doktryny-wyklady, Arystoteles


HISTORIA DOKTRYN POLITYCZNYCH I PRAWNYCH

WYKLAD 1

(EGZAMIN—pisemny,3 pytania)

Temat: Myśl polityczna w antycznej Grecji.

Dzieje starożytnej Grecji można podzielić na 3 okresy:

  1. okres archaiczny (8 w p.n.e - 5 w p.n.e)-około 7 ,6 w p.n.e wykształciły się słynne greckie polis

  2. okres klasyczny (5,4 w p.n.e)-zakonczenie wojen grecko - perskich

  3. okres hellenistyczny (323 r. p.n.e-podboj przez Rzym Egiptu)

Cechy myśli politycznej okresu klasycznego w Grecji:

Myśl polityczna Greków podlegała pewnej ewolucji - na początku wskazywano na jedność świata helleńskiego - zmieniło się to w okresie klasycznym, wraz z pojawieniem się POLIS, to poczucie jedności ustępowało idei obywatelstwa państwa-miasta.

Powstawaniu p-m pomagało na pewno ukształtowanie terenu - zróżnicowanie form ustrojowych w tych państwach spowodowało możliwość wyodrębniania różnych ustrojów.

Wyodrębnienie roli ludu (DEMOS) - sprawowanie władzy to nie przywilej, lecz sztuka (przeznaczona dla ludzi wybitnych, działających dla dobra ogółu).

Kiedy w Atenach zaczął się kryzys demokracji, poszukiwano idealnego rozwiązania na państwo (szukano syntezy cech: stabilności ,ładu, bezpieczeństwa).

Systemy i ustroje:

  1. ustrój monarchiczny - przeciwstawny tyranii

  2. arystokracja (aristos- najlepszy) - rządy ludzi bogatych majątkiem i duchowo

  3. plutokracja (plutos - bogactwo) - rządy ludzi bogatych

  4. oligarchia (oligos- nieliczny) - rządy wąskiej grupy, przeciwstawiane demokracji

  5. demokracja - wyodrębnione i realizowane przez Greków, demokracja ateńska w szczytowym rozwoju była w V działalność. p.n.e.(działalność Peryklesa), słowo demokracja po raz pierwszy pojawiło się u Herodota.

Trzy składniki demokr. Aten.:

  1. idea wolności - głównie wolność słowa („izegoria”), przekonań np. w teatrze

  2. wolność praw („isonomia”) - równe traktowanie wolnych obywateli przed sadem i w prawie podatkowym; każdy miał możliwość pełnienia funkcji politycznych (losowanie stanowisk - spośród 2 najwyższych grup majątkowych; wprowadzenie DIET - pensji dla funkcjonariuszy państwowych

  3. idea praworządności - dobrowolne podporządkowanie się normom prawnym, prawo ma służyć człowiekowi (może on je zmienić jeśli jest złe, ale dopóki obowiązuje jest w obowiązku go przestrzegać - PRAWO JEST PANEM DEMOKRACJI

SOFIŚCI (sofistyka) - sofisticos - mędrzec, sofia - mądrość

Reprezentacja sofistow:

Nadawali oni (sofiści) prawu nat. wyższą rangę, jest ono wspólne dla wszystkich, jest według sof. stałe i niezmienne - wolność, sprawiedliwość ,pokój są niezmienne i uzależnione od człowieka.

Prawo pozyt. zmienia się. Rola mędrca jest według sof. poznanie praw naturalnych i starania, aby władcy brali zawsze pod uwagę prawo natury w swych sądach.

SOKRATES

  1. Nie pobierał honorarium za prace, nie pozostawił po sobie ani jednego słowa napisanego.

  2. Jego przemyślenia utrwalił Platon, natomiast Sokrates nauczal dyskutując.

  3. Nauczał, że należy dochodzić do istoty prawdy.

  4. Każdy człowiek obdarzony jest rozumem. Jeśli czyni źle, to dlatego, ze nie wie co jest istota prawdy. Dochodzić istoty prawdy można pytając.

