PROBLEMY GLOBALNE WE WSPÓŁCZESNEJ

GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

Aleksandra Herda

Nr Albumu 5080

Białystok 2002

Człowiek jest z natury stworzeniem leniwym. Do tego stopnia nie chce mu się pracować, że wymyśla coraz to nowe przedmioty mogące ułatwić mu nawet najprostsze czynności.
Jest również stworzeniem ciekawskim, to czego nie zna musi poznać jak najszybciej, dotrzeć tam gdzie jeszcze nikt nie był. Dzięki takiemu podejściu cały czas rozwija swoje zdolności
i wiedzę. Ale przede wszystkim, jest stworzeniem stadnym. Nie przystosowany do życia
w samotności stara się otaczać jak największą ilością osobników tego samego gatunku. Dlatego też powstawały osady, wioski, miasta... gdzie człowiek mógł być razem z innymi, nawet jeśli widywał ich tylko w pracy lub na ulicy.

Taką sytuację doskonale obrazuje myśl: "człowiek jest otwarty na świat, ale uwolnił instynkty, bezbronny z braku wyposażenia, żyje dzięki inteligentnym działaniom, czyli dzięki zmienianiu dowolnych danych wartości przyrodniczych w wartości służące jego celom,
a w związku z tym, żyje aż po skraje pustyń lodowych i piaszczystych".

Dzięki takiemu właśnie podejściu do życia zaczął się specjalizować we wszelkiego rodzaju pracach. Z czasem rozwiną się handel, a wraz z nim stopniowo zawężały się odległości pomiędzy poszczególnymi ośrodkami. Człowiek zmieniał się, zmieniało się jego podejście
do życia, pracy i do innych ludzi. W pewnym momencie dostrzegł, że różnice kulturowe przestają mieć tak istotne znaczenie. Rozpoczął się proces globalizacji - ujmowania w całość, odbierania jako całość, wszystkich narodów świata. Wszystko wydawało się takie proste,
z początku nie zauważano nawet podstawowych problemów. Każdy specjalizował się
w dziedzinie, która mu odpowiadała najbardziej, w której był najlepszy.

Problemy globalne pojawiły się w momencie, gdy postanowiono zamienić, dotychczasowy, podzielony świat, na globalną wioskę, Osadę gdzie wszyscy będziemy obywatelami jednego kraju, gdzie ma zapanować ogólny dobrobyt tak jak w Krainie „mlekiem
i miodem płynącej". Pomysł ciekawy, jednakże czy się sprawdzi, czas pokaże.

Problemami globalnymi są zagrożenia dla świata-ludzkości, które:

1. są rezultatem działalności gospodarczo politycznej człowieka,

2. muszą dotyczyć całego świata (wszystkich ludzi),

3. rozwiązanie tych problemów wymaga współdziałania ludzkości całego świata,

4. cechy problemów globalnych jest to że wszystkie one się ze sobą przeplatają.

Przykładem problemów globalnych mogą być np.:

• zagrożenia związane ze środowiskiem (zanieczyszczenie środowiska),

• problem głodu - wyżywienia, powodujący wiele napięć politycznych,

• problem zadłużenia,

• problemy demograficzne,

• problem wojny i rozbrojenia,

• błędy w polityce ekonomiczno-społecznej.

Zmiany zasad współpracy międzynarodowej nasiliły się w latach 60-tych. Sytuacja zmieniła się diametralnie na przełomie lat 1973-1974, wtedy to nastąpił prawie czterokrotny wzrost cen ropy naftowej. Dlatego też, powstała organizacją OPEC, mająca na celu dyktowanie cen ropy naftowej.

Był to pierwszy przypadek, gdy uboższy kraj podyktował warunki handlowe krajom wysoko rozwiniętym. Nastąpiła szansa dla krajów słabo rozwiniętych (przynajmniej
w mniemaniu tych państw) na dorównanie państwom wysoko rozwiniętym
w Międzynarodowym Podziale Pracy.

