1. Istota i rodzaje strumieni pieniężnych (finansów)

2. Teoria dóbr publicznych P.Samuelsona

3. Dobro prywatne a dobra publiczne i społeczne

4. Pojęcie finansów publicznych w teorii i w ustawie o finansach publicznych

5. Podmiotowy zakres finansów publicznych wg ustawy o finansach publicznych

6. Przedmiotowy zakres finansów publicznych w gospodarce rynkowej

7. Porównanie finansów publicznych i finansów prywatnych (zasadnicze różnice)

8. Funkcje finansów publicznych i ich ewolucja

9. Istota funkcji fiskalnej jako najważniejszej funkcji finansów publicznych.

10. Funkcje pozafiskalne finansów publicznych wg R.Musgrave'a

11. Funkcja alokacyjna finansów publicznych - istota i znaczenie praktyczne

12. Funkcja redystrybucyjna finansów publicznych - istota i znaczenie praktyczne

13. Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych - istota i znaczenie praktyczne

14. Teoria dobrego administrowania (kameralizm)

15. Fizjokratyzm w finansach publicznych

16. Liberalna myśl finansowa - A.Smith, J.B.Say

17. Koncepcja neutralności finansów publicznych

18. Koncepcja deficit spending

19. Systemy fiskalne wg J. Buchanana

20. Sposoby finansowania wydatków publicznych wg A.Hansena

21. Pojęcie i rodzaje środków publicznych

22. Dochody publiczne a dochody prywatne - różnice

23. Rodzaje wydatków publicznych

24. Przyczyny wzrostu wydatków publicznych

25. Pojęcie i rodzaje rozchodów publicznych

26. Deficyt i nadwyżka sektora finansów publicznych

27. Państwowy dług publiczny a dług Skarbu Państwa

28. Dług publiczny - różne metody liczenia (polska a unijna)

29. Instrumenty długu publicznego

30. Skarbowe papiery wartościowe - istota i rodzaje

31. Pojęcie i funkcje budżetu państwa

32. Zasady budżetowe dotyczące treści budżetu - zasada powszechności oraz zasada równowagi.

33. Zasady budżetowe dotyczace konstrukcji budżetu - zasada jedności (aspekt materialny i formalny), zasada szczegółowości (w tym klasyfikacja budżetowa), zasada jawności i przejrzystości finansów pulicznych, zasada uprzedniości.

34. Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych

35. Jednostka budżetowa i jej powiązanie z budżetem

36. Zakład budżetowy a jednostka budżetowa

37. Gospodarstwo pomocnicze i formy jego rozliczeń z budżetem

38. Cechy charakterystyczne publicznych funduszy celowych

39. Pojęcie i rodzaje publicznych funduszy celowych

40. Budżetowanie brutto a budżetowanie netto

41. Procedura opracowywania i uchwalania budżetu państwa (harmonogram prac, najważniejsze dokumenty okoobudżetowe)

42. Zasady dokonywania zmian w budżecie w toku jego realizacji - rozdysponowanie rezerw budżetowych, przeniesienia wydatków, blokowanie wydatków

43. Pojęcie i przyczyny występowania deficytów budżetowych

44. Źródła finansowania deficytu budżetu państwa w świetle ustawy o finansach publicznych

45. Pojęcie podatku (cechy stałe)

46. Podatek a opłata publiczna (podaj główne różnice)

47. Elementy techniki podatkowej (cechy zmienne podatku)

48. Podatnik, płatnik i inkasent

49. Podstawa opodatkowania

50. Stawka a skala podatkowa

51. Rodzaje skal podatkowych

52. Uzasadnienie stosowania progresji w podatkach

53. Rodzaje progresji oraz przykłady podatków progresywnych

54. Skala progresywna i jej występowanie w polskim systemie podatkowym

55. Wyłączenia, zwolnienia i ulgi podatkowe

56. Przykłady stymulacyjnego wykorzystania polskich podatków

57. Istota regulacyjnej funkcji systemu podatkowego

58. Podatki bezpośrednie a pośrednie - zalety i wady, przykłady

59. Zjawisko personalizacji podatków

60. Klasyfikacja podatków według źródła podatkowego

61. Zjawisko przerzucalności podatków - istota, rodzaje, przykłady

62. Struktura aktualnego systemu podatkowego w Polsce

63. Nieograniczony obowiązek podatkowy w podatku dochodowym od osób fizycznych

64. Przesłanki wspólnego opodatkowanie małżonków

65. Główne źródła przychodów objętych podatkiem dochodowym od osób fizycznych

66. Pojęcie dochodu podatkowego i straty podatkowej. Zasady rozliczania straty

67. Metody określania kosztów uzyskania przychodów

68. Zwolnienia przedmiotowe w podatku dochodoym od osób fizycznych (rodzaje)

69. Ulgi w podatku dochodowym od osób fizycznych (rodzaje)

70. Ulgi odliczane od dochodu i ich zakres

71. Ulgi odliczane od podatku i ich zakres

72. Uproszczone formy opodatkowania dochodów osób fizycznych

73. Karta podatkowa - podmiot, przedmiot, stawki podatku

74. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych - podmiot, przedmiot, stawki podatku

75. Ryczałt od osób duchownych - - podmiot, przedmiot, stawki podatku

76. Główne zasady (cechy) konstrukcji podatku od towarów i usług

77. Aktualny zakres przedmiotowy podatku od towarów i usług

78. Zakres podmiotowy podatku od towarów i usług

79. Podstawa opodatkowania w podatku od towarów i usług

80. Stawki w podatku od towarów i usług

1. ISTOTA I RODZAJE STRUMIENI PIENIĘŻNYCH (FINANSÓW)

Finanse - pochodzi od języka łacińskiego od słowa finire. Mówiąc finanse mamy do czynienia z ogółem stosunków ekonomicznych nawiązywanych w celu wydatkowania i gromadzenia zasobów pieniężnych.

Zasób pieniężny - stan środków pieniężnych w określonym czasie, ujęcie statyczne państwa

Mówiąc finanse mówimy strumień pieniądza transakcja powodująca zmiany w stanie zasobów (wpłata, wypłata, zapłata) ujęcie dynamiczne pieniądza.

Istotą finansów jest gromadzenie i wydatkowanie pieniądza.

Klasyfikacja strumieni pieniężnych:

Przedmiotowe kryterium podziału finansów - pozwala na wyodrębnienie różnych zjawisk pieniężnych, niezależnie od tego, jakie podmioty biorą w nich czynny udział. Wg tego kryterium wyróżnia się następujące przychody i wydatki (strumienie pieniężne):

a) Strumienie materialne i osobowe - często nazywane ekwiwalentne lub rynkowe. Cechy ruchowi środków pieniężnych towarzyszy równoczesny ruch wartości materialnej; Są one regulowane przez mechanizm rynkowy, głównie zgodnie relacjami popytu i podaży; mogą regulowane wobec innych zasad np. ustawowe określenie płacy min lub opodatkowanie niektórych towarów.

b)Strumienie redystrybucyjne - transferowe nie podlegają regułom rynkowym lecz są regulowane przez prawo finansowe, charakteryzuje je brak wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu gospodarczego otrzymują najczęściej środki pieniężne od innego podmiotu (zasiłki podatki dotacje)

c)Strumienie kredytowe - przychody i wydatki, związane z działalnością gospod banków, funkcje kredytowe spełniają przede wszystkim banki komercyjne, poza kredytem bankowym występuje kredyt towarowy

d)Strumienie i wydatki ubezpieczeniowe - zaliczane do kategorii usług finansowych, rozpatruje się je w kategorii ubezpieczeń społecznych i gospodarczych. Ubezpieczenie społeczne mają cechy: są obowiązkowe i powszechne; mają chronić przed niedostatkiem, obciążają ubezpieczenia na koszt pracodawcy, państwa.

Ubezpieczenia gospodarcze mają charakter osobowy (zawierane są często na koszt pracownika) lub majątkowy (suma ubezpieczeń oraz inne elementy ustalone są na wniosek ubezpieczającego

Podmiotowe kryterium podziału finansów :

1.Finanse gospodarstw domowych

2.Finanse publiczne

3.Finanse banków i instytucji finansowych

4. Finanse ubezpieczeń lub towarzystw ubezpieczeniowych

5.Finanse przedsiębiorstw zarobkowych

Podmiotowa systematyka zjawisk finansowych oparta jest na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek dokonujących operacji pieniężnych.

2. TEORIA DÓBR PUBLICZNYCH SAMUELSONA

Jedno z najważniejszych założeń teorii głosi niesprawność rynku w dziedzinie sektora publicznego, implikując podział towarów na prywatne i publiczne. Dobra prywatne podlegają regule wykluczenia, czyli wyłącznej i całkowitej konsumpcji przez osobę, która je nabyła. Ponadto są to dobra ograniczone - klienci rywalizują o nie, gdyż dostępna podaż jest mniejsza od zgłaszanego popytu. Tymczasem dobra publiczne nie stosują się do zasady wykluczenia, podobnie jak nie występuje współzawodnictwo o możliwość ich konsumpcji. Potencjalnie mogą one być użytkowane przez wszystkich zainteresowanych. Dopuszcza się jednak możliwość rywalizacji o towary publiczne, np. oświatę czy świadczenia zdrowotne, stosując odpowiednie opłaty, reglamentację lub też ograniczając do nich dostęp, np. poprzez egzamin. Z nieszczelności systemu korzystają tzw. gapowicze, zwani też wolnymi jeźdźcami (free riders), których zachowania przeanalizował i opisał Michael Hechter. Realizując strategię "załapywania się", nie płacą za dobra wytworzone dla i przez innych. W ten oto sposób poruszają się po rynku bez wymaganego "biletu wstępu".

3. DOBRO PRYWATNE A DOBRO PUBLICZNE I SPOŁECZNE

KRYTERIA ROZRÓŻNIENIA
- użyteczności (kryterium społeczne)
- odpłatności (kryterium ekonomiczne)

CZYSTE DOBRO PRYWATNE - dobra, które są bardzo luksusowe, fanaberia żeby dobro istniało, elitarność dostępu

DOBRO PRYWATNE - jest użyteczne dla jednej indywidualnej jednostki, ponosimy koszty z naszych środków prywatnych

DOBRO PUBLICZNE - jest użyteczne dla wszystkich, finansowane ze środków publicznych, dostępne odpłatnie lub za darmo. Dobra naturalne: rzeki, powietrze, wymiar sprawiedliwości, administracja publiczna

CZYSTE DOBRO PUBLICZNE - nieograniczona liczba konsumentów, każdy może skorzystać z tego dobra - brak konkurencji (obrona narodowa, światło, które wysyła latarnia morska)

DOBRO SPOŁECZNE - z punktu widzenia społecznego daje korzyści dla jednej osoby. Celem prowadzonej polityki społecznej jest dostępne jak dobro publiczne (zdrowie, edukacja)

4. POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH W TEORII I W USTAWIE O FINANSACH PUBLICZNYCH

finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

1. Pobieranie i gromadzenie dochodów

2. Wydatkowanie środków pieniężnych

3. Finansowanie deficytu

4. Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

5. Zarządzanie środkami publicznymi

6. Zarządzanie długiem publicznym

W skład finansów publicznych wchodzą:

• Finanse państwa

• Finanse JST

• Finanse innych podmiotów publicznoprawnych - prawo mówi że należą do sektora finansów publicznych

5. PODMIOTOWY ZAKRES FINANSÓW PUBLICZNYCH

Według ustawy o finansach publicznych do sektora finansów publicznych zalicza się:

1) organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki,

2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

3) fundusze celowe,

4) państwowe szkoły wyższe,

5) jednostki badawczo-rozwojowe,

6) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury,

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,

9) Kasy Chorych oraz Krajowy Związek Kas Chorych,

10) Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,

11) państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

Wyodrębniono je według różnych kryteriów:

Statusu ustrojowego: państwowe/samorządowe (punkt1)

Formy organizacyjno-prawnej w jakich występują jednostki sektora finansów publicznych (punkty 2,3)

Szczególny cel, charakter prawny regulowany inną ustawą (punkty 4,5,6,7)

Imiennie z nazwy oznaczone podmioty (punkty 8,9,10)

Forma prawna i powiązanie z zadaniami publicznymi (punkt 11)

6. PRZEDMIOTOWY ZAKRES FINANSÓW PUBLICZNYCH

Finanse publiczne w gospodarce rynkowej obejmują:

1. Organizację finansową państwa

2. Procedurę budżetową

3. Pobieranie dochodów publicznych ze szczególnym uwzględnieniem podatków

4. Dokonywanie wydatków publicznych

5. Organizację i operacje Skarbu państwa

6. Organizację finansową i operacje finansowe zdecentralizowanych związków i innych podmiotów (samorząd terytorialny, publiczne zakłady ubezpieczeniowe, edukacyjne, ochrony zdrowia)

7. Działalność banku centralnego państwa

8. Publiczną gospodarkę dewizową

9. Zarządzanie długiem publicznym

10. Nadzór państwa nad systemem bankowym, rynkowym, rynkiem kapitałowym, systemem ubezpieczeniowym i gospodarką samodzielnych podmiotów działających w ramach sektora finansów publicznych

7. PORÓWNANIE FINANSÓW PUBLICZNYCH I FINANSÓW PRYWATNYCH (ZASADNICZE RÓŻNICE)

.
RÓŻNICE:

1. SKALA ( w relacji do PKB ): 40% PKB stanowią operacje gospodarcze sektora finansów publicznych - nieporównywalna skala wpływu finansów publicznych

2. PRZYMUSOWOŚĆ - państwo jako podmiot finansów publicznych dysponuje przymusem. Wynika to z tzw. władztwa finansowego, wyraża się to w trzech atrybutach:

• prawo do stanowienia i emitowania pieniądza jako środka płatności

• prawo do stanowienia i poboru dochodów publicznych

• prawo do dokonywania wydatków na realizację zadań państwa

3. INTERES

• Prywatny - korzyść indywidualna

• Publiczny - nie ma jasnej definicji

STRUKTURA ORGANIZACYJNA - przy finansach publicznych jest skończona i przeliczalna liczba jednostek, wynika to z prawa ( względnie niewielka część jednostek dysponuje ogromną częścią PKB - stąd ogromna formalizacja ). W finansach prywatnych nie ma formalizacji, jedynym jej przejawem jest przymus do zastosowania się w firmach do ustawy o rachunkowości.

REGULACJA

Prawo finansów publicznych narzuca wielkość podatków, system kontroli. W przypadku finansów prywatnych działa mechanizm rynkowy albo wewnętrzny system regulacji.

6. KONTROLA

Zindywidualizowana kontrola w przypadku podmiotów finansów prywatnych, każdy ją sam odczuwa, W przypadku finansów publicznych zależna od systemu politycznego

8. FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH I ICH EWOLUCJA

KLASYFIKACJA WG. FUNKCJI PAŃSTWA
- klasyczne
1. obrona narodowa
2. opieka społeczna
- socjalne - opieka społeczna
- ekonomiczne - ingerowanie w gospodarkę

Dzielimy je również na:
I. - bieżące - realizacja zadań aktualnych
- majątkowe - (przysporzenie majątku, inwestycyjne)
II. finalne - na zakup majątku, środków
- transferowe - przesunięcie produktu do innych podmiotów
III. stałe - ponoszone w roku poprzednim, te wydatki, do których państwo zostaje zobowiązane po przez inne ustawy.
- zmienne - nie ustalone
- sztywne - dług publiczny
IV. zwyczajne - podatki
- nadzwyczajne - emisja nowych obligacji

PODZIAŁ WG. FUNKCJI PAŃSTWA, WG. PRZEDMIOTU:
- obsługa długu publicznego
- gospodarka
- funkcjonowanie państwa jako całości
socjalno - kulturowe (sądownictwa, administracji, służby zdrowia, dyplomacji)

9. ISTOTA FUNKCJI FISKALNEJ JAKO NAJWAŻNIEJSZEJ FUNKCJI FINANSÓW PUBLICZNYCH

Celem działalności państwa nie jest zysk, ale działanie na rzecz obywateli i społeczeństwa. Wytwarzanie i dostarczanie określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga - w warunkach gospodarki pieniężnej - posiadania dochodów. Spełniając konstytucyjne funkcje (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja, edukacja itp.) państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr społecznych i publicznych. Dlatego z konieczności sięga do dochodów innych podmiotów, wykorzystując atrybut władzy. Istotą funkcji fiskalnej jest więc dostarczenie podmiotom publicznym środków finansowych na realizację ich zadań. W tym celu państwo wykorzystuje przede wszystkim system podatkowy, jak i różnego rodzaju opłaty.

10. FUNKCJE POZAFISKALNE FINANSÓW PUBLICZNYCH WG. R.MUSGRAVE'A

Richard Musgrave wyróżnił 3 omówione poniżej pozafiskalne funkcje finansów publicznych:

• Alokacyjna

• Redystrybucyjna

• Stabilizacyjna

Możemy oprócz tego mówić jeszcze o funkcjach demokratycznej, politycznej i ustrojowej.

11. FUNKCJA ALOKACYJNA FINANSÓW PUBLICZNYCH - ISTOTA I ZNACZENIE PRAKTYCZNE

Istotą funkcji alokacyjnej polega na tym, ze finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z zadaniami publicznymi i społecznymi stawianymi przed państwem.

Realizacja tych zadań jest konieczna gdyż nie mogą być one wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego.

W przypadku zadań publicznych państwa wykorzystanie mechanizmu rynkowego nie wchodzi w rachubę z powodu specyficznych, naturalnych cech potrzeb i dóbr publicznych. Trudno byłoby, bowiem na zasadach rynkowych organizować np. obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, administrację państwową.

.

PRZYKŁAD
Pobieramy podatki od przedsiębiorców i gospodarstw domowych. Zmniejsza się dochód, zmniejsza się tendencja do oszczędzania w gospodarstwach domowych i do inwestycji u przedsiębiorców. Z tych podatków państwo inwestuje w budowę np. autostrad

12. FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej. Dokonuje się - w najszerszym ujęciu - poprzez system dochodów. Transfery te przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem. Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że w zasadzie przypływ pieniądza ma charakter jednostronny, jednokierunkowy. Tak się dzieje z podatkami. Z kolei władze publiczne dokonują pośrednio lub bezpośrednio transferów na rzecz różnych podmiotów w tym także podatników np. dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent, emerytur, stypendiów itd.

Redystrybucja dokonuje się także wewnątrz sektora finansów publicznych, np. transfery z budżetu państwa do funduszy celowych czy do budżetów samorządowych.

13. FUNKCJA STABILIZACYJNA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Funkcja ta polega na wykorzystaniu przepływów budżetowych do oddziaływania na sytuację społeczno- gospodarczą np. stan bezrobocia, procesy inflacyjne. Przy pomocy przepływów pieniężnych dąży się do zapobiegania załamań koniunktury, wpływa się na bezrobocie itp.

Zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie słabnięcia procesów gospodarczych.

Podatki mogą być wykorzystane do stabilizowania cyklu koniunkturalnego. Cel ten może być osiągnięty przez odpowiednie skonstruowanie podatków, zwłaszcza dochodowego. Istnieją dwa sposoby wykorzystanie instrumentów podatkowych w ich funkcji stabilizacyjnej:

• wbudowanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury w system podatku dochodowego

• dyskrecjonalne regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów z zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej

Na zasadzie automatycznych stabilizatorów mogą działać także wydatki na zasiłki dla bezrobotnych. Kryzys gospodarczy to min. wzrost bezrobocia i spadek popytu. Jeżeli istnieje więc automatyczny system zasiłków który ogranicza dalszy spadek popytu, będący skutkiem utraty dochodów z pracy, to przyczynia się on do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.

PRZYKŁAD
Faza cyklu koniunkturalnego- faza depresji, jest ograniczona skłonność do inwestycji, rośnie bezrobocie, spada popyt, spadają nadwyżki. Sam mechanizm rynkowy nie wystarczy, wspomagająco działają organy państwowe. Pomoc- wydatki budżetowe np. rozwijać inwestycje to muszą być wykorzystane do tego materiały, zasób ludzi(praca) itd. Np. roboty publiczne gdzie zatrudniani są bezrobotni i zwiększa się popyt.

14. TEORIA DOBREGO ADMINISTROWANIA (kameralizm)

Myśl kameralistów, wyrażona zwłaszcza w dziełach Justiego, przypisywała duże znaczenie gospodarce państwa. Sprowadzało się to nie tylko do polityki protekcjonistycznej, realizowanej za pomocą instrumentów finansowych, lecz także do wykorzystywania podatków w funkcji interwencyjnej. Kameraliści dostrzegali wyraźny związek pomiędzy fiskalną aktywnością państwa a dobrobytem społecznym. Kameraliści zalecali pobieranie podatków nie tam gdzie można, lecz tam, gdzie trzeba. Zaletą kameralistów jest także to, ze po raz pierwszy postawili kwestię granic wydatków publicznych, a więc i pośrednio granic opodatkowania. Stosownie do ich zaleceń, podstawowym kryterium oceny wydatków publicznych musi być ich pozytywny lub negatywny wpływ na gospodarkę.

Szczególnie cenne dla rozwoju teorii finansów publicznych wydaje się wskazanie przez kameralistów jednej z metod budowania budżetu państwa. Ich zdaniem powinno ono rozpoczynać się od potrzeb państwa, czyli od wydatków, do których należy dostosowywać dochody. Kameraliści sformułowali zasadę rocznego sporządzania budżetu.

W Polsce jednym z największych przedstawicieli kameralistów był Jan Ferdynand Nax. Wyróżniał on 3 rodzaje podatków:

1. Podatek gruntowy najbardziej sprawiedliwy

2. Podatek od osób tzw. pogłówne który uważał za niesprawiedliwy ponieważ nie zależał ani od majątku ani od dochodu

3. Podatek od rzeczy - akcyza, czopowe, od dóbr luksusowych

15. FIZJOKRATYZM W FINANSACH PUBLICZNYCH

W okresie fizjokratyzmu, którego głównym przedstawicielem był Francois Quesnay dominował pogląd, że jedynym źródłem bogactwa i czystego dochodu jest rolnictwo, a ściślej ziemia, jedynie praca w rolnictwie ma charakter produkcyjny. Konsekwencją takiego rozumienia gospodarki była koncepcja podatku jedynego, który powinni płacić wyłącznie właściciele ziemscy. Propagowanie przez Quesnaya koncepcji podatku jedynego było też wyrazem postawy antymerkantylistycznej. Quesnay jest twórcą słynnego hasła: „ laissez fair ”, którego sens sprowadza się do tego, ze w gospodarce panuje naturalny porządek rzeczy, wobec tego powinna się ona opierać na wolnej konkurencji. Zamykanie granic jest zdaniem Quesnaya przyczyną ubożenia społeczeństwa.

Tak więc chociaż poglądy fizjokratów w kwestiach dochodu narodowego są naiwne, dały jednak podwaliny klasycznej ekonomii politycznej, której kamieniem filozoficznym były: wolność gospodarcza, konkurencja, wolny handel.

17. KONCEPCJA NEUTRALNOŚCI FINANSÓW PUBLICZNYCH

Teoretyczne i ideologiczne postawy liberalizmu gospodarczego stworzył Adam Smith, twórca klasycznej ekonomii. Kamieniem węgielnym liberalizmu jest wolność gospodarcza, wolna konkurencja, silny indywidualizm gospodarczy, od którego zależy pomyślność całego społeczeństwa. Prywatna własność jest warunkiem rozwoju przedsiębiorczości. Wobec tego rola państwa powinna ograniczać się do tworzenia warunków do swobodnego działania praw rynku. Państwo i finanse muszą być ograniczane do minimum, gdyż w innym przypadku podważałoby to logikę działania mechanizmu rynkowego.

postulował ograniczenie roli państwa w gospodarce do klasycznych funkcji publicznych, przy czym był zwolennikiem stosowania opłat za usługi publiczne w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i oświaty, aby w jak najmniejszym stopniu działalność państwa obciążała podatników. Podatki traktował jako zło konieczne, państwo nie powinno pożyczać pieniędzy. Smith jest uznawany za twórcę czterech klasycznych zasad podatkowych:

Równość - brak przywilejów, sprawiedliwe jest opodatkowanie w zależności od zdolności podatkowej oraz tego ile uzyskujemy od państwa. Smith nie opowiadał się ani za podatkiem liniowym ani za progresywnym

Pewność - podatnik powinien mieć możliwość zaznajomienia się z wysokością podatku przed podjęciem działalności

Dogodność - odpowiedni moment poboru podatku, wtedy gdy jest sukces finansowy

Taniość - wpływy z podatku nie powinny być niższe niż koszty poboru i wymiaru (administracji skarbowej)

Smith przewidział dla państwa następujące obszary działalności

• Obrona zewnętrzna

• Ochrona własności i wymiar sprawiedliwości

• Organizacja robót publicznych

Ideę wolności w gospodarce określaną jako leseferyzm rozwijali min, popularyzator teorii Smitha Jean Baptiste Say. Według niego „najlepszy plan finansowy polega na tym, aby wydawać mało, a najlepszy ze wszystkich podatków jest podatek najbardziej umiarkowany”.

Doktryna liberalna opiera się na trzech kardynalnych założeniach, które można ująć następująco

• Polityka podatkowa powinna być neutralna tzn. w jej wyniku nie mogą następować zmiany w podziale dochodów

• Ciężary podatkowe społeczeństwa powinny być takie, aby nie hamować aktywności gospodarczej oraz nie ograniczały zdolności gospodarstw domowych do gromadzenia oszczędności

• System podatkowy powinien zawierać także podatki pośrednie, aby ciężary podatkowe ponosili też w istotnym stopniu pracownicy najemni, co pozwoliłoby zwiększać możliwość oszczędzania i inwestowania przedsiębiorców.

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych czerpiąca z liberalizmu zakładała, że budżet państwa powinien być bezwzględnie i stale zrównoważony. Jeśli już nie da się uniknąć deficytu to powinien być on przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarki.

Ortodoksyjny fiskalizm wyklucza możliwość wykorzystania podatków do celów innych niż fiskalne. Konsekwencją tego jest neutralność podatków względem gospodarki a to oznacza min., że system podatkowy nie może zmieniać rozkładu dochodów w społeczeństwie, który powstał w wyniku działania mechanizmu rynkowego. Co więcej, ortodoksyjna teoria usprawiedliwia nierówny podział dochodów w społeczeństwie. Sens tej teorii jest taki: oszczędności pieniężne są motorem rozwoju gospodarki, warunkują wzrost podaży kapitału potrzebnego gospodarce, a jeśli tak to nakładane podatki nie powinny zmniejszać skłonności do oszczędzania. Skłonność do oszczędzania jest szczególnie mała u ludzi o niskich dochodach, wobec tego biedniejsze warstwy powinny ponosić ciężary podatkowego, ponieważ i tak nie będą oszczędzać. Narzędziem tak pojmowanej neutralności podatkowej i stymulowania oszczędności w gospodarce ma być stosowanie na szeroką skalę podatków pośrednich, które w relatywnie większym stopniu obciążają ludzi biedniejszych.

18. KONCEPCJA DEFICIT SPENDING

Teoretyczne podstawy interwencjonizmu państwowego stworzył wybitny ekonomista angielski John Maynard Keynes. Według poglądów Keynesa gospodarka kapitalistyczna nie może funkcjonować bez zakłóceń, które wyrażają się zwłaszcza w postaci braku równowagi, niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i bezrobocia.

Dla finansów publicznych znaczenie teorii Keynesa polega także i na tym, ze jej ukazanie się oznaczało zerwanie z ortodoksyjną doktryną fiskalną. Zasadę, że działalność wydatkowa państwa musi mieścić się w granicach gromadzonych dochodów Keynes odrzucił. Uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie ważniejszym niż zachowanie równowagi budżetowej. Teoria Keynesa wyjaśnia też paradoks niezrównoważenia budżetu (deficit spending). Jego istota polega na tym, że w warunkach kryzysu spada produkcja, spada dochód narodowy, spadają dochody przedsiębiorców i dochody gospodarstw domowych. W konsekwencji spadają także dochody państwa z podatków przychodowych i podatków dochodowych. Zgodnie z teorią Keynesa w takiej sytuacji konieczne jest zwiększanie deficytu po to, aby kreować popyt w gospodarce i umożliwić jej wejście na drogę wzrostu.

19. SYSTEMY FISKALNE WEDŁUG BUCHANANA

1. System pogłębiający nierównomierny podział dochodów w społeczeństwie - osoby o niskich dochodach po dokonaniu operacji podatkowo-wydatkowych przez skarb państwa mają saldo dodatnie gdyż wpłacają do budżetu więcej niż otrzymują w postaci świadczeń. Osoby o wysokich dochodach mają saldo ujemne, ponieważ otrzymują premię od państwa, gdyż wartość otrzymanych świadczeń przewyższa wielkość poniesionych ciężarów. System ten występował w XVI-XVII wieku, kiedy to ponoszący ciężary chłopi i mieszczanie utrzymywali panujących władców i szlachtę.

2. System neutralny - występuje saldo zerowe, co oznacza że poszczególne jednostki korzystają ze świadczeń w takim samym stopniu w jakim ponoszą ciężary podatkowe

3. System redystrybucyjny (niwelujący) - jednostki o niskich dochodach wykazują saldo ujemne, co oznacza, ze korzystają z większych świadczeń publicznych niż wnosza do budżetu w postaci podatków. Z kolei osoby o wysokich dochodach wykazują saldo dodatnie czyli dopłacają do osób gorzej sytuowanych.

20. SPOSOBY FINANSOWANIA WYDATKÓW PUBLICZNYCH WG. A.HANSENA

Hansen zasłynął tym, że w kategoryczny sposób odrzucił zasadę zrównoważenia budżetu. Według niego równowaga nie może być celem samym w sobie, że powinna być traktowana jako jeden z elementów funkcjonowania ogólnego mechanizmu gospodarki rynkowej. Stąd też Hansen zalecał takie finansowanie wydatków rządowych, aby gospodarka powróciła do równowagi, aby nastąpił powrót do pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i likwidacji (ograniczenia) bezrobocia. Cele te można osiągnąć stosując jedną z czterech metod finansowania wydatków rządowych, przy czym państwo powinno działać wobec określonego scenariusza:

1. Zaciągać kredyty w bankach handlowych podczas depresji. Hansen uzasadnia to faktem, iż kredyty bankowe oddziaływają najbardziej ekspansywnie na gospodarkę.

2. Zaciągnięte kredyty bankowe dadzą gospodarce silny impuls rozwojowy wyrażający się wzrostem dochodu narodowego oraz wzrostem oszczędności. Impuls ten jednak nie jest na tyle silny aby zlikwidować bezrobocie wobec tego dalszy wzrost gospodarczy jest możliwy przez finansowanie wydatków publicznych i zwiększanie popytu. Źródłem finansowania wydatków - w tej fazie przywracania równowagi - są wyżej wspomniane oszczędności.

3. W chwili przywrócenia równowagi w gospodarce oraz osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia, wydatki publiczne powinny być finansowane z progresywnych podatków dochodowych.

4. Hansen zdawał sobie sprawę, ze w przypadku pełnego zatrudnienia i wzrostu płac możliwe jest pojawienie się silnej presji inflacyjnej. W takiej sytuacji zalecał hamowanie inflacji przez stosowanie podatków od konsumpcji, wpływy z tych podatków stanowiłyby także źródło finansowania wydatków publicznych.

Budżet operacyjny - związany jest z realizacją bieżących zadań publicznych wzrastających zwłaszcza w okresie depresji np. w związki z zasiłkami dla bezrobotnych. Budżet operacyjny jest poddany silnym wpływom przebiegu cyklu koniunkturalnego, gdyż system dochodów publicznych opiera się na dochodach silnie reagujących na zmiany zachodzące w cyklu koniunkturalnym. W konsekwencji państwo, aby zachowac płynność finansową musi pożyczać, a budżet w poszczególnych latach nie musi i nie zawsze może być zrównoważony. Hansen uważa że zaciąganie pożyczek w ramach budżetu operacyjnego powinno doprowadzać do ich spłacenia w okresie polepszenia koniunktury.

Budżet kapitałowy - polega na opracowywaniu planu wydatków długoterminowych, tak aby zapewnić niezbędne środki pieniężne na realizowane przez państwo inwestycje.

21. POJĘCIE I RODZAJE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH

ŚRODKI PUBLICZNE - środki, które nie są prywatne ani spółdzielcze, są to środki nas wszystkich, środki publiczne wynikają z funkcji państwa

Środki publiczne mogą być przeznaczane na:

1) wydatki publiczne,

2) rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

1. Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne,

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej

3) bezzwrotne środki ze źródeł zagranicznych

4) przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł

5) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,

22. DOCHODY PUBLICZNE A PRYWATNE - RÓŻNICE

DOCHÓD PUBLICZNY	DOCHÓD PRYWATNY
Metoda powstawania
Powstaje zawsze w drodze ustawy lub innych przepisów prawnych	Jest rezultatem zobowiązań cywilno - prawnych (umowa sprzedaży, o dzieło, zlecenie) W rezultacie decyzji organu administracji publicznej (emerytura, stypendium) Orzeczenia sądowe (alimenty)
Tryb wymiaru, poboru i egzekucji
Z przepisów prawnych wynika w jaki sposób jest wymierzany, pobierany i egzekwowany - klasyczny przykład podatki	Nie ma takiej możliwości aby wyegzekwować dochody prywatne
Odpowiedzialność za zobowiązania
Rygorystyczna, sformalizowana
Przeznaczenie i wykorzystanie
Na realizacje interesu publicznego	Realizowane na własne cele
Planowanie, gromadzenie, wydatkowanie i kontrola
Sformalizowane, oparte na przepisach prawnych nawet na konstytucji

23. RODZAJE WYDATKÓW PUBLICZNYCH

Wydatki publiczne - wydatkowanie środków pieniężnych prze państwo i inne związki publicznoprawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych lub też realizacji funkcji pańtwa i innych zadań państwa

Kryterium podziału wydatków publicznych ze względu na:

1. CEL WYDATKOWANIA ŚRODKÓW

na gospodarkę narodową

na cele socjalne i kulturalne

na administrację, wymiar sprawiedliwości, policję i obronę narodową

2. PRZEZNACZENIE

Inwestycyjne (kapitałowe) - wydatki na zakup i montaż środków trwałych ich odtwarzanie roboty budowlane

Majątkowe (bieżące) - prowadzenie, utrzymanie i eksploatacja istniejących urządzeń oraz wszystkie inne wydatki związane z bieżącym funkcjonowaniem

Osobowe - wypłaty dla pracowników (wynagrodzenia, premie, świadczenia)

Rzeczowe - na zakup przedmiotów i urządzeń

Odpłatne - związane z wzajemnym świadczeniem ze strony adresata wydatku (zakup materiałów, zapłata za pracę)

Nieodpłatne - mają charakter jednostronny i nie są związane z wzajemnym świadczeniem na rzecz państwa czy samorządu np. stypendia, zasiłki

Nabywcze (ostateczne) - bezpośrednio przeznaczane na zapłatę za towary i usługi materialne

Redystrybucyjne (transferowe) - wypłaty środków budżetowych jednostkom organizacyjnym lub osobom fizycznym, które w ten sposób mają możliwość wydatkowania otrzymanych środków na nabycie dóbr i usług materialnych, transfery w sektorze finansów publicznych

Sztywne - muszą być uwzględniane w planowaniu budżetowym i polityce finansowej (subwencje dla JST, finansowanie dróg, koszty obsługi długu publicznego, dotacje dla FUS i KRUS, świadczenia emerytalno - rentowe służb mundurowych, składki na ubezpieczenia zdrowotne), w 2005 roku około 60% wydatków budżetu państwa

Elastyczne - mogą być swobodnie kształtowane w planowaniu budżetowym i polityce finansowej (wynagrodzenia, dotacje dla samorządów terytorialnych, dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, wydatki majątkowe), w 2005 roku około 40% wydatków budżetu państwa

Neutralne - wydatki niezbędne i obojętne dla wpływy na rozwój społeczny i gospodarczy kraju (administracja, bezpieczeństwo wewnętrzne, obrona narodowa)

Aktywne - służy korektom podziału dochodu narodowego w celu powiększenia jego sprawiedliwości oraz pobudzania rozwoju gospodarczego

24. POJĘCIE I RODZAJE ROZCHODÓW PUBLICZNYCH

Rozchody publiczne - to są wszystkie środki publiczne

Środki z punktu trzeciego przeznaczane są na rozchody publiczne (spłaty kredytów, pożyczek, na udzielanie pożyczek).

2. Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,

2) wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe,

3) udzielone pożyczki.

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji

5) pożyczki udzielane na finansowanie zadań z udziałem środków publicznych z budżetu UE (tzw. refinansowanie - zadanie wymaga najpierw finansowania z budżetu , dopiero później następuje zwrot z UE)

25. DEFICYT I NADWYŻKA SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Deficyt sektora finansów publicznych - nadwyżka wydatków nad dochodami sektora finansów publicznych , albo ta część wydatków sektora finansów publicznych która nie znajduje pokrycia w dochodach.

Nadwyżka sektora finansów publicznych - nadwyżka dochodów nad wydatkami sektora finansów publicznych , albo ta część dochodów sektora finansów publicznych która nie znajduje pokrycia w dochodach.

Dochody i wydatki oraz deficyt lub nadwyżkę sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Rodzaje deficytów:

Rzeczywisty - jest faktyczna różnicą między dochodami i wydatkami w danym roku budżetowym

Strukturalny - jest kategorią hipotetyczną, zakładającą wielkość ujemnego salda dochodów i wydatków zrealizowanych przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki

Cykliczny - jest rezultatem cyklicznego przebiegu procesów gospodarczych. Dochody i wydatki są, bowiem różne w poszczególnych etapach cyklu koniunkturalnego. Deficyt cykliczny oblicza się mierząc wpływ cyklu koniunkturalnego na zmiany w dochodach i wydatkach, gdy produkcja różni się od potencjalnej, a gospodarka jest w okresie boomu lub recesji. Jest on, więc różnicą pomiędzy deficytem rzeczywistym a strukturalnym.

26. CO TO SĄ POŻYCZKOWE POTRZEBY BUDŻETU PAŃSTWA?

Art.8. Ustawy o finansach publicznych

Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetu państwa, spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, sfinansowania udzielanych przez Skarb Państwa pożyczek oraz wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa.

27. PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY A DŁUG SKARBU PAŃSTWA

Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,

2) zaciągniętych kredytów i pożyczek,

3) przyjętych depozytów,

4) wymagalnych zobowiązań:

a) jednostek budżetowych,

b) wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.

W 2003 roku, państwowy dług publiczny wynosił 408,6 mld zł, zaś w 2004 roku 438,8 mld zł.

Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. W 2003 roku wynosiło ono 378,9 mld zł, zaś w 2004 roku 411,2 mld zł.

28 . DŁUG PUBLICZNY RÓŻNE METODY LICZENIA - POLSKA A UNIJNA

Z chwilą wejścia do Unii Europejskiej powinniśmy przejść na unijną metodę liczenia długu publicznego ESA95.

Różni się ona od dotychczas stosowanej polskiej

Różnica dotyczy sektora finansów publicznych.

Według nowej metodologii do sektora rządowego i samorządowego nie wlicza się Agencji Rynku Rolnego i jednostek badawczo-rozwojowych. Tutaj przedmiotem konfliktu z Unią Europejską stały się Otwarte Fundusze Emerytalne które do sektora finansów publicznych chcieliśmy zaliczyć, co zmniejszyłoby nam dług publiczny ponieważ transfery do OFE traktowane by były jako przepływy finansowe pomiędzy podmiotami należącymi do sektora finansów publicznych.

Różnice co do tytułów prawnych

W Polsce obejmuje się zobowiązania wymagalne

Dług potencjalny

Wiąże się to z udzielaniem poręczeń i gwarancji, w metodologii ESA95 nie jest to elementem długu publicznego.

29. INSTRUMENTY DŁUGU PUBLICZNEGO

Minister Finansów, celem sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa, jest upoważniony do:

• Emitowania skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe tzn. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa niefinansowe i inwestorów instytucjonalnych

• Emitowania skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez banki komercyjne

• Korzystania z kredytów banków komercyjnych

• Korzystania z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych

• Zaciągania kredytu w banku centralnym bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez ten bank.

Ostatni z wymienionych sposobów finansowania deficytu budżetowego zarówno w teorii jak i w praktyce uważany jest za najbardziej inflacjogenny. W związku z tym w wielu państwach, w tym również w Polsce, wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu przez bank centralny.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,

2) zaciągniętych kredytów i pożyczek,

3) przyjętych depozytów,

4) wymagalnych zobowiązań:

a) jednostek budżetowych,

b) wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.

30. SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE - ISTOTA I RODZAJE

Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitu zadłużenia. Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne mogą być emitowane tylko przez Ministra Finansów. Skarbowe papiery wartościowe mogą być zbywane na rynku pierwotnym odpłatnie

Skarbowe papiery wartościowe występują w formie:

Bonów skarbowych - jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej, po upływie okresu, na jaki został wyemitowany (krótszy niż jeden rok). Bony skarbowe mają duży nominał - są skierowane do instytucji.

Obligacji skarbowych - są to papiery wartościowe zawierające zobowiązanie remitenta do zapłaty ich posiadaczowi wartości obligacji wraz z oprocentowaniem. Warunki tej zapłaty są określone w odniesieniu do danej serii obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji.

Ze względu na kryterium czasu wyróżniamy obligacje:

krótkoterminowe (< 5 lat)

średnioterminowe (6-15 lat)

długoterminowe (> 15 lat)

Ze względu na kryterium oprocentowania:

oprocentowaniu stałym

oprocentowaniu zmiennym

o kuponie zerowym

Obligacje są bardzo zróżnicowane. Każda ma swój symbol. Bony skarbowe nie mają symboli, ponieważ są jednorodne - różnią się tylko terminem zapadalności.

Skarbowego papieru oszczędnościowego - jest skarbowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży wyłącznie osobom fizycznym. Skarbowy papier oszczędnościowy może być wyłączony z cyklu obrotu na rynku wtórnym albo może być przedmiotem obrotu tylko pomiędzy osobami fizycznymi, jeżeli warunki emitowania tak stanowią.

31. POJĘCIE I FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA

GENEZA BUDŻETU:

• 1688 r. Anglia - (PIERWSZY BUDŻET) zdobycie na trwałe przez parlament angielski prawa zezwalającego na pobór podatków jak i prawa decydowania o sposobie ich zużycia; Parlament decyduje o dochodach jak i o wielkości przeznaczenia wydatków.

• 1768 r. Polska - ustawa sejmowa wedle której nałożenie nowych podatków lub podwyższenie istniejących wymaga opracowania całego budżetu z uwzględnieniem źródeł dochodów i rodzajów wydatków oraz jednomyślnego przyjęcia przez Sejm.

Według Saya: „Budżet jest ot bilans potrzeb i dochodów państwa”

Budżet państwa JST może być definiowany jako:

1. AKT PRAWNY

budżet jest określony na dany rok w ustawie budżetowej. Ustawa budżetowa określa dochody i wydatki państwa na okres roku kalendarzowego. Dochody i wydatki ustalone są na podstawie obowiązujących norm prawnych.

2. PLAN FINANSOWY PAŃSTWA / JST

3. ZESTAWIENIE DOCHODÓW / WYDATKÓW ORAZ PRZYCHODÓW / ROZCHