zalet miejskich ma charakter subiektywny. Jest rezultatem oddziaływania wielu różnych czynników, które składają się w odczuciu zainteresowanych na atrakcyjność miasta. Jego cechy, tworzone przez lata i wieki, stanowią często wyjątkowy zbiór walorów, o które ubiega się wielu nabywców.

Z wielu powodów opłaca się być użytkownikiem miasta. Jednym z nich są korzyści aglomeracji, czyli pożytki płynące ze skupiania się w stosunkowo niewielkiej przestrzeni miejskiej znacznej grupy ludzi, jednostek gospodarczych i instytucji. Bezpośrednią przyczyną wystąpienia tego rodzaju korzyści jest bliskość działania wielu podmiotów, przyczyniająca się do zmiany warunków funkcjonowania każdego z nich. Wzajemne oddziaływania tworzą szczególną rzeczywistość miejską, pod wieloma względami bardzo atrakcyjną. Korzyści aglomeracji występują w postaci:

-korzyści skali - znaczna ilość podmiotów (nabywców i wytwórców) w mieście daje szansę na obniżenie przeciętnych kosztów produkcji dóbr lub świadczenia usług spowodowanych wzrostem ilości wytwarzanych jednostek (co prowadzi do powiększania rozmiarów działalności, aż do pewnej wielkości. po przekroczeniu której jednak koszty produkcji zaczynają rosnąć).

-korzyści lokalizacji — wynikają z działalności w sąsiedztwie innych pod

miotów prowadzących tę samą lub podobną działalność, co zmniejsza jej

koszty (wspólna infrastruktura, wyspecjalizowani kooperanci, dostosowane

placówki edukacyjne itp.)

-korzyści urbanizacji - wynikają z lokalizacji działalności w pobliżu pod

miotów, których istnienie i funkcjonowanie umożliwia działalność bądź zmniejsza jej koszty.

Korzysci urbanizacyjne:

-rozwój miasta poprzez przyciąganie nowych mieszkańców - powstawanie rynku zbytu, rynku pracy itp.,

-rozwój przestrzenny miasta poprzez urbanizację nowych obszarów pozamiejskich, intensyfikację już istniejącej zabudowy oraz wzbogacanie jej form - tworzenie nowych miejsc lokalizacji, co przyczynia się do przyciągania nowych jego użytkowników,

-rozwój działalności gospodarczej — powstawanie wyspecjalizowanych przedsiębiorstw produkcyjnych (odbiorcy, kooperanci) i usługowych (tańsza obsługa, dostawy surowców i półproduktów, co pozwala na zmniejszenie własnych zapasów),

-tworzenie lepszych powiązań transportowych - obniżają koszty działalności, ułatwiają dojazdy, tym samym rozszerzając zasięg firmy (także obszar dojazdu pracowników),

-tworzenie atrakcyjnego (dużego, różnorodnego) rynku pracy - pozwalają na pozyskanie pracowników wysoko wykwalifikowanych, o unikalnych specjalnościach zawodowych i umiejętnościach oraz zmiany zatrudnienia w zależności od potrzeb firm,

-rozwój dostępu do informacji i technik komunikacyjnych ułatwiających jej pozyskanie - imprezy, targi, miejsca spotkań grup zawodowych itp.; ułatwiają zdobycie wiedzy o rynku i jego trendach rozwojowych, nowych technologiach, wynalazkach, osiągnięciach, modzie,

-tworzenie miejsc możliwości kontaktów osobistych, wzrostu świadomości mieszkańców miasta i przyjezdnych, zmiany ich stylu życia, zachowań, obyczajów itp..

Miejskie dobra publiczne

Pojęcie „dobra wspólnego" w myśli starożytnej i średniowiecznej oznacza dobro uważane za obiektywne przez społeczeństwo organiczne stanowiące wspólnotę i w tym kontekście ściśle związane jest z poczuciem jedności wszystkich jego członków. Istotą życia społecznego jest wspólny wybór i realizacja dobra wspólnego. Dobro zaś jest naprawdę „wspólne", gdy w realiach współżycia ludzi je wytwarzających istnieje pewien stopień równości, sprawiedliwości zmierzającej ku harmonii oraz otwartości warunków, w jakich dochodzi do nawiązywania stosunków i wymiany. Takie społeczeństwo daje każdej jednostce szansę zdobycia na godnych warunkach tego, co jest jej potrzebne, zarówno poprzez własna pracę, jak i udział w przedsięwzięciach całej grupy. Koncepcja „dobra wspólnego" stanowi jedną z nadrzędnych zasad wyznaczania reguł życia społecznego i ma odniesienia o charakterze etycznym i ogólnoludzkim.