  5. Sok. został osadzony w więzieniu za podjudzanie młodzieży do nieposłuszeństwa.

  6. Dokonał systematyzacji ustrojów polit. Nie uznawał żadnego za najlepszy, a za najbardziej POPRAWNY uważał monarchie. Opowiadał się za władzą elit - najdoskonalszych.

  7. Uczniowie Sokratesa byli świadkami rozkładu demokracji ateńskiej:

PLATON -

      1. Ateńczyk z arystokratycznej rodziny, poznał Sokratesa w wieku lat 20, był jego uczniem przez 8 lat.

      2. Podróżował (Azja Mniejsza), założył Akademie w Atenach (inaczej niż u Sokratesa - kładziono nacisk na aspekt wychowawczy), która istniała do 529r. n.e.(zamknięta przez cesarza Justyniana)

      3. CECHY:

    1. forma dialogu wszystkich dziel - najlepsza forma dla pokazania wielu różnych punktów widzenia (w ten sposób mógł również ukryć swoje poglądy, wkładając swoje myśli w usta Sokratesa)

    2. posługiwał się językiem literackim, często odwołując się do mitologii greckiej, co czyniło jego przemyślenia bardziej przystępnymi

      1. Dzieli się dzieła Platona na 3 główne okresy:

  1. wczesno-krytyczny - określał pewne podstawowe pojęcia etyczne

  2. średnio-konstrukcyjny - najwięcej polotu i artystycznego zabarwienia

  3. późno-dialektyczny - „PRAWA”

      1. Założenia metodologiczne:

Idealizm obiektywny oraz dualizm świata (świat idej - trwały i niezmienny (metafora jaskini) gdzie dostęp maja tylko filozofowie oraz świat rzeczywisty - odbicie świata idej)

Kontynuował przekonanie, że wiedza jest tylko przypominaniem sobie tego, co jest zapisane i przyniesione na świat przy urodzeniu.

      1. Tylko filozofowie mają możliwość poznania swojego życia na lepszym poziomie (teoria ANAMNEZY). Na szczycie drabiny idej stała idea dobra.

      2. Ludzi dzielił na:1) filozofów 2) wojujących 3) żywiących

      3. Poszukiwał wzorców dla idealnego ustroju państwa na Krecie i w Sparcie. Tylko to, co STAŁE i NIEZMIENNE było dla Platona doskonałe. Dokonywał on klasyfikacji form ustrojowych (wg. P. ulegają one degeneracji - jedna degeneruje się rodząc gorszą)

  1. timokracja (timos - zaszczyt) - najlepsza według P., bo charakteryzuje się dyscypliną, porządkiem; rządy tych, którzy doszli do zaszczytu na polu chwały, inaczej mówiąc elita z pola bitwy

  2. oligarchia (bogaci, elita) - timokracja degeneruje się, poprzez chęć bogacenia się rządzących

  3. demokracja - niska ocena wg. P.; oligarchia rodzi dysproporcje, konflikty społeczne (biedni i bogaci). Demokracja jest niestabilna, gdyż władze sprawuje lud ogarnięty szałem wolności (degeneracja osobowości człowieka). Nie ma w ustroju demokratycznym obywatelstwa, działania na rzecz państwa. Cechuje ja anarchia, bezrząd i degeneracja osobowości, wiec ewoluuje w

  4. tyrania - cechuje ją obłuda panującego, egoizm

Poszukiwanie prawa idealnego.

Platon stwierdzał istnienie dwóch rodzajów własności: materialnej oraz rodzinnej - wyeliminowanie obu było gwarancja utrzymania państwa idealnego.

Ważny był również podział społeczny. P. dzielił ludzi na grupy, zależnie od zdolności przyrodzonych (Bóg przydzielił im domieszki metali złota - filozofowie, ich zadaniem było poznanie, srebra - wojownicy z cecha odwagi, i żelaza. Wszystkie te cechy łączyło dostępne dla każdego UMIARKOWANIE.