Tak więc w celu zwiększenia swojej pozycji na rynku międzynarodowym, kraje słabo rozwinięte opracowały i ogłosiły projekt pomocy krajom słabo rozwiniętym przez kraje wysokorozwinięte. Ujęto go w projekcie zmian zasad współpracy międzynarodowej zwanym Nowym Międzynarodowym Ładem Ekonomicznym.

Oficjalny dokument, został przedstawiony na specjalnej VI sesji ONZ w 1976r. Zawierał on żądania:

• przejęcia pełnej władzy suwerenności rządów nad swoimi gospodarkami (poprzez dwie drogi: narzucenie kontroli nad działaniem korporacji trans narodowych
  na ich terytoriach oraz wzmocnieniu gospodarki poprzez zmiany ustroju polityczno- gospodarczego), chciały aby państwa rozwinięte zgodziły się na zracjonalizowanie gospodarki krajów słabo rozwiniętych.

• kraje słabo rozwinięte żądały sprawiedliwego podziału bogactwa co miało doprowadzić do transferu części dochodu narodowego krajów bogatych,

• zażądały wprowadzenia mechanizmów stabilizujących ich wpływy eksportowe, zaproponowano wprowadzenie indeksacji cen.

• zażądały aby państwa bogate stworzyły preferencje w dostępie do swoich rynków sprzedaży towarów z krajów słabo rozwiniętych (np. obniżenie ceł) udzielenie pomocy technicznej i technologicznej w postaci preferencyjnego dostarczenia licencji, ekspertów, specjalistów, inżynierów (darmowo lub półdarmo). zażądały pomocy finansowej dla rozwoju rolnictwa w celu wyeliminowania zagrożenia głodem,

• zwiększenie wpływów tą decyzje podejmowane przez wielkie instytucje międzynarodowe,

Reakcję opinii publicznej na żądania krajów słabo rozwiniętych dzielimy na dwie grupy:

1) Kraje bogate (istniał podział na bogatą północ, kraje komunistyczne i biedne południe) Stanowisko tych krajów ulegało ewolucji w latach 70-tych. Kraje bogate zajęły jednoznaczne, bardzo ostre stanowisko odmowne w stosunku do żądań.

Istotą irytacji Zachodu-krajów bogatych były:

- żądania ustrojowe (zagrażał rozwój komunizmu)

- bez warunkowość tych żądań (narzucenie wielkości pomocy) przekonanie

- krajów ubogich że należy im się realizacja tych postulatów

2) Kraje socjalistyczne

- kraje te były niezwykle zadowolone że państwa ubogie domagały się rozwoju komunistycznego (żądania ustrojowe),

- aby nie płacić państwom ubogim twierdzili że to nie oni byli wyzyskiwaczami.

W II połowie lat 70-tych sytuacja w gospodarce światowej uległa pogorszeniu dla krajów wysoko rozwiniętych. Kraje słabo rozwinięte przestały żądać zmian ustrojowych, warunków bezwzględnych (np. określonej pomocy). Kraje wysoko rozwinięte przestały w związku z tym
na pewne zmiany na rzecz państw ubogich. Większość krajów słabo rozwiniętych było importerami ropy naftowej, a nie eksporterami.

Po decyzji OPEC import ten był 4 razy większy. Wydatki na ropę naftową zaczęły przerastać dochody tych państw (a państwa słabo rozwinięte potrzebowały paliwa, a w związku z tymi;
na jego zakup musiały zaciągać pożyczki. To był początek kryzysu zadłużeniowego świata
- w tamtym okresie tylko przez kraje ubogie). Zachód jako bogaty (ponadto posiadający pewien zasób paliw) poradził sobie z tymi podwyżkami.

Popyt na pożyczki krajów słabo rozwiniętych znalazł podaż (w krajach OPEC-u,
które wydobywały ropę naftową co powodowało że państwa OPEC-u stawały się coraz bogatsze, a kraje, które nie wydobywały ropy naftowej, popadały w skrajną ruinę zadłużając się u państw wysoko rozwiniętych, głównie krajów OPEC-u), ponieważ kraje OPEC-u miały bardzo duże nadwyżki gotówki, bardzo chętne udzielały pożyczek.