Dobra publiczne traktowane są jako specyficzna kategoria użytecznych zasobów gospodarczych gmin, regionów i krajów, zmieniająca warunki działalności na ich obszarze. Mają w części charakter efektów zewnętrznych, ponieważ nabywca otrzymuje je bezpłatnie. Nie są jednak ubocznym produktem działalności ich wytwórcy, lecz powstają świadomie jako odpowiedz na potrzeby społeczne. Władze publiczne podejmują decyzje o ich dostarczaniu licząc się jednocześnie z możliwościami finansowymi swych budżetów.

Do ogólnych cech dóbr publicznych zaliczyć należy to. że:

-są nieodpłatne lub częściowo odpłatne,

-przypadają w udziale każdemu, kto znajduje się w miejscu ich oferowania,

-ich konsumpcja musi być równa (w ramach wyznaczonych zasad).

-finansuje sieje ze środków publicznych,

-decyzje o ich wytworzeniu, oferowaniu, cechach i ilościach, sposobach i zasadach korzystania, czasie dostępu itp. podejmują władze publiczne, jako odpowiedź na potrzeby i możliwości określonej społeczności,

-całkowita ich podaż kształtuje się zupełnie niezależnie od decyzji pojedynczego konsumenta,

- korzysta z nich każdy, bez względu na to, czy płaci za nie,

- pojedynczy konsument nie ogranicza ich ilości dostępnej dla pozostałych,

- sa przedmiotem zainteresowania każdego, nawet jeśli aktualnie z nich nie korzysta, ale ma świadomość możliwości skorzystania,

- koszt ich wytworzenia nie daje się przypisać do konsumenta w długim czasie

- istnieją czasem tylko dla określonego przedziału czasu, tak długo, aż wzrost liczby konsumentów wywoła wykluczalności i konkurencyjności w dostępie do nich

- maja charakter efektów zewnętrznych.

Rodzaje dóbr publicznych według wybranych funkcji miasta:

Funkcja	Przykłady dóbr
Oświata	Wykształcenie dzieci, konkursy wiedzy, stypendia dla zdolnych uczniów
Kultura	Imprezy kulturalne (np. na rynku miasta)
Sport	Imprezy sportowe (wyścigi rowerowe, turnieje itp.)
Rekreacja	Imprezy rekreacyjne, ulgowe bilety na korzystanie z obiektów rekreacyjnych (basen, lodowisko)
Mieszkalnictwo	Mieszkania komunalne dla rodzin o niskich dochodach
Transport	Bilety ulgowe, przywileje parkowania
Pomoc społeczna	Świadczenia pieniężne, paczki żywnościowe, opieka nad osobami starszymi
Ochrona zdrowia	Pogotowie ratunkowe
Bezpieczeństwo	Straż miejska

ŚRODOWISKO PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W MIEŚCIE

Przedsiębiorczość - zdolność do podejmowania różnych spraw, posiadania ducha inicjatywy, obrotność, zaradność.

Liczebność lokalnych przedsiębiorców wpływa na kształtowanie się cech pracy w mieście, stylu życia, stosunek do władz, postawy roszczeniowe mieszkańców, działalność samorządu gospodarczego, zamożność klientów placówek handlowych.

Środowisko przedsiębiorczości składa się z wielu podmiotów tworzących wspólnotę, wzajemnie na siebie oddziałując. Jt to zbiór czynników o charakterze zewnętrznym wspólnie współtworzących warunki działania podmiotów i oddziałujących w sposób motywujący do zachowań innowacyjnych i podejmowania nowych przedsięwzięć. Zespół zdolności i kompetencji aktorów lokalnych do prowadzenia konstruktywnego dialogu pomiędzy firmami, ich dostawcami i odbiorcami oraz instytucjami życia publicznego i obywatelskiego, przynoszących korzyści dla funkcjonowania i rozwoju firm.