SPRAWIEDLIWOŚĆ - było to czynienie tego do czego zostało się powołanym (np. posag ma być piękny)

NIESPRAWIEDLIWOŚĆ - rodzi się z chwilą naruszenia miejsca przypisanego w strukturze społ.

Idea dobra była ideą najważniejszą, do jej poznania prowadzi państwo i rządzący (filozofowie). Oni wskazują różnice miedzy dobrem a złem (złem jest brak wiedzy)

Dwa rodzaje polityki:

  1. pospolita - dotyczyła np. działań na arenie międzynarodowej, mniej interesowała P.

  2. prawdziwa - prowadzi do poprawy ludzi, nasycona moralnością, niczym sztuka pasterska - polityk to pasterz i prowadzi stado do idei dobra.

Temat: Arystoteles.

Pochodził z innego środowiska innego niż Platon, co miało wpływ na jego filozofię. Urodził się w Stagirze. Ojciec był lekarzem.

Utworzył szkołę parypatetycką (uczyli spacerując).

Twórczość dzielimy na okresy:

  1. pisma wydane przez Arystotelesa, przeznaczone dla ogółu (prace prawno-naukowe przeznaczone dla ogółu)

  2. materiały naukowe będące wynikiem pracy A i jego uczniów; dokonywano syntez i opracowań;

  3. opracowanie naukowe przeznaczone dla użytku szkoły:

- pisma logiczne i przyrodnicze, metafizyka (pierwsza filozofia), praktyczne (etyka i polityka), poetyczne

Punktem wyjścia była krytyka Platona.

  1. Tylko to, co można zbadać jest rzeczywiste (empiryzm). Idee nie istnieją, są wytworem umysłu. Nie można oddzielić idei od rzeczy, bo są z nimi związane. Świat składa się z materii i formy, rzeczy kształtujących i kształtowanych. Są one w ruchu.

  2. A dostrzegał potencjał w ruchu. Dla Platona to, co było stałe było doskonałe. A. uważał, że to, co jest w ruchu ma potencję. Podobnie jak w liberalizmie - zmiany są dobre, zastój zły.

  3. Uważał, że państwo należy do tworów natury, jest przejawem ruchu, rozwoju, ewolucji (od rodziny, przez miasto do państwa, które jest doskonałe, jest zwieńczeniem rozwoju społecznego). Celem państwa jest zapewnienie ludziom dobrego życia - pełnię rozwoju ducha, zapewnienie dóbr materialnych.

  4. Był rzecznikiem indywidualizmu. Człowiek jest istotą polityczną (zoonpiliticon), czyli jest stworzony do życia w państwie, jest to od natury, człowiek przejawia człowieczeństwo tylko w grupie (inaczej nie jest człowiekiem). Był przeciwnikiem unifikacji, nie patrzył na państwo jak na jedność, uważał, że państwo jest zbiorem indywidualności, musi mieć przez to taki ustrój by zaspokoić potrzeby wszystkich. Przez to powstała koncepcja „złotego środka”.

  5. Państwo nie jest wytworem aktu woli, boskiego namaszczenia, jest za to wytworem człowieka.

  6. istocie państwa decyduje jego ustrój (forma rządów). Ustrój to porządek władz, a zwłaszcza władzy naczelnej. Dzielił władzę na czynniki:

  1. obradujący - nad sprawami państwowymi

  2. rządzący - polityka wewnętrzna

  3. sądzący

  1. Klasyfikacja ustrojów państwa wg. kryterium kto rządzi:

  1. ustroje właściwe:

- arystokracja - rząd jest gotów służyć

- monarchia - daje możność poszanowania prawa, daje gwarancję rządów rozsądnych

- politeja - najlepsza forma, forma mieszana (oligarchia i demokracja), miała zapewnić równowagę, stabilność, rzecznikiem umiarkowania jest klasa średnia, najwyższy stopień poszanowania praw jednostki i zbiorowości