W tym czasie stopa procentowa była niska, co powodowało, że warunki były bardzo korzystne do zawierania pożyczek.

Pod koniec lat 70-tych to ogromne zadłużenie musiało zostać spłacone. Jednak kraje ubogie nie miały za co ich spłacać, ponieważ mimo pobierania we wcześniejszych latach sytuacja gospodarcza krajów ubogich nie uległa poprawie (kraje te wydawały pieniądze na ropę naftową
a nie na inwestycje gospodarcze).

W między czasie nastąpił kolejny kryzys energetyczny (kolejny wzrost cen ropy naftowej). Kraje ubogie zaczęły prosić, a nawet błagać kraje bogate o pomoc nie zobowiązującą. Państwa bogate zdecydowały się pomóc krajom ubogim. W celu spłaty wcześniejszych kredytów zaczęto zaciągać nowe .

W latach 80-tych nastąpił kolejny moment kryzysowy:

był to kryzys płatniczy w Meksyku w 1982r. Meksyk należał do największych dłużników
w świecie. Nie mogąc spłacić kredytów ogłosił niewypłacalność. Po raz pierwszy mógł pociągnąć za sobą w bankructwo nie tylko banki krajowe-meksykańskie, ale banki całego świata. Kraje rozwinięte, w tym USA obawiając się upadku banków na światową skalę, bardzo szybko zorganizowały pomoc dla Meksyku, pod warunkiem że przekaże otrzymane pieniądze na spłatę zadłużenia.

Plan Bakera ogłoszony w 1985 r. zakładał:

• konieczność pomocy poprzez nowe kredyty krajom zadłużonym po to, aby mogły one rozwinąć swój potencjał eksportowy,

• wprowadzono po raz pierwszy obowiązek konsultowania się dłużników z MFW; pomagające im programy gospodarcze były korzystne tyko dla wierzycieli, nie zmieniało to sytuacji krajów biednych, które coraz bardziej stawały się uzależnione od metropolii,

Plan Braydego ogłoszony w 1989 r. zakładał:

• konieczność pomocy krajom zadłużonym po to, aby mogły one rozpocząć restrukturyzację całej swojej gospodarki,

• wprowadzono możliwość oddłużania krajów zacofanych;

• zaproponowano możliwość złagodzenia warunków spłaty pozostałej nie skreślonej części długów; propozycja ta polegała min. na:

• obniżeniu stopy %

• wydłużeniu okresu spłaty, nawet na kilkadziesiąt lat

• wydłużeniu okresu kadencji polegającej np. na odroczeniu okresu spłaty

• podtrzymano warunek konsultacji programów naprawczych z MFW.

Demograficzne problemy globalne, związane z gwałtownym przyrostem ludności
na świecie są również istotne. Tempo wzrostu liczby ludności krajów słabo rozwiniętych jest o wiele szybsze.

Rozmieszczenie ludności nie jest równomierne - 30% powierzchni lądów
jest zamieszkiwanych na stałe. W związku z szybszym przemieszczaniem się ludności wiejskiej do miast, następują zmiany w relacjach miasto-wieś, należy się liczyć z dynamiczną urbanizacją
i tworzeniem wielkich aglomeracji, szczególnie w krajach Trzeciego Świata.

Do demograficznych problemów globalnych należy też zjawisko migracji, wędrówek
i uchodźstwa politycznego. Problemy te wiążą się z wyżywieniem ludzkości, nowym ładem gospodarczym, konfliktami politycznymi, przemieszczeniem się ludności biednej do zasobnych części świata, ekologicznymi problemami wywołanymi rozrostem ludności i miast. JPNZ, OECD, WHO to organizacje próbują rozwiązywać demograficzne problemy globalne. Podejmowane są akcje kontroli i regulacji urodzin, które napotykają sprzeciwy religijne; tworzone są programy pomocy, których celem jest zagospodarowanie niezamieszkanych terenów, zapobieganie społecznym i ekologicznym skutkom przeludnienia, ograniczenie migracji.