Cechy miasta	Cechy środowiska przedsiębiorczości
Zwartość skupiska ludzi Heterogeniczność mieszkańców Nagromadzenie się jedn gosp	Mnogość podmiotów, instytucji, relacji Znaczne rozmiary potencjalne tworzonych sieci kooperacyjnych
Zróżnicowanie zawodowe mieszkańców	Specjalizacja Wzajemne uzupełnianie kompetencji Relacje komplementarne
Znaczny obszar zwartej zabudowy Zróżnicowanie zabudowy	Lepsze powiązania komunikacyjne Łatwiejsze kontakty i wymiana informacji
Przewaga grup wtórnych nad pierwotnymi Przewaga kontaktów rzeczowych nad osobistymi	Przekładanie się relacji zawodowych na życie prywatne i szansa na pozyskanie informacji z odległych zawodowo dziedzin Interdyscyplinarność komunikacji
Miejski styl życia ludności	Większa otwartość ludzi Podatność na sygnały z otoczenia Łatwiejsze przyjmowanie wzorców zachowań i wchłanianie nowości Większa skłonność do zmian, uczenia się, dostosowywania
Nieciągłość w czasie i przestrzeni procesu zmian użytkowania terenów	Szybkie dokonywanie zmian użytkowników nieruchomości Elastyczność przekształceń przestrzeni Konfiguracje użytkowania w czasie

ROZWÓJ MIASTA

Rozwój jt to proces przeobrażeń, zmian, przechodzenia ze stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych. Ma charakter długookresowy, składa się z wielu działań, jt ich pozytywnym rezultatem. Lokalny aspekt rozwoju oznacza kompleksowe kształtowanie możliwie najlepszych warunków życia w lokalnym środowisku. Rozwój oznacza kreowanie nowych wartości, którymi są nowe rodzaje działalności, nowe dobra i usługi zapewniające popyt wewnętrzny i zewnętrzny, atrakcyjne oferty lokalizacyjne, wysokiej jakości środowisko życia oraz wartości niematerialne, takie jak przedsiębiorczość, zdolności przywódcze, wiedza i badania, cenne kwalifikacje i umiejętności.

MIERNIKI ROZWOJU MIASTA:

1.Ilość mieszkańców - wzrost liczby mieszkańców traktowany jt jako przejaw rozwoju,

2.Cechy mieszkańców - wzrost wykształcenia, wyznaczany w różnych przekrojach, wzrost ilości osób wykwalifikowanych do pracy w rodzajach przedsiębiorstw uznanych za pożądane, obniżanie się wieku przeciętnego mieszkańca, wzrost zamożności mieszkańców,

3.Warunki życia mieszkańców - ilość i cechy mieszkań, infrastruktura techniczna, edukacja, opieka medyczna, pomoc społeczna, kultura, rozrywka, obiekty sportowe, usługi bytowe, bezpieczeństwo.

4.Użytkowanie terenów - przedstawiane wzrostem powierzchni zainwestowania o charakterze miejskim, rozmiarami terenów przynoszących ich właścicielom rentę budowlaną, wielkością powierzchni świadczenia funkcji miejskich, co rzadko pokrywa się z powierzchnią administracyjną miasta, może być więc przedmiotem starań jego władz.

5.Ilość obiektów i majątku trwałego zlokalizowanego w mieście - wzrost liczby nieruchomości miejskich, urządzeń miejskich, zaistnienie na obszarze miasta szczególnych obiektów (np. pałaców, hal sportowych, wyjątkowych obiektów handlowych - Sukiennice krakowskie, obiektów rozrywkowych - katowicki Spodek), które wyróżniają miasto, stają się jego symbolami.

6.Wartość majątku trwałego zlokalizowanego w mieście -jej wzrost, bez względu na to czyją własnością jest majątek trwały, jest przejawem rozwoju miasta, które jest tym samym bardziej atrakcyjne i ma „wyższą cenę" na rynku miast, może być skutkiem modernizacyjnych inwestycji (np. podnoszenie standardów zasobów mieszkaniowych), rezultatem działań władz miasta (np. rewitalizacji), „popytu na miasto" czy też wynikać z podniesienia jego rangi.

7.Ilość obiektów użyteczności publicznej — ich powstawanie jest oznaką rozwoju, gdyż są szczególnym przejawem wzrostu zamożności mieszkańców, którzy chcą posiadać i udostępnić wszystkim określone obiekty i usługi, a jednocześnie stać ich na to. Chcą się wyróżnić i poszczycić posiadaniem ładnego budynku Urzędu Miasta, nowej biblioteki, ciekawych latarni, rzeźb, fontann itp.

