HISTORIA DOKTRYN POLITYCZNYCH I PRAWNYCH
WYKLAD 1
(EGZAMIN—pisemny,3 pytania)
Temat: Myśl polityczna w antycznej Grecji.
Dzieje starożytnej Grecji można podzielić na 3 okresy:
okres archaiczny (8 w p.n.e - 5 w p.n.e)-około 7 ,6 w p.n.e wykształciły się słynne greckie polis
okres klasyczny (5,4 w p.n.e)-zakonczenie wojen grecko - perskich
okres hellenistyczny (323 r. p.n.e-podboj przez Rzym Egiptu)
Cechy myśli politycznej okresu klasycznego w Grecji:
myśl polityczna to myśl elit, typowa dla epoki niewolniczej, adresowana była do ludzi wolnych, a obejmowała wyłącznie ludzi uprzywilejowanych
spowodowała pojawienie się wielu pojęć, które utrwaliły się w kulturze światowej (pojęcie, instytucje „demokracja”)
Grecja była kolebką myśli politycznej (korzystne położenie geograficzne i ożywione kontakty handlowe z państwami Bliskiego Wschodu i państw Morza Śródziemnego np. Egipt , Babilonia).
Myśl polityczna Greków podlegała pewnej ewolucji - na początku wskazywano na jedność świata helleńskiego - zmieniło się to w okresie klasycznym, wraz z pojawieniem się POLIS, to poczucie jedności ustępowało idei obywatelstwa państwa-miasta.
Powstawaniu p-m pomagało na pewno ukształtowanie terenu - zróżnicowanie form ustrojowych w tych państwach spowodowało możliwość wyodrębniania różnych ustrojów.
Wyodrębnienie roli ludu (DEMOS) - sprawowanie władzy to nie przywilej, lecz sztuka (przeznaczona dla ludzi wybitnych, działających dla dobra ogółu).
Kiedy w Atenach zaczął się kryzys demokracji, poszukiwano idealnego rozwiązania na państwo (szukano syntezy cech: stabilności ,ładu, bezpieczeństwa).
Systemy i ustroje:
ustrój monarchiczny - przeciwstawny tyranii
arystokracja (aristos- najlepszy) - rządy ludzi bogatych majątkiem i duchowo
plutokracja (plutos - bogactwo) - rządy ludzi bogatych
oligarchia (oligos- nieliczny) - rządy wąskiej grupy, przeciwstawiane demokracji
demokracja - wyodrębnione i realizowane przez Greków, demokracja ateńska w szczytowym rozwoju była w V działalność. p.n.e.(działalność Peryklesa), słowo demokracja po raz pierwszy pojawiło się u Herodota.
Trzy składniki demokr. Aten.:
idea wolności - głównie wolność słowa („izegoria”), przekonań np. w teatrze
wolność praw („isonomia”) - równe traktowanie wolnych obywateli przed sadem i w prawie podatkowym; każdy miał możliwość pełnienia funkcji politycznych (losowanie stanowisk - spośród 2 najwyższych grup majątkowych; wprowadzenie DIET - pensji dla funkcjonariuszy państwowych
idea praworządności - dobrowolne podporządkowanie się normom prawnym, prawo ma służyć człowiekowi (może on je zmienić jeśli jest złe, ale dopóki obowiązuje jest w obowiązku go przestrzegać - PRAWO JEST PANEM DEMOKRACJI
SOFIŚCI (sofistyka) - sofisticos - mędrzec, sofia - mądrość
Nauczali w V-IV w p.n.e; głosili tezę, iż nauka jest jednością przemyśleń teoretycznych z praktycznymi rozważaniami (praktycyzm - to co da się wykorzystać w praktyce, jest dobre, poprawne)
Dlatego pobierali oni opłaty za swe nauki (czemu przeciwny był Sokrates)
Cechy Sofistow:
burzyciele wszelkich praw i autorytetów - jawiło się to w sprzeciwach do pewnych a priori zasad. Każda teza może być podważona, pokazana z innych punktów widzenia
nauczali w toku dyskusji
Reprezentacja sofistow:
Protagoras z Abdery - twierdził ze naczelną wartością jest człowiek, wspólnota ma służyć jednostce, nie oznacza wspólnotą zrzeszenia indywidualistów, sensowność praw ma służyć człowiekowi
Hipiasz z Eligi - rozróżnienie miedzy prawem naturalnym a pisanym (pozyt.)
Antykon - przypisywał prawo nat. jako wzorzec dla każdego człowieka
Nadawali oni (sofiści) prawu nat. wyższą rangę, jest ono wspólne dla wszystkich, jest według sof. stałe i niezmienne - wolność, sprawiedliwość ,pokój są niezmienne i uzależnione od człowieka.
Prawo pozyt. zmienia się. Rola mędrca jest według sof. poznanie praw naturalnych i starania, aby władcy brali zawsze pod uwagę prawo natury w swych sądach.
SOKRATES
Nie pobierał honorarium za prace, nie pozostawił po sobie ani jednego słowa napisanego.
Jego przemyślenia utrwalił Platon, natomiast Sokrates nauczal dyskutując.
Nauczał, że należy dochodzić do istoty prawdy.
Każdy człowiek obdarzony jest rozumem. Jeśli czyni źle, to dlatego, ze nie wie co jest istota prawdy. Dochodzić istoty prawdy można pytając.
Sok. został osadzony w więzieniu za podjudzanie młodzieży do nieposłuszeństwa.
Dokonał systematyzacji ustrojów polit. Nie uznawał żadnego za najlepszy, a za najbardziej POPRAWNY uważał monarchie. Opowiadał się za władzą elit - najdoskonalszych.
Uczniowie Sokratesa byli świadkami rozkładu demokracji ateńskiej:
Ksenofont - uznał ze moralność uchroni demokracje przed upadkiem
Isokrates - chciał przywrócić jedność świata helleńskiego (umożliwiłoby to ekspansje, jedność prawa, ustrój mieszany (demokracje + arystokracja) miał być najlepszy, założyciel swoistej Akademii poprzedzającej tą Platona
PLATON -
Ateńczyk z arystokratycznej rodziny, poznał Sokratesa w wieku lat 20, był jego uczniem przez 8 lat.
Podróżował (Azja Mniejsza), założył Akademie w Atenach (inaczej niż u Sokratesa - kładziono nacisk na aspekt wychowawczy), która istniała do 529r. n.e.(zamknięta przez cesarza Justyniana)
CECHY:
forma dialogu wszystkich dziel - najlepsza forma dla pokazania wielu różnych punktów widzenia (w ten sposób mógł również ukryć swoje poglądy, wkładając swoje myśli w usta Sokratesa)
posługiwał się językiem literackim, często odwołując się do mitologii greckiej, co czyniło jego przemyślenia bardziej przystępnymi
Dzieli się dzieła Platona na 3 główne okresy:
wczesno-krytyczny - określał pewne podstawowe pojęcia etyczne
średnio-konstrukcyjny - najwięcej polotu i artystycznego zabarwienia
późno-dialektyczny - „PRAWA”
Założenia metodologiczne:
Idealizm obiektywny oraz dualizm świata (świat idej - trwały i niezmienny (metafora jaskini) gdzie dostęp maja tylko filozofowie oraz świat rzeczywisty - odbicie świata idej)
Kontynuował przekonanie, że wiedza jest tylko przypominaniem sobie tego, co jest zapisane i przyniesione na świat przy urodzeniu.
Tylko filozofowie mają możliwość poznania swojego życia na lepszym poziomie (teoria ANAMNEZY). Na szczycie drabiny idej stała idea dobra.
Ludzi dzielił na:1) filozofów 2) wojujących 3) żywiących
Poszukiwał wzorców dla idealnego ustroju państwa na Krecie i w Sparcie. Tylko to, co STAŁE i NIEZMIENNE było dla Platona doskonałe. Dokonywał on klasyfikacji form ustrojowych (wg. P. ulegają one degeneracji - jedna degeneruje się rodząc gorszą)
timokracja (timos - zaszczyt) - najlepsza według P., bo charakteryzuje się dyscypliną, porządkiem; rządy tych, którzy doszli do zaszczytu na polu chwały, inaczej mówiąc elita z pola bitwy
oligarchia (bogaci, elita) - timokracja degeneruje się, poprzez chęć bogacenia się rządzących
demokracja - niska ocena wg. P.; oligarchia rodzi dysproporcje, konflikty społeczne (biedni i bogaci). Demokracja jest niestabilna, gdyż władze sprawuje lud ogarnięty szałem wolności (degeneracja osobowości człowieka). Nie ma w ustroju demokratycznym obywatelstwa, działania na rzecz państwa. Cechuje ja anarchia, bezrząd i degeneracja osobowości, wiec ewoluuje w
tyrania - cechuje ją obłuda panującego, egoizm
Poszukiwanie prawa idealnego.
Platon stwierdzał istnienie dwóch rodzajów własności: materialnej oraz rodzinnej - wyeliminowanie obu było gwarancja utrzymania państwa idealnego.
Ważny był również podział społeczny. P. dzielił ludzi na grupy, zależnie od zdolności przyrodzonych (Bóg przydzielił im domieszki metali złota - filozofowie, ich zadaniem było poznanie, srebra - wojownicy z cecha odwagi, i żelaza. Wszystkie te cechy łączyło dostępne dla każdego UMIARKOWANIE.
SPRAWIEDLIWOŚĆ - było to czynienie tego do czego zostało się powołanym (np. posag ma być piękny)
NIESPRAWIEDLIWOŚĆ - rodzi się z chwilą naruszenia miejsca przypisanego w strukturze społ.
Idea dobra była ideą najważniejszą, do jej poznania prowadzi państwo i rządzący (filozofowie). Oni wskazują różnice miedzy dobrem a złem (złem jest brak wiedzy)
Dwa rodzaje polityki:
pospolita - dotyczyła np. działań na arenie międzynarodowej, mniej interesowała P.
prawdziwa - prowadzi do poprawy ludzi, nasycona moralnością, niczym sztuka pasterska - polityk to pasterz i prowadzi stado do idei dobra.
Temat: Arystoteles.
Pochodził z innego środowiska innego niż Platon, co miało wpływ na jego filozofię. Urodził się w Stagirze. Ojciec był lekarzem.
Utworzył szkołę parypatetycką (uczyli spacerując).
Twórczość dzielimy na okresy:
pisma wydane przez Arystotelesa, przeznaczone dla ogółu (prace prawno-naukowe przeznaczone dla ogółu)
materiały naukowe będące wynikiem pracy A i jego uczniów; dokonywano syntez i opracowań;
opracowanie naukowe przeznaczone dla użytku szkoły:
- pisma logiczne i przyrodnicze, metafizyka (pierwsza filozofia), praktyczne (etyka i polityka), poetyczne
Punktem wyjścia była krytyka Platona.
Tylko to, co można zbadać jest rzeczywiste (empiryzm). Idee nie istnieją, są wytworem umysłu. Nie można oddzielić idei od rzeczy, bo są z nimi związane. Świat składa się z materii i formy, rzeczy kształtujących i kształtowanych. Są one w ruchu.
A dostrzegał potencjał w ruchu. Dla Platona to, co było stałe było doskonałe. A. uważał, że to, co jest w ruchu ma potencję. Podobnie jak w liberalizmie - zmiany są dobre, zastój zły.
Uważał, że państwo należy do tworów natury, jest przejawem ruchu, rozwoju, ewolucji (od rodziny, przez miasto do państwa, które jest doskonałe, jest zwieńczeniem rozwoju społecznego). Celem państwa jest zapewnienie ludziom dobrego życia - pełnię rozwoju ducha, zapewnienie dóbr materialnych.
Był rzecznikiem indywidualizmu. Człowiek jest istotą polityczną (zoonpiliticon), czyli jest stworzony do życia w państwie, jest to od natury, człowiek przejawia człowieczeństwo tylko w grupie (inaczej nie jest człowiekiem). Był przeciwnikiem unifikacji, nie patrzył na państwo jak na jedność, uważał, że państwo jest zbiorem indywidualności, musi mieć przez to taki ustrój by zaspokoić potrzeby wszystkich. Przez to powstała koncepcja „złotego środka”.
Państwo nie jest wytworem aktu woli, boskiego namaszczenia, jest za to wytworem człowieka.
istocie państwa decyduje jego ustrój (forma rządów). Ustrój to porządek władz, a zwłaszcza władzy naczelnej. Dzielił władzę na czynniki:
obradujący - nad sprawami państwowymi
rządzący - polityka wewnętrzna
sądzący
Klasyfikacja ustrojów państwa wg. kryterium kto rządzi:
ustroje właściwe:
- arystokracja - rząd jest gotów służyć
- monarchia - daje możność poszanowania prawa, daje gwarancję rządów rozsądnych
- politeja - najlepsza forma, forma mieszana (oligarchia i demokracja), miała zapewnić równowagę, stabilność, rzecznikiem umiarkowania jest klasa średnia, najwyższy stopień poszanowania praw jednostki i zbiorowości
ustroje zwyrodniałe:
- oligarchia - brak umiarkowania, grupa kieruje się własnym dobrem
- tyrania - rządy demagogów, z umiarkowaniem nie mają nic wspólnego
- demokracja - niestabilna, lud kieruje się doraźnymi celami, hasła demagogiczne, decyzje podejmowane często bez względu na prawo, lud dla siebie jest despotą
A. podzielił ludzi ze względu na bogactwo.
Koncepcja sprawiedliwości:
sensu largo (ogólnym) - przestrzeganie prawa, cnota ogólna, obejmuje ogół norm prawnych
sensu stricto (w rozumieniu węższym) - dzielił ją na:
- sprawiedliwość rozdzielająca - odnosi się do rozdzielania zaszczytów i dóbr, które mogą tworzyć podział, robi się to ze względu na zasługi
- sprawiedliwość wyrównująca - dotyczy handlu, wymiany, stosunków międzyludzkich, które rodzą zobowiązania, obowiązuje zasada równości bezwzględnej, wszystkie jednostki traktuje się tak samo
- sprawiedliwość polityczna - rodzaj ładu politycznego, który powinien występować w państwie dążącym do zaprowadzenia dobrobytu i prowadzenia polityki w sposób dobry, kieruje się zasadą pożyteczności
Po śmierci A. nastąpił w niedługim czasie upadek Grecji.
Nauki A. odnowili św. Tomasz i Leon XIII.
Temat: Nurty Grecji okresu helleńskiego.
Związany z upadkiem i rozkładem polis, ostatecznie z opanowaniem Grecji przez Aleksandra Macedońskiego.
Cechy okresu:
Duże wymieszanie się kultur (polis => kosmopolis).
Zniknął dotychczasowy podział na Grecję i barbarzyńców.
Pojawiły się postawy nastawione na przetrwanie.
Nurty:
cynizm:
- cynicy (Arystyp z Cyreny) - kompromis z każdym ustrojem, trzeba się z nimi pogodzić, pozostawić politykę na uboczu; nad wartościami związanymi z polityką przedkładają ducha; szukali przyjemności, minimalizowali wyrzeczenia i nieprzyjemności, byli w tym jednak umiarkowani; prawom należy się podporządkować; charakteryzował ich spokój wewnętrzny.
- cyrenaicy (Diogenes) - pogarda dla norm obyczajowych, szydzili z władców.
epikureizm - szkoła pesymizmu, przetrwania, oderwania się od tego co nas otacza; założenie materializmu, odrzucenie idei; poza materią nic nie istnieje; materia posiada budowę atomistyczną, jest w ruchu, przetwarza się; materia jest poznawalna; wszystko co dzieje się w przyrodzie jest zdeterminowane koniecznością, dzieje się niezależnie od człowieka.
sceptycyzm (Pirron z Elidy) - głosili filozofię zachowania spokoju ducha poprzez bierność, obojętność, niewyrażalnie opinii, wątpienie w sądy ostateczne (człowiek nie ma takiej wiedzy), umysł może formułować tylko opinie prawdopodobne; podobnie jak epikureicy i sofiści stawiali wyżej prawa natury niż prawo pozytywne, ważne dla nich też było prawo zwyczajowe (bo więcej jest potencjału w wielowiekowej mądrości)
stoicyzm (Zenon z Kitio, Chryzyp z Soloi) - stworzyli zwarty system filozoficzny, pojawiły się elementy wschodniego fatalizmu, kosmos rozwija się cyklicznie (ewoluuje i znów wraca do stanu początkowego) człowiek jest bierny, nie ma na to wpływu; uważali, że człowiek jest wolny, gdy uwolni się od potrzeb świata; hołdowali emigrację wewnętrzną (ucieczka do wnętrza siebie, rozwój wnętrza, rozumu); twierdzili, że każdy może się rozwijać, ludzi dzielili na mądrych i głupich; głosili ideę ogólnoludzkiego obywatelstwa, ponadnarodowe państwo.
Temat: Myśl prawnopolityczna Starożytnego Rzymu.
Silne wpływy Greckie (zwłaszcza stoicy), dostosowywali je do warunków imperium. Ze stoików najbardziej odpowiadała im idea kosmopolityzmu.
Poligiusz (zakładnik z Macedonii) - uważał, że Rzym jest uprawniony do panowania nad światem przez to, że miał:
dobrą organizację wewnętrzną
stabilność władzy i prawa
Miał koncepcję cyklicznego rozwoju państwa, porównywał je do organizmu ludzkiego (tak samo się rozwija), wyróżnił stadia:
wzrost - odpowiednią formą rządu jest monarchia
wyjście z okresu wzrostu (dojrzewanie) - odpowiednią formą rządu jest tyrania
wzlot - odpowiednią formą rządu jest arystokracja
upadek - odpowiednią formą rządu jest oligarchia i demokracja
Uważał, że ustrój Republiki Rzymskiej jest najlepszy (mieszanka demokracji i arystokracji), jest odporny na destrukcję.
Marek Tuliusz Cycero - twórca rzymskiej doktryny prawno-politycznej. Szukał receptury na zachowanie Republiki. Odwoływał się w tym celu do praw natury. Podzielił prawo na natury, wieczne i pozytywne. Prawo naturalne ma wyjaśniać pojawienie się związków społecznych (rodzina, państwo). Państwo powstaje na drodze rozwoju społecznego. Państwo to rzecz ludu (res publica), a spaja je prawo (integruje obywateli). Mówiąc o władzy twierdził, że jest czymś naturalnym, wynika z logicznego myślenia, natura hierarchizuje świat, władza jest niezbędna, gdyż reprezentuje zgodność, zwierzchność i jedność. Ustroje dzielił na:
dobre
- najlepszy jest pomieszaniem innych, konieczna jest idea zgody, ostoją tej zgody jest współdziałanie różnych stanów
złe
W okresie przyncypatu (od 31 r p.n.e.) nastąpił rozkwit literatury:
Lucjan Seneka (nauczyciel Nerona) - propagował życie cnotliwe w oparciu o prawa naturalne. Zalecał szukanie dobra samego w sobie, tolerancyjność, piętnował chciwość (źródło zła), złe jest dążenie do bogactwa za wszelką cenę. Państwo powinno być praworządne i stabilne.
Rzymianie stworzyli szkoły prawa, gdzie wykładali. Rzymianie sklasyfikowali prawo na publiczne i prywatne lub na:
ius cyvile - obowiązuje obywateli rzymskich poza miejscem zamieszkiwania
ius peregrinorum - dopuszczało ważność czynności prawnych dokonanych przez cudzoziemców zgodnie z ich prawem
ius gencium - instytucje prawne wspólne Rzymianom i cudzoziemcom oparte na prawie naturalnym
Temat: Wczesne chrześcijaństwo.
Główne filary filozofii chrześcijańskiej rodziły się, jeszcze gdy powstawał neoplatonizm, neopitagoreizm. Nawiązywała ona do filozofii starożytnej, ale nie była jej kontynuacją.
Nauka uczniów Chrystusa opierała się na:
poznanie - interpretacja, jako poznanie Boga
prawo moralne
zapowiedź życia pośmiertnego - powodowało to odsunięcie od rozważania wszystkiego co nie było związania z życiem wiecznym
Władza kościelna nadrzędna w stosunku do świeckiej (bo ona reguluje tylko to co na ziemi).
W pierwszym okresie filozofia chrześcijańska czerpała ze starożytności:
platonizm - sytuowanie idei jako absolutu, przywiązanie do świata duszy
arystotelizm - istnienie pierwszej przyczyny, którą jest Bóg
stoicyzm, cynizm (filozofie życia) - dążność do kontemplacji nad prawem pozytywnym, odrzucenie przywiązania do ciała.
Cechy myśli wczesnochrześcijańskiej:
zmiana poglądów dotyczących początku istnienia - życie doczesne to etap życia wiecznego
prawda jest objawiona - poszukiwać jej należy w słowach Chrystusa, rozum traci prymat na rzecz wiary
człowiek jest stworzony na podobieństwo Boga (wykluczenie autokreacji człowieka)
organizacja państwa, (władza) przeczy miłości, pojawiają się problemy jakiej władzy słuchać; czy złej władzy się opierać?
Etapy rozwoju:
Okres kształtowania się filozofii chrześcijańskiej (XIV wieków):
okres pierwszy (do VI w.) - czas formowania zasadniczych doktryn, okres patrystyki:
- Paweł z Tarsu (I w.)
pierwszy komentator wczesnochrześcijańskiej doktryny społeczno-politycznej
koncepcja władzy politycznej:
- stworzył teorię pochodzenia władzy, dokonał oddzielenia władzy od osoby (zdepersonifikowanie władzy), władza jest narzędziem w ręku Boga, natomiast osoba władcy tej władzy służy
koncepcja oporu wobec władzy - nie wolno się jej sprzeciwiać, rozwiązane należy zostawić Bogu
stosunek chrześcijanina do władzy - władza pochodzi od Boga, winniśmy jej posłuszeństwo, władza jest narzędziem, które ma ułatwiać czynienie dobra i chronić przed złem, więc ten kto czyni dobro nie ma powody by lękać się władzy, ten kto czynił będzie źle, będzie ukarany przez władzę (narzędzie karzące), władzy nie należy słuchać mając nadzieję na nagrodę, tylko ze względu na własne sumienie.
Paweł zachęca do słuchania władzy, dopuszczalna jest krytyka, ale bez wystąpienia przeciw władzy
- Apologeci - wzorowane na mowach obronnych (autorem pierwszej aologii był Terturian)
- Terturian
oskarżenie filozofów o bezradność i jałowość
nie neguje do końca poznania rozumowego, ale priorytetem jest wiara, pojmuje ona niepojęte (absurda)
był rzecznikiem surowych obyczajów, bierność wobec pokus, negację prawa pozytywnego, kwintesencją jest miłość
- Orygenes (szkoła aleksandryjska)
uwolnił filozofię od anatemy pierwotnych chrześcijan (od negacji filozofii), uznawał filozofię jako naukę pomocniczą, która współtworzy z wiarą świadectwo prawdy
prawo natury królem wszystkich ludzi
dopuszcza nieposłuszeństwo złej władzy (np. nie przyjmowanie urzędów - bierny opór)
okres drugi (VII-XIV), obrony i systematyzowana doktryn
- św. Augustyn
ur. w Pn Afryce w Tagaście, w wieku 30 lat otrzymał chrzest
kontynuacja okresu patrystycznego
punktem wyjścia była koncepcja budowy nowego państwa (Rzym upadał) biorącego pod uwagę także dorobek rzymski (np. pojęcie res publica to res comunis czyli rzecz wspólna)
naród jest tożsamy z państwem, jest to wielka grupa ludzi rozumnych połączona ideą dobra, która ich spaja i jest ich celem
obowiązkiem narodu jest wytyczanie takich celów, które będą do tej idei prowadziły
sprawiedliwość jest odstawą wszelkiego porządku społecznego, sprawiedliwość to zapewnienie pokoju, a pokój to ład, uporządkowana zgoda, obejmuje wszystkie szczeble życia społecznego aż po życie międzynarodowe, synonimem tego ładu jest hierarchia i przestrzeganie miejsca do którego zostało się przypisanym
wyróżniał państwa:
ziemskie - niedoskonałe, dąży do zaspokojenia interesów
niebieskie - kieruje się sprawiedliwością
państwo jest władzą opiekuńczą, dlatego przeciwstawia się absolutyzmowi państwa, despotyzmowi
formułuje też koncepcję prawa, tworzy jego typologię:
lex eterna (dei) - prawo wieczne, ma charakter prawa uniwersalnego, przejaw Boga na ziemi
lex naturalis (prawo naturalne) - odciśnięcie w rozumie części prawa wiecznego
lex populus (hominis, temporaris) - prawo ludzkie, doczesne, jest potrzebne by ludzie przestrzegali prawa, znajduje się w nim sankcja przymusu, jest też kara za nieprzestrzeganie, jest spisane dla utrzymania karności
celem do którego dąży człowiek jest szczęście, do szczęścia potrzebne jest poznanie Boga i własnej duszy, otaczający świat jest nieistotny
wymienia prawdy, które są ważne w poznaniu:
przewaga Boga nad stworzeniem - Bóg pierwszym bytem, istnieje z własnej natury
przewaga duszy nad ciałem - tylko przez duszę możemy poznać Boga
przewaga uczucia i woli nad rozumem
trzy fundamenty małżeństwa:
fides - wierność
proles - potomstwo
sacramento - sakramenty
nie można przywiązywać wagi do majątku, własność należy do Boga, nadmierne bogacenie to ingerencja we własność boską; bogaci będą potępieni nie przez to, że mają bogactwo, ale przez to, że nie dzielą się z biednymi; jałmużna jest dozwolona, ale nie do końca, gdyż jest w niej element poniżenia, lepiej pożyczyć, by pobudzić aktywność
złu społecznemu zapobiegać należy przez odrodzenie moralne
praca najlepiej przez niego oceniana:
rolnictwo
handel
istnieją granice posłuchu, gdyż dopuszcza bierny opór
aweroizm - powrót arystotelizmu, wprowadzenie kilku korekt przez św. Tomasza, wykańczaniem filozofii zajęła się scholastyka
WYKŁAD VI
Erazm z Rotterdamu - holender
przedstawiciel typowego pisarstwa renesansowego, wielki humanista, w swojej doktrynie staje naprzeciw Machiavellego
przełom 15/16 wieku, należał do zakonu augustianów, prowadził swobodne życie uczonego, sam określał siebie jako obywatela Europy, był jednocześnie protoplastą zjednoczenia Europy( jak Dante)
od niego bierze początek epoka nowoczesnych doktryn politycznych, która zakłada, że zmiany społeczne wywołują mechanizmy i właściwości ludzkie
uważał, że za losy państwa i społeczeństwa odpowiada poziom moralności wykształcenia ludności( tak jak Modrzewski)
nacisk na wykształcenie, gdyż rozum to jedyne kryterium rozróżnienia dobra i zła
ludzie wykształceni potrafią postępować etycznie , bo tylko oni rozumieją to odróżnienie
uważał, że miarą dobrego chrześcijanina jest rozum
odróżniał wiarę od nauki -stosował na tych płaszczyznach całkowite rozgraniczenie
droga do odbudowy społeczeństwa prowadzi przez oświecenie umysłu
IDEALNY WŁADCA- „O władcy chrześcijańskim”
władca jest wcieleniem rozsądku, sprawiedliwości, dobra, umiarkowania( reguły prawa i sprawiedliwości)
kieruje się dobrem wspólnoty
PROBLEMATYKA WOJNY:
wojny są sprawiedliwe i niesprawiedliwe( rozróżnienie ze względu na zagrożenie inwazją turecką )
sprawiedliwe- to wojny obronne( podstawową zasadą jest pacyfizm)
pogjęciu działań obronnych decyduje nie władca lecz cały naród przez swoją reprezentację
UTOPIA RENESANSOWA:
Tomasz Morus, Campanella
Utopia pojawiła się jako nowy nurt (choć istnieją nawiązania do antyku- Platon) - nazwa pochodzi z renesansu
utopia polityczna
cechy właściwe nie tylko utopii renesansu
jest projekcją ideału tworzenia państwa i stosunków społecznych
jest zakamuflowaną krytyką projektem myśli różniących się diametralnie od rzeczywistości
charakteryzuje się skrajnym radykalizmem, jest aktem niezgody wobec otaczającej rzeczywistości
spełnia pewne zadania, poprzez odważne przedstawienie innej opinii, pobudzała do zadawania pytań
prowokacja, pobudzenie i zachęta do eksperymentu
Inne cechy doktryny utopijnej:
zakładają skrajną skrupulatność w kreowaniu wizerunku państwa, reglamentację każdej dziedziny życia; wizja funkcjonalizmu
dokładnie porządkowała wszystkie sfery życia
skrajnie zaplanowane doskonalenie było o wiele większym złem niż krytyka rzeczywistości
Morus:
( 15/16 wiek)- Anglik, mieszczanin, prawnik, współpracownik henryka VIII, święty( beatyfikowany 400 lat po śmierci)
„ Książeczkę” napisał gdy był ambasadorem we Flandrii
wpłynęły na niego odkrycia geograficzne przez które wyobraźił sobie ten raj na ziemi
słuchał opowiadań Hitlodeusza( żeglarz), o wyspie Utopii( „Złota książeczka o najlepszym ustroju państwa i nowej wyspie Utopii”)
negatywnie w swym dziele reagował na rzeczywistość- transformacja w kierunku kapitalizmu, podziały społeczne, pauperyzacja
głównym złem jest własność prywatna, jej wyracjonowanieto warunek idealnego państwa( była to wizja jak na owe czasy wyjątkowo skrupulatna)
państwo miało skupić się w 54 miastach, otoczonymi regionami rolniczymi( wszystkie miały być identyczne- absolutna równość)
podstawową komórką społeczną nie była rodzina, lecz komuna; wszystkie dzieci wspólne( komórka- 40 osób, rodzina na czele z patriarchą)
organizacja władzy: prosty wybór urzędników, częsta rotacja; wojny obronne, lub dla wyzwolenia narodów od tyrana
kwestie religijne: całkowita tolerancji, swoboda wyznania, duchowni tylko jako pełnomocnicy ludzi w sprawach duszy
dziennie praca miała trwać około 6 h- traktowana jako powszechny obowiązek i przyjemność
Campanella:
„ Miasto słońca”- 1602
początek 16/17 wiek
kreuje utopię władzy absolutnej, zupełnej
kapłan, metafizyka + 3 współpracowników rządzi sprawując władzę nad wszystkimi
Jean Bodin (Bodinus):
twórca nowej koncepcji suwerenności władzy
inspirator klasycznego absolutyzmu wraz z Machiavellim na przelomie 15/16 wieku
Pojmował absolutyzm w dwóch ujęciach:
sensu largo( szersze)-władza w rękach jednostki, wyłączność w tworzeniu prawa i pozostawanie organów władzy poza wszelką kontrolą- dominacja państwa nad jednostką
sensu stricto( węższe)-forma rządów monarchicznych od 16 wieku( dojrzałe)- choć sięgają one starożytności (Bliski Wschód, Egipt, Mezopotamia- władcą jest Bóg)
W starożytnym Rzymie - ewolucja od dominatu do pryncypatu
Monarchia Karola Wielkiego - imperium uniwersalistyczne
12 wiek- monarchie narodowe
„ król jest cesarzem w swoim królestwie”
rozbudowany katalog prerogatyw królewskich
Bodin stworzył fundament absolutyzmu klasycznego( realnie w 17 wieku),( 18 wiek absolutyzm oświecony- Prusy, Austria, Hiszpania i powierzchownie w Rosji)
Monarchę francuskiego określał jako pierwszego sługę narodu- jego głównym zadaniem jest zapewnienie ładu drogą reform
Różnice między absolutyzmem renesansowym a 17 wiecznym:
w 17 wieku obok argumentacji religijnej jest też laicka, racjonalistyczna- król jako symbol rozumu, nastąpiła eliminacja organów przedstawicielskich i monarcha preestał być czymkolwiek ograniczony
król jest nie tylko lekarzem państwa, lecz jawi się również jako architekt, zegarmistrz, który państwo naprawia
Bodin:
Adwokat, żył w 2 połowie 16 wieku( zmarł 1569). Jako znawca prawa rzymskiego wykładał na uniwersytecie w Tuluzie.
Położył fundamenty teoretyczne dla klasycznego absolutyzmu, kształtując nowoczesną teorie suwerenności władzy państwowej.
Jego doktryna to odpowiedz na czasy, w których żył; wojny religijne we Francji, chaos, symptomy anarchii władzy.
Postulował wzmocnienie władzy króla, gdyż tylko silna władza może wyprowadzić Francję z chaosu.( 1576- „ Sześć ksiąg o rzeczpospolitej”- wysoki poziom wywodu, erudyta, dobrze wykształcony) Mimo wybitnego wykształcenia nie wierzył w poglądy Kopernika ani Galileusza- wolał dawać wiarę zabobonom.
NOWA KONCEPCJA PAŃSTWA I WŁADZY:
teoria państwa opiera się na tym że podstawą istnienia państwa jest władza suwerena
państwo- sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym, co jest dla nich wspólne, z władzą suwerenną na czele
podstawowa komórką jest rodzina a państwo jest komórką publiczną
Rozróżniał różne formy ustrojowe w zależności od tego kto stał na czele władzy:
monarchia- jednostka
demokracja- grupa
Bodin był zwolennkiem monarchii, symbolu jedności narodowej, inkorporuje suwerenność, wierzchołek władzy jest tylko jeden. Suwerenność to zjawisko obiektywne, niezależne. Władza może też być sprawowana przez ogół ale musi mieć znamiona suwerenności( niezależność od nikogo z zewnątrz, niezawisłość wewnętrzna od poddanych)
Władza prywatna- 4 relacje:
męża z żoną- lub odwrotnie
ojca nad dziećmi
pana nad niewolnikiem
Władza publiczna:
Jest to suwerenna władza monarchy. Jej istotą, przejawem jest wyłączność prawodawcza. W stanowieniu prawa- ustawodawcze. Decyduje o wszystkich innych dziedzinach aktywności politycznej
Cechy wyłączności prawodawczej:
brak ograniczeń ze strony czynników zewnętrznych- tylko monarcha stanowi prawo
brak ograniczeń ze strony poddanych lub poprzedników, nie zwyczaj wiąże króla, wyższość prawa pisanego nad zwyczajowym
brak ograniczeń w czasie, nie można uznać za suwerena organu lub człowieka sprawującego władzę tymczasowo- prawdziwa suwerenność jest nieograniczona w czasie
Jedynymi ograniczeniami władzy prawodawczej jest prawo boskie i naturalne. Władca suwerenny słucha norm praw natur, bo wie, że sprzeciwianie się im sprzyja wynaturzeniu. One są sprawiedliwe, a sprawiedliwe powinno być również prawo pozytywne.
(za prawem pozytywnym musi stać przymus)
To monarcha i jego sumienie ocenia na ile prawo pozytywne jest zgodne z prawem natury, za to będzie osądzony, nie przez poddanych, ale przez Boga.
Własność prywatna jest ostoją wszelkiego porządku, wynika z prawa natury. Monarcha nie może jednak sięgać po jałmużnę- podatki powinien pokrywać ze skarbu a sam powinien pokryć koszty władzy.
celem państwa jest wspieranie własności prywatnej, bogacenia się ludu
odrzucał Bodinus podziały stanów, wszyscy w takim samym stopniu są poddanymi władzy
suwerenność władzy jest niepodzielna, nie podlega ona Kościołowi( rozdział kościoła od państwa)
zobowiązanie suwerena do zachowywania umów związanych z własnością prywatną-ograniczenie władz
Specyfika Bodina:
O ile wcześniej władca był związany prawem zwyczajowym, Bodin zmienił tą zasadę. Władca stał się twórcą prawa na swoim terenie.
Doktryna ta nie była popularna za życia jej twórcy( dopiero 17,18 wiek)- doktryna nowoczesna.
Temat: DOKTRYNY WIEKU XVII.
Cechy charakterystyczne:
teorie prawa natury zasadzające się na przekonaniu, że podstawowe prawa natury mogą być wyprowadzne z natury ludzkiej drogą rozumową, empiryczną a nie tylko teologiczną
desakralizacja pojęć, żródeł rządzących stosunkami społecznymi; porównania do metod matematycznych( pewne twierdzenia są od Boga tak niezależne jak sama matematyka)
złożyły się na kształt nowych doktryn: kryzys feudalizmu, doszła do głosu burżuazja, ochrona własności prywatnej, idea wolności, dążenie do wolności umów, handlu, swobód gospodarczych- człowiek jako nieograniczony w pomnażaniu własności prywatnej
Franciszek Bacon( 16/17 wiek)
Prawnik, adwokat, za Jakuba I zajmował najwyższe stanowisko administracyjne, empiryk, zamieszany w korupcję, potem został uwolniony z więzienia.
teza o odrzuceniu stanowiska grupy sceptyków o niepoznawalności przyrody
uważał że przyroda jest poznawalna i tezy na temat tego poznania można modyfikować
utylitaryzm- nauka ma być przydatna
rzecznik władzy monarchicznej centralnie sterowanej
odrzucał jednak jednowładztwo, rzecznik monarchii konstytucyjnej
monarcha ma zachować dystans do każdej grupy społecznej, ma je wszystkie reprezentować
za dwa podstawowe stany uważał: szlachtę chłopstwo
rzecznik utopii „ Nowa Atlantyda”, zachowanie własności prywatnej, stanów społecznych, ogromne znaczenie nauki i wiedzy( pomysł ustanowienia „Domu Salomona”( Akademia nauk) w państwie, niezależnej od państwa lecz przez nie dotowanej-dla krzewienia nauki)
nauka ma być niezależna od polityki
4 Filary Dobrego Rządu:
religia
skarb
sądy
administracja
Wszystkie muszą być rozpatrywane w równym stopniu.
Zasady dobrego rządu
umiarkowanie
stopniowe reformy- gradualizm
podatki za zgodą parlamentu
ministrowie to wykształceni, kompetentni fachowcy
Temat: DOKTRYNY PRAWA NATURY.
Pojawia się w historii myśli politycznej od antyku.
Można je podzielić na trzy obszary, tradycje:
tradycja antyczna- ( Sofiści- Hippiasz z Elidy, Arystoteles, Stoicy)
tradycja średniowieczna( św. Tomasz, Augustyn)
tradycja nowożytna( głównie 17 i 18 wiek)
Cechy:
zeświecczenie, desakralizacja doktryn- świeckość przenika te doktryny
społeczeństwo to zbiór jednostek, zaabsorbowanych troską o własny interes, a nie całego narodu
źródłem prawa naturalnego jest sam człowiek, jest on też żródłem idei moralnych
człowiek jako jednostka apolityczna, aspołeczna; zawieranie umów społecznych jest czynnikiem powodującym to, że człowiek staje się istotą społeczną i polityczną
państwo czyni z nas istoty społeczne i polityczne
Stan natury - okres człowieczeństwa prymitywnego, wolnego, człowiek przedpaństwowy, prymitywny
Umowa społeczna - sposób przejścia ze stanu natury do stanu państwowego, leży ona u źródeł państwa, które jest dziełem ludzi
Temat: Główni przedstawiciele nowożytnej szkoły natury.
Hugo Grocjusz.
Był czołową postacią nowożytnej szkoły p.n. Był Holendrem.
Jego koncepcja p.n. zmierzała do desakralizacji prawa
Sformułował swe koncepcje w „O prawie wojny i pokoju”, „O wolności mórz”
P.n. są niezależne od czynników zewnętrznych (np. boskich) i wynikają z natury ludzkiej „p.n. jest do tego stopnia niezależne, że nawet Bóg nie może go zmienić”
Kardynalne p.n.:
- obowiązek poszanowania cudzej własności
- prawo wynagradzania szkód
- prawo dotrzymywania umów (pacta sum servanta)
- obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa
Rozróżnienie p.n. od p. stanowionego
P.n. jest niezmienne, a p.p. może być modyfikowane
Ważną gałęzią p.p. jest prawo międzynarodowe (był jego ojcem). Stosunki między narodami powinny być kształtowane na takich zasadach jak stosunki między jednostkami
Sklasyfikował prawa podmiotowe:
Uprawnienia, czuli władza w stosunku do samego siebie - wolność (libertas)
Władza w stosunku do innych
Władza nad rzeczami:
- pełne władztwo - własność
- niepełna własność - użytkowanie, zastaw, wierzytelność
Samuel Pufendorf
Reprezentant niemieckiej szkoły, wykładał w Heidelbergu
Punktem wyjścia jego filozofii było wyciągnięcie p.n. Spinowa natury człowieka. Spinowa naturze człowieka są dwie cechy:
Skłonność do życia Spinowa grupie
Egoizm - chęć zabezpieczenia własnych interesów
Są więc dwa podstawowe p.n.:
Prawo do ochrony własnego życia Spinowa majątku
Prawo do zabezpieczenia trwałości społeczeństwa
Neguje boskie pochodzenie p.n., uznaje jednak Boga za kreatora człowieka (stworzył go i stracił moc wpływania na niego)
Spinowa źródeł powstania państwa jest wola społeczna, powstaje ona Spinowa wyniku kilku aktów:
Chęć zrzeszania się jednostek i utworzenia społeczeństwa
Społeczeństwo uzyskuje ustrój konstytucyjny
Oddanie się społ. pod władzę suwerena - monarcha troszczy się Spinowa bezpieczeństwo poddanych
Baruch Spinoza
Był holenderskim Żydem
Jego doktryna związana była z powstaniem Niderlandów i ze ścieraniem w nich racji republikańskich (bogaczy) i monarchistycznych (kalwini)
Związana także ze sprzeciwem wobec nietolerancji
Podstawową wolnością jest poszanowanie wolności myśli, przekonań, wypowiadania się, sądów, jest niezbywalne, za zakazane można uznać jedynie poglądy wywrotowe
Uważa się go za prekursora liberalizmu
Doktryna jego była pozbawiona odwoływania się do Boga
Pismo Święte nie jest źródłem poznawczym, religia nie może być źródłem prawdy, bo jest tylko wykładnią reguł moralnych
Religia jest potrzebna, wiara jest wygodniejsza od trudów myślenia i jest dobra głównie dla prostych. Prawda jest domeną nauki, a wiara teologii
Rzecznik oddzielenia Kościoła od państwa
Chwali demokrację, bo ona najlepiej odpowiada wymogom rozumu. Ludzie poddają się prawu, którego są twórcami
Przejście od natury do państwa, bodźcem do zawarcia umowy społecznej była chęć do zmobilizowania szlachetnej strony natury ludzkiej
Państwo ma zapewnić szczęście, którego wyrazem jest wolność, czyli rozumne podporządkowanie się prawu. Ludzie nie mogą żyć bez prawa, państwa, bo dzięki nim wolność może być zagwarantowana
Władza nie może być nieograniczona, a musi być poddawana kontroli społecznej
Tomasz Hobbes
Polityk doby rewolucji angielskiej
Układ stosunków społecznych i powstanie państwa wiąże z naturą ludzką. Mówi o człowieku jakim jest, a nie jakim powinien być. Człowiek jest zły, egoista, nie liczy się z innymi członkami przedpaństwowego stada
Okres stanu natury to wojna wszystkich ze wszystkimi. Porównywał stan natury z anarchią, 3 cechy:
Istnienie absolutnej niczym nieograniczonej wolności
Istnieją tylko uprawnienia, nie ma zakazów i obowiązków
Skrajny subiektywizm działania i postępowania jednostki - każdy jest sędzią w swojej sprawie
Stan natury kończy się w momencie powstania państwa. Państwo powstało, bo ludzie bali się stanu natury i ze względu na instynkt samozachowawczy.
Ludzie oddają się pod władzę suwerena po to, by nie wyginąć
Cechy umowy społecznej:
Każdy z każdym umawia się, że przelewa pełnię swoich praw w ręce wybranego suwerena
Jest to umowa jednostronna - suweren nie jest stron umowy
Nie jest renegocjowana
W wyniku takiej umowy powstaje państwo zwane Lewiatanem, albo sztucznym człowiekiem
Wiąże dużą liczbę ludzi i podporządkowuje ich dla dania im bezpieczeństwa i pokoju
Państwo jest instytucją przymusu
Wolność nie wyklucza podporządkowania (przymusy). Wolności nie można oddzielić od konieczności. Porównywał wolność do rzeki, która z konieczności płynie określonym kierunkiem. Prawdziwa wolność może być realizowana tylko w państwie. Prawo stwarza ramy dla wolności. Bez prawa wolność przeradza się w dowolność.
Był przeciwnikiem republikanizmu. Forma mieszana ustroju jest absurdem. Uważa się go więc za zwolennika monarchii absolutnej. Państwa z władzą słabą i kontrolowana porównywał do dzieci spłodzonych z kalekich rodziców, które i tak niedługą umrą
Był rzecznikiem podporządkowania władzy duchownej władzy świeckiej.
John Locke
Duchowy ojciec liberalizmu. Był bardzo aktywnie zaangażowany w politykę. Jego poglądy rozwijały się z doraźnymi potrzebami politycznymi. Kształcił się w Oksfordzie. Był tutorem (wychowawcą)
Znał Lorda Kanclerza i to właśnie on wkręcił go w politykę. Szlajał się po świecie, jak był w Holandii to napisał „List o tolerancji”, potem napisał „Dwa traktaty o rządzie”.
„Traktat I” - polemika z sir R. Ilmenem (władzę absolutną wynosił na piedestał).
Człowiek wg. Lock'a jest istotą pozytywną, ludzie są dobrzy i rozumni, wiedzą, co dla nich jest dobre. Stan natury był stanem wolności, a nie swawoli, szczęśliwości. Jednostka posiadała prawo do czynienia wszystkiego do zachowania siebie i własności. Zakaz wymierzania kar za przestępstwo, które na celu miało zachowanie siebie.
Stadia stanu natury:
Prymitywne
Stadium zorganizowane
Locke uważał, że w stanie natury pojawia się idea własności. W 1-wszym stanie jest ona własnością ograniczoną (prawo do posiadania dóbr w ilości koniecznej do utrzymania; chłop jak uprawiał ziemię to ona przechodziła na niego). W stadium wyższym powstaje prawo do własności nieograniczonej, pojawia się bowiem wymiana, produkcja dla zysku. Stan natury jest więc kreślony w pozytywnych barwach. Więc czemu się to skończyło?
W dalszym życiu w naturze był dyskomfort:
Brakowało jednego sędziego (każdy był własnym sędzią), każdy musiał na własna rękę ścigać przestępców
Nie wszyscy ludzie przyjmowali p.n. za wiążące ich samych
Koncepcja umowy społecznej:
Zawierają się w niej da akty:
- umowa w sprawie zorganizowanego społeczeństwa, w wyniku tej umowy powstaje społeczeństwo obywatelskie (polityczne), przejmuje część uprawnień stanu natury
- umowa w sprawie rządu - dochodzi do powstania władzy politycznej
Nie ma więc powrotu do stanu natury
W II umowi przeniósł koncepcję prawa prywatnego na grunt polityczny. Mianowicie instytucję powiernictwa (trustship), zakładała ona istnienie 3 stron:
- 1 - nakładała mandat powierniczy (trustor)
- 2 - mandatariusz - przyjmował na siebie mandat (trustem)
- 3 - osoba najważniejsza - ta która miała odnieść korzyść (befeniciary tlu trust)
Na gruncie politycznym są 2 osoby:
- 1 - społeczeństwo (trustor)
- 2 - władca (befeniciary tlu trust)
Konsekwencje takiej umowy:
- władza poddawana kontroli
społeczeństwo dalej jest suwerenem, ma prawo odebrać władcy oddany mandat, wtedy umowę zawiera się od nowa
Koncepcja podziału władzy:
Legislatywa - jest władzą najwyższą (władza została przez niego shierarhizowana), nie obraduje stale i jest nienaruszalna, jest ciałem delegowanym
Egzekutywa - ciało obradujące stale, podlega legislatywie, która może ją odwołać (oprócz króla), jest nieliczna, nierozbudowana
Władza federatywna (łac. Federa = przymierze) - uprawniona do zawierania traktatów międzynarodowych; nie musi być oddzielona od pozostałych władz (tamte nie mogą być połączone)
Locke nie wyróżnia władzy sądowniczej, ma ona należeć do egzekutywy