  1. ustroje zwyrodniałe:

- oligarchia - brak umiarkowania, grupa kieruje się własnym dobrem

- tyrania - rządy demagogów, z umiarkowaniem nie mają nic wspólnego

- demokracja - niestabilna, lud kieruje się doraźnymi celami, hasła demagogiczne, decyzje podejmowane często bez względu na prawo, lud dla siebie jest despotą

  1. A. podzielił ludzi ze względu na bogactwo.

  2. Koncepcja sprawiedliwości:

  1. sensu largo (ogólnym) - przestrzeganie prawa, cnota ogólna, obejmuje ogół norm prawnych

  2. sensu stricto (w rozumieniu węższym) - dzielił ją na:

- sprawiedliwość rozdzielająca - odnosi się do rozdzielania zaszczytów i dóbr, które mogą tworzyć podział, robi się to ze względu na zasługi

- sprawiedliwość wyrównująca - dotyczy handlu, wymiany, stosunków międzyludzkich, które rodzą zobowiązania, obowiązuje zasada równości bezwzględnej, wszystkie jednostki traktuje się tak samo

- sprawiedliwość polityczna - rodzaj ładu politycznego, który powinien występować w państwie dążącym do zaprowadzenia dobrobytu i prowadzenia polityki w sposób dobry, kieruje się zasadą pożyteczności

  1. Po śmierci A. nastąpił w niedługim czasie upadek Grecji.

  2. Nauki A. odnowili św. Tomasz i Leon XIII.

Temat: Nurty Grecji okresu helleńskiego.

Związany z upadkiem i rozkładem polis, ostatecznie z opanowaniem Grecji przez Aleksandra Macedońskiego.

Cechy okresu:

    1. Duże wymieszanie się kultur (polis => kosmopolis).

    2. Zniknął dotychczasowy podział na Grecję i barbarzyńców.

    3. Pojawiły się postawy nastawione na przetrwanie.

    4. Nurty:

  1. cynizm:

- cynicy (Arystyp z Cyreny) - kompromis z każdym ustrojem, trzeba się z nimi pogodzić, pozostawić politykę na uboczu; nad wartościami związanymi z polityką przedkładają ducha; szukali przyjemności, minimalizowali wyrzeczenia i nieprzyjemności, byli w tym jednak umiarkowani; prawom należy się podporządkować; charakteryzował ich spokój wewnętrzny.

- cyrenaicy (Diogenes) - pogarda dla norm obyczajowych, szydzili z władców.

  1. epikureizm - szkoła pesymizmu, przetrwania, oderwania się od tego co nas otacza; założenie materializmu, odrzucenie idei; poza materią nic nie istnieje; materia posiada budowę atomistyczną, jest w ruchu, przetwarza się; materia jest poznawalna; wszystko co dzieje się w przyrodzie jest zdeterminowane koniecznością, dzieje się niezależnie od człowieka.

  2. sceptycyzm (Pirron z Elidy) - głosili filozofię zachowania spokoju ducha poprzez bierność, obojętność, niewyrażalnie opinii, wątpienie w sądy ostateczne (człowiek nie ma takiej wiedzy), umysł może formułować tylko opinie prawdopodobne; podobnie jak epikureicy i sofiści stawiali wyżej prawa natury niż prawo pozytywne, ważne dla nich też było prawo zwyczajowe (bo więcej jest potencjału w wielowiekowej mądrości)

  3. stoicyzm (Zenon z Kitio, Chryzyp z Soloi) - stworzyli zwarty system filozoficzny, pojawiły się elementy wschodniego fatalizmu, kosmos rozwija się cyklicznie (ewoluuje i znów wraca do stanu początkowego) człowiek jest bierny, nie ma na to wpływu; uważali, że człowiek jest wolny, gdy uwolni się od potrzeb świata; hołdowali emigrację wewnętrzną (ucieczka do wnętrza siebie, rozwój wnętrza, rozumu); twierdzili, że każdy może się rozwijać, ludzi dzielili na mądrych i głupich; głosili ideę ogólnoludzkiego obywatelstwa, ponadnarodowe państwo.