8.Ilość jednostek gospodarczych, w tym szczególnie usługowych - ich wzrost obrazuje rozwój miasta, przejawiając się w nowych miejscach pracy, nowych produktach wytworzonych w mieście, nowych produktach miasta, zwiększaniu zasięgu rynku, wzroście dochodów użytkowników miasta i wzroście przychodów budżetu miejskiego itp.; we współczesnych realiach gospodarczych szczególne cenny jest wzrost ilości firm usługowych, uznawanych za charakterystyczne dla centrów miast.9.Produkt globalny wytworzony w mieście -jego wzrost świadczy o rozwoju miasta, lecz może być miernikiem nie pokazującym poprawy jego stanu, a jedynie intensyfikację rodzajów działalności mających miejsce w mieście (np. jedna firma śmieci, druga sprząta - obydwie wykazują zyski).

10.Dochody władz miejskich - ich przyrost stanowi o rozwoju miasta, jeśli jest związany ze wzrostem zamożności mieszkańców, lokalizacją działalności gospodarczej lub rozwojem istniejących firm; bywa jednak, iż jest skutkiem zmian prawa dotyczącego finansów samorządów lokalnych, podniesienia podatków lub opłat, pozyskania zewnętrznych środków finansowych itp.

11.Liczba zatrudnionych i wydajność na jednego zatrudnionego - obrazują rozwój miasta związany ze wzrostem ilości jednostek gospodarczych i ich rozwojem, z zastrzeżeniem, iż uwzględniają procesy modernizacji produkcji (np. zwolnienie części pracowników i zastąpienie ich nowoczesnymi maszynami daje wzrost wydajności pozostających w firmie).

12.Dochody przypadające na gospodarstwo domowe - ich wzrost obrazuje poprawę sytuacji gospodarczej miasta i przekłada się na standard życia mieszkańców, a dalej wzrost jakości życia.

13.Ranga miasta -jej podniesienie może być uznawane za miernik rozwoju, sprawdza się przede wszystkim wtedy, gdy przekłada się na wiele rodzajów działalności miejskiej (np. otwarcie przejścia granicznego zwykle zmienia znacznie cechy działalności handlowej w mieście, kontaktów kulturalnych, natężenie ruchu drogowego; nadanie statusu miasta powiatowego - funkcja administracyjna często aktywizuje działalność).

14.Produktywność terenu miasta - wzrost mierzony przychodami z m powierzchni miejskiej, które można podnosić zarówno poprzez intensyfikację zabudowy (do pewnych granic wydolności przestrzeni, głównie komunikacyjnych), wzrost czynszów i opłat, jak i lepsze jej wykorzystanie, określane kryteriami zaspokajania potrzeb lokalnej społeczności.

Wielkość miasta

Jedn gosp wielkość miasta postrzegają przede wszystkim w kontekście korzyści, jakie z nich wynikają dla cech ich działalności, a przede wszystkim:

-korzyściami aglomeracji (skali, lokalizacji, urbanizacji) - im większe miasto, tym więcej podmiotów (klientów, dostawców, producentów półproduktów, konkurentów), co zwykle pomaga działać taniej (np. koszty transportu, wspólna infrastruktura), szybciej (np. bliżej jest do partnerów), efektywniej (np. obserwacja, pozyskiwanie informacji) itp.,

-zasięgiem rynku produktów miejskich - odległości, z których przybywają użytkownicy miasta, wyznaczona dobra dostępność komunikacyjna (miasto inwestuje w jej poprawę, bo jest to jednym z podstawowych warunków jego funkcjonowania),

-pozycją w hierarchii miast - wpływa to na obecność w mieście szczególnych użytkowników - urzędy, sądy, ambasady, konsulaty, wyższe uczelnie, instytucje ponadlokalne itp.,

-możliwościami ekspansji miasta, w tym szansami na realizację działań z zakresu urbanizacji przestrzennej, w rezultacie której wzrośnie powierzchnia miasta (powierzchnia zagospodarowania miejskiego), jeśli nie administracyjne, to przynajmniej w sensie użytkowym.

Dla innych grup użytkowników miasta jego wielkość również nie jest bez znaczenia. Władze miasta prawie zawsze zainteresowane są powiększaniem jego rozmiarów, gdyż przyczynia się to do uzyskania znaczniejszych przychodów budżetowych oraz zwiększa ich prestiż, wpływy i siłę oddziaływania, wzrastające przede wszystkim wprost proporcjonalnie do liczby mieszkańców.

Mierniki wielkości miasta

Mierniki rozwoju miasta	Mierniki wielkości miasta
Ilość mieszkańców	Ilość mieszkańców
Cechy mieszkańców	Ilość mieszkańców mających odpowiednie (wybrane, uznane za pożądane) cechy
Warunki życia mieszkańców	Ilość korzyści, jakie pozyskują mieszańcy, z uwzględnieniem standardów {w czasie i miejscu) oraz porównań z innymi miastami
Użytkowanie terenów	Powierzchnia miasta
Ilość obiektów i majaku trwałego zlokalizowanego w mieście	Ilość obiektów
Wartość majątku trwałego zlokalizowanego w mieście	Ilość obiektów uznanych za cenne
Ilość obiektów użyteczności publicznej	Ilość obiektów użyteczności publicznej
Ilość jednostek gospodarczych, w tym szczególnie usługowych	Ilość firm
Dochody władz miejskich	Ilość przychodów i wydatków
Liczba zatrudnionych i wydajność na jednego zatrudnionego	Ilość zatrudnionych
Ranga miasta	Ilość podmiotów kooperujących z miastem, zależ­nych od niego, korzystających z jego produktów itp.
Produktywność terenu miasta	Ilość zysku z powierzchni miasta
Poszanowanie tradycji	Ilość osób przyczyniających się do podtrzymywania tradycji
Wzrost integracji wewnętrznej społeczności miasta	Ilość inicjatyw integrujących
Wzrost powiązań i relacji, komplikowanie się miasta	Ilość powiązań wewnątrzmiejskich

Urbanizacja

Urbanizacja jest to w najogólniejszym sensie proces tworzenia miast. Składa się na nią zbiór działań, których rezultatem jest powstanie szczególnego rodzaju obiektu, będącego miejscem życia ludzi, obszarem prowadzenia działalności gospodarczej o nierolniczym charakterze, przestrzenią wypełnioną specjalnym. „miejskim" zagospodarowaniem, a także zbiorem zachowań codziennych i świątecznych, w miejski sposób kształtujących styl życia ludzi.

Wyróżnia się następujące rodzaje urbanizacji:

1) przestrzenną - proces kształtowania przestrzeni ekonomicznej według cech i funkcji miejskich; polega najczęściej na:

-zwiększaniu się obszarów istniejących miast,

-powiększaniu ich pojemności poprzez intensyfikację zabudowy,

-powstawaniu nowych miast,

-powstawaniu osiedli nierolniczych,

-przekształceniach środowisk mieszkalnych na wzór miejski,

2)demograficzną - przemieszczanie się ludności ze skupisk wiejskich do miejskich, koncentracja ludności w miastach, stały wzrost odsetka mieszkańców miast w stosunku do ogółu mieszkańców danego obszaru,

3)ekonomiczną- stały wzrost liczby ludności pracującej w zawodach pozarolniczych (przemyśle, handlu i usługach) oraz postępujące różnicowanie się zawodowe tej ludności w stosunku do ludności wykonującej zajęcia rolnicze,

4)społeczną- przyjmowanie miejskiego wzorca konsumpcji i nabywanie miejskiego wzorca kulturowego, podatność na zmiany w stylu życia, wchłania nie nowinek, przyswojenie sobie przez przybyszów ze wsi miejskiego „stylu życia", przenikanie miejskich wzorców ekonomicznych, kulturowych.

Metropolie

Etymologicznie pojęcie metropolia oznacza ..miasto - matkę" i takim określeniem przypisuje jej w pewnym sensie funkcje dostarczania przykładów i wzorów oraz pełnienia roli „nauczycielki mądrości".

Metropolie są jednak przede wszystkim jednym z rodzajów miast. U przyczyn ich powstania leżą czynniki miastotwórcze, uzasadniające fakt, iż są miejscem życia ludzi nie zajmujących się działalnością rolniczą. Jednocześnie są one szczególnym rezultatem ewolucji miast kształtowania się i dojrzewania zasad i form współżycia ludzi. Można wyróżnić następujące konteksty analizowania funkcji metropolii, postrzeganych z uwzględnieniem nadrzędnego faktu, iż jest ona jednym z miast:

-endogeniczny — w metropoliach mieszkają normalni ludzie, którzy potrzebują warunków do życia tworzonych poprzez realizacje funkcji wewnętrznych,

-lokalny - metropolie stanowią lokalne centra, na które orientują się sąsiednie gminy, zlokalizowane na obszarze całkowicie ekonomicznie (i nie tylko) uzależnionym od cech metropolii, w zasadzie obsługiwanym jej środkami masowego transportu,

-subregionalny - wyznaczony zasięgiem codziennych dojazdów do pracy, szkoły, częstych powiązań, ale z zachowaniem odrębności swojej miejscowości (przybywający mają świadomość przyjazdu do innego miasta),

-regionalny - metropolie są najczęściej stolicami regionu, stanowią przedmiot dumy jego mieszkańców, czynnik integrujący ich wspólnotę, miejsce skupienia się funkcji regionalnych, zarówno tych realizowanych przez władze regionalne, jak i będących rezultatem spontanicznego wyrażania się członków regionalnej społeczności (przejaw jej tożsamości),

-krajowy - metropolia jest jednym z wielu miast współtworzących i uzupełniających produkt krajowy (choć mającym jednocześnie swoją specjalność), realizuje część miejskich funkcji ze zbioru oferty krajowej (które zapewniają dostęp do określonych dóbr i usług wszystkim mieszkańcom kraju zgodnie z przyjętymi standardami jakości życia jego mieszkańców) i w tym kontekście wymaga zasilania ze specjalnie na to przeznaczonych środków publicznych rozdzielanych centralnie,

-subkontynentalny (np. środkowoeuropejski) — metropolia jest miejscem lokalizacji usług dla obsługi ponadkrajowego obszaru, oferuje odpowiednie produkty, ma konkretną specjalizację na poziomie międzynarodowym. w tym udział w sieciach (dotyczących współpracy instytucji i firm) i powiązaniach raczej o charakterze komplementarnym,

-kontynentalny - metropolia ma swój udział w sieciach powiązań konkurencyjnych, obejmujących zasięg kontynentalny,

-światowy (globalny) - metropolia jest miejscem skupiania się rodzajów działalności charakterystycznych dla tego zasięgu, wymaga skali (w każdym tego słowa znaczeniu) obejmującej cechy ludzi, przedsiębiorstw, infrastruktury, kapitałów, wzmocnionych dodatkowo pozycją państwa.

Współczesne cechy metropolii:

-przyjmuje pochodzące z zagranicy czynniki produkcji, inwestycje, siłę roboczą oraz towary i usługi

-gości zagraniczne firmy, jt siedzibą międzynarodowych przedsiębiorstw, ich filii, banków, instytucji pozarządowych, placówek dyplomatycznych, instytucji naukowych i oświatowych oraz uniwersytetów, w których studiuje znaczna ilość cudzoziemców

-eksponuje czynniki produkcji

-jest bezpośrednio skomunikowana z zagranicą (różnymi środkami transportu, ruchem pocztowym itp.) i cechuje się intensywną działalnością tego rodzaju.

-posiada rozwinięty sektor usług nastawionych na zagranicznych odbiorców,

-jt m-cem lokalizacji środków masowego przekazu o zasięgu ponadkrajowym

- na jej obszarze organizuje się regularnie różnego rodzaju międzynarodowe spotkania, w tym imprezy sportowe i kulturalne,

-jest miejscem lokalizacji instytucji mających międzynarodową markę i kontakty,

- należy do związków stowarzyszeń międzynarodowych, jako reprezentant własnych, miejskich interesów.

Argumenty w sporze o związek metropolii z macierzystym regionem

Za związkami z macierzystym regionem	Przeciw związkom z macierzystym regionem
Region dostarcza zasobów (dla tworzenia produktów i wizerunku metropolii)	Region ogranicza funkcje metropolii do funkcji lokalnych
Region wytwarza klimat dla działalności (nie tylko gospodarczej)	Region orientuje metropolię na miejscowe problemy
Inne jedn. osadnicze regionu orientują się na kontakty i zbyt produktów poprzez metropolię	Region dodaje markę metropolii, a ta niekoniecznie jt pozytywnie przyjmowana
Region wzmacnia pozycję konkurencyjną metropolii, gdyż „pod jej szyldem” oferowany jt produkt regionu lub większej ilości jedn. osadniczych	Słaba pozycja (głównie gospodarcza) regionu „ciągnie w dół” metropolię

---