Do problemów globalnych należy również fundamentalizm, - tendencja i ruchów religijnych o charakterze skrajnie konserwatywnym, przeciwstawiających się jakimkolwiek zmianom czy modyfikacjom doktryny religijnej, obrządku, obyczajowości itp.
W chrześcijaństwie reprezentowały go m.in. niektóre kierunki reformacji (np. pietyści),
a w łonie katolicyzmu opozycja przeciw modernizmowi (tzw. integryści). Charakter fundamentalistyczny miał też ruch karaitów i ortodoksyjny judaizm.

Współcześnie fundamentalizm szczególnie mocno zaznacza swoją obecność w islamie, inspirując akty terroru lub prowadząc do tworzenia państw wyznaniowych, w których odrzuca się zachodni model demokracji i wprowadza rządy szari'atu.

Terroryzm, stał się dziś metodą działania polegająca na przemocy wobec pojedynczych osób aparatu władzy (terroryzm indywidualny) lub wobec przypadkowych członków społeczeństwa, przez zamachy na urzędy, lokale publiczne, koszary (terroryzm zbiorowy).
Był stosowany od wieków jako metoda walki politycznej. Na szerszą skalę działalność terrorystyczna rozwinęła się w XIX w., w związku z ukształtowaniem się doktryny i ruchu anarchistycznego. Powstały wyspecjalizowane bojówki, związane z partiami politycznymi. Akty terroryzmu usprawiedliwiano niekiedy koniecznością walki narodowowyzwoleńczej.

Współcześnie często pojawia się także terroryzm państwowy, charakteryzujący się pozaprawną przemocą ze strony agend rządowych. Celem działania terrorystów jest destabilizacja władzy przez zastraszenie ludzi biorących udział w jej sprawowaniu. W XX w. terroryzm stał się jedną z najczęstszych metod walki, a coraz większą liczbę ofiar stanowią ludzie przypadkowi. Zamachy terrorystyczne bywały bezpośrednią przyczyną kataklizmów dziejowych, np. zamach sarajewski.

Terroryzm był metodą działania organizacji żydowskich przed powstaniem Państwa Izrael (Irgun), obecnie stosują go fundamentalisci islamscy (m.in. Hezbollah w Libanie), Palestyńczycy (Organizacja Wyzwolenia Palestyny), Irlandczycy (Irlandzka Armia Republikańska), Baskowie w Hiszpanii (ETA) i in. Wspierany był przez szereg państw, również dawnego bloku sowieckiego, w których szkolono terrorystów, dostarczano broń i materiały wybuchowe. Istnieje w Ameryce Łacińskiej, np. Tupamaros w Urugwaju, Świetlisty Szlak (Sendero Luminoso)
w Peru. W Europie Zachodniej działały też organizacje terrorystyczne: OAS we Francji, RAF
w Niemczech, Czerwone Brygady we Włoszech.

Tu automatycznie nasuwa się problem związany z wyścigiem zbrojeń, zjawiskiem charakterystycznym dla różnych epok historycznych, ale najsilniejszym i w krańcowej formie występujące w XX w., szczególnie po II wojnie światowej. Był wynikiem konfrontacyjnych stosunków międzynarodowych, zdominowanych przez konflikt Wschód-Zachód, a także przez fakt dekolonizacji, pojawiania się nowych państw i zrodzonych stąd konfliktów. Posiadanie, groźba i stosowanie siły w stosunkach międzynarodowych stało się naczelną zasadą. Motywami wyścigu zbrojeń było dążenie do osiągnięcia przewagi militarnej nad rzeczywistym
lub, potencjalnym przeciwnikiem, wiara w skuteczność zbrojnego rozstrzygnięcia konfliktu.
Pułap , równowagi sił określany więc był na coraz wyższym poziomie, a ponieważ stan pełnej równowagi militarnej był niemożliwy do osiągnięcia ze względu na skomplikowany charakter zbrojeń, to wyścig zbrojeń trwał nieustannie.