Temat: Myśl prawnopolityczna Starożytnego Rzymu.

  1. Silne wpływy Greckie (zwłaszcza stoicy), dostosowywali je do warunków imperium. Ze stoików najbardziej odpowiadała im idea kosmopolityzmu.

  2. Poligiusz (zakładnik z Macedonii) - uważał, że Rzym jest uprawniony do panowania nad światem przez to, że miał:

  1. dobrą organizację wewnętrzną

  2. stabilność władzy i prawa

Miał koncepcję cyklicznego rozwoju państwa, porównywał je do organizmu ludzkiego (tak samo się rozwija), wyróżnił stadia:

  1. wzrost - odpowiednią formą rządu jest monarchia

  2. wyjście z okresu wzrostu (dojrzewanie) - odpowiednią formą rządu jest tyrania

  3. wzlot - odpowiednią formą rządu jest arystokracja

  4. upadek - odpowiednią formą rządu jest oligarchia i demokracja

Uważał, że ustrój Republiki Rzymskiej jest najlepszy (mieszanka demokracji i arystokracji), jest odporny na destrukcję.

  1. Marek Tuliusz Cycero - twórca rzymskiej doktryny prawno-politycznej. Szukał receptury na zachowanie Republiki. Odwoływał się w tym celu do praw natury. Podzielił prawo na natury, wieczne i pozytywne. Prawo naturalne ma wyjaśniać pojawienie się związków społecznych (rodzina, państwo). Państwo powstaje na drodze rozwoju społecznego. Państwo to rzecz ludu (res publica), a spaja je prawo (integruje obywateli). Mówiąc o władzy twierdził, że jest czymś naturalnym, wynika z logicznego myślenia, natura hierarchizuje świat, władza jest niezbędna, gdyż reprezentuje zgodność, zwierzchność i jedność. Ustroje dzielił na:

    1. dobre

- najlepszy jest pomieszaniem innych, konieczna jest idea zgody, ostoją tej zgody jest współdziałanie różnych stanów

    1. złe

  1. W okresie przyncypatu (od 31 r p.n.e.) nastąpił rozkwit literatury:

    1. Lucjan Seneka (nauczyciel Nerona) - propagował życie cnotliwe w oparciu o prawa naturalne. Zalecał szukanie dobra samego w sobie, tolerancyjność, piętnował chciwość (źródło zła), złe jest dążenie do bogactwa za wszelką cenę. Państwo powinno być praworządne i stabilne.

  2. Rzymianie stworzyli szkoły prawa, gdzie wykładali. Rzymianie sklasyfikowali prawo na publiczne i prywatne lub na:

    1. ius cyvile - obowiązuje obywateli rzymskich poza miejscem zamieszkiwania

    2. ius peregrinorum - dopuszczało ważność czynności prawnych dokonanych przez cudzoziemców zgodnie z ich prawem

    3. ius gencium - instytucje prawne wspólne Rzymianom i cudzoziemcom oparte na prawie naturalnym

Temat: Wczesne chrześcijaństwo.

Główne filary filozofii chrześcijańskiej rodziły się, jeszcze gdy powstawał neoplatonizm, neopitagoreizm. Nawiązywała ona do filozofii starożytnej, ale nie była jej kontynuacją.

Nauka uczniów Chrystusa opierała się na:

  1. poznanie - interpretacja, jako poznanie Boga

  2. prawo moralne

  3. zapowiedź życia pośmiertnego - powodowało to odsunięcie od rozważania wszystkiego co nie było związania z życiem wiecznym

Władza kościelna nadrzędna w stosunku do świeckiej (bo ona reguluje tylko to co na ziemi).

W pierwszym okresie filozofia chrześcijańska czerpała ze starożytności:

  1. platonizm - sytuowanie idei jako absolutu, przywiązanie do świata duszy

  2. arystotelizm - istnienie pierwszej przyczyny, którą jest Bóg

  3. stoicyzm, cynizm (filozofie życia) - dążność do kontemplacji nad prawem pozytywnym, odrzucenie przywiązania do ciała.

Cechy myśli wczesnochrześcijańskiej:

  1. zmiana poglądów dotyczących początku istnienia - życie doczesne to etap życia wiecznego

  2. prawda jest objawiona - poszukiwać jej należy w słowach Chrystusa, rozum traci prymat na rzecz wiary

  3. człowiek jest stworzony na podobieństwo Boga (wykluczenie autokreacji człowieka)

  4. organizacja państwa, (władza) przeczy miłości, pojawiają się problemy jakiej władzy słuchać; czy złej władzy się opierać?

Etapy rozwoju:

  1. Okres kształtowania się filozofii chrześcijańskiej (XIV wieków):

  1. okres pierwszy (do VI w.) - czas formowania zasadniczych doktryn, okres patrystyki:

- Paweł z Tarsu (I w.)

- stworzył teorię pochodzenia władzy, dokonał oddzielenia władzy od osoby (zdepersonifikowanie władzy), władza jest narzędziem w ręku Boga, natomiast osoba władcy tej władzy służy

- Apologeci - wzorowane na mowach obronnych (autorem pierwszej aologii był Terturian)

- Terturian

- Orygenes (szkoła aleksandryjska)

  1. okres drugi (VII-XIV), obrony i systematyzowana doktryn

- św. Augustyn

ziemskie - niedoskonałe, dąży do zaspokojenia interesów

niebieskie - kieruje się sprawiedliwością

lex eterna (dei) - prawo wieczne, ma charakter prawa uniwersalnego, przejaw Boga na ziemi

lex naturalis (prawo naturalne) - odciśnięcie w rozumie części prawa wiecznego

lex populus (hominis, temporaris) - prawo ludzkie, doczesne, jest potrzebne by ludzie przestrzegali prawa, znajduje się w nim sankcja przymusu, jest też kara za nieprzestrzeganie, jest spisane dla utrzymania karności

przewaga Boga nad stworzeniem - Bóg pierwszym bytem, istnieje z własnej natury

przewaga duszy nad ciałem - tylko przez duszę możemy poznać Boga

przewaga uczucia i woli nad rozumem

fides - wierność

proles - potomstwo

sacramento - sakramenty

rolnictwo

handel

WYKŁAD VI

Erazm z Rotterdamu - holender

IDEALNY WŁADCA- „O władcy chrześcijańskim”

PROBLEMATYKA WOJNY:

UTOPIA RENESANSOWA:

Utopia pojawiła się jako nowy nurt (choć istnieją nawiązania do antyku- Platon) - nazwa pochodzi z renesansu

Inne cechy doktryny utopijnej:

Morus:

( 15/16 wiek)- Anglik, mieszczanin, prawnik, współpracownik henryka VIII, święty( beatyfikowany 400 lat po śmierci)

„ Książeczkę” napisał gdy był ambasadorem we Flandrii

Campanella:

„ Miasto słońca”- 1602

początek 16/17 wiek

kreuje utopię władzy absolutnej, zupełnej

Jean Bodin (Bodinus):

Pojmował absolutyzm w dwóch ujęciach:

W starożytnym Rzymie - ewolucja od dominatu do pryncypatu

Monarchia Karola Wielkiego - imperium uniwersalistyczne

12 wiek- monarchie narodowe

Różnice między absolutyzmem renesansowym a 17 wiecznym:

Bodin:

NOWA KONCEPCJA PAŃSTWA I WŁADZY:

    1. teoria państwa opiera się na tym że podstawą istnienia państwa jest władza suwerena

    2. państwo- sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym, co jest dla nich wspólne, z władzą suwerenną na czele

    3. podstawowa komórką jest rodzina a państwo jest komórką publiczną

  1. monarchia- jednostka

  2. demokracja- grupa