Efektem było malejące realne bezpieczeństwo państw, wzrost poczucia zagrożenia
w społeczeństwach, dezorganizacja gospodarki przeciążonej wydatkami wojskowymi, wzrost napięcia w regionach nagromadzenia sił zbrojnych, powstawanie konfrontacyjnych doktryn militarnych. Od lat 90. zarysowała się tendencja spadkowa związana z końcem zimnej wojny
i sukcesami rokowań rozbrojeniowych.

Ostatecznym celem, zgodnie z rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego ONZ, jest rozbrojenie powszechne i całkowite, mające doprowadzić do tzw. opcji zerowej. Organem zajmującym się całością spraw związanych z rozbrojeniem jest Genewski Komitet Rozbrojeniowy, powołany do życia przez l0 państw w 1959 na genewskiej konferencji ministrów spraw zagranicznych.

W 1961 powstał Komitet Rozbrojeniowy 18 państw (utworzony przez rezolucję Zgromadzenia Ogólnego ONZ), od 1969 działa pod nazwą Konferencji Komitetu Rozbrojeniowego (zrzeszał 26 państw członkowskich, od 1974 - 31 państw), w 1978 nastąpiła zmiana nazwy na Komitet do spraw Rozbrojenia (40 państw członkowskich), a w 1984 został przekształcony w Konferencję Rozbrojeniową.

Rewolucja naukowo-techniczna, zapoczątkowany w latach 40. XX w. proces jakościowych przemian w nauce, technice i produkcji, który spowodował przejście w nowy etap rozwoju. Termin wprowadził w 1939 angielski uczony J.D. Bemal. Podstawą rewolucji naukowo-technicznej były epokowe osiągnięcia np. w matematyce, cybernetyce, fizyce, chemii. Najważniejszymi elementami rewolucji naukowo-technicznej są:

• automatyzacja procesów pracy,

• możliwości wykorzystania nowych źródeł energii (zwłaszcza jądrowej),

• rozwój produkcji materiałów syntetycznych oraz udoskonalenie środków transportu i łączności.

Zauważalny jest również wpływ nauki i techniki na kulturę, zwłaszcza na gwałtowny rozwój środków masowego przekazu (np. telewizja satelitarna).

Rewolucja naukowo-techniczna spowodowała także zmiany we wszystkich sferach życia społecznego m.in. skrócenie czasu pracy, zatarcie różnicy między pracą fizyczną i umysłową, zmniejszenie się odsetka ludzi zatrudnionych w przemyśle. To właśnie dzięki niej możliwy był wyścig zbrojny na tak wysokim poziomie w ostatnich latach,(to dzięki temu mamy możliwość obserwowania wszystkiego co się obecnie dzieje. Sprawił on także, iż mimo tylu udogodnień pojawiły się dodatkowe problemy, zaliczę do nich szeroki dostęp (do niebezpiecznych środków takich jak kwasy czy broń, co umożliwia rozwój terroryzmu. Jednocześnie zaostrzył kryzys gospodarczy związany z wciąż rosnącym bezrobociem, mimo (iż poprawił jakość i warunki pracy. .

Tak długo jak ziemia jest jedną planetą będą istniały takie problemy, gdyż tam gdzie
jest dwoje ludzi rodzą się konflikty, a co dopiero mówić przy kilku miliardach, gdy każdy chce (dla siebie jak najwięcej, jak najlepiej.

Myślę, że choć po części przybliżyłam, w tej pracy zagadnienie problemów globalnych
w gospodarce światowej.

Literatura:

"Słowniki Encyklopedycznego-Edukacja Obywatelska" Wyd. 1999.

„Encyklopedia PWN" Wyd. 1997-2000

„Współczesna Gospodarka Światowa" Red. A.B. Łowczyc Wyd. 1997

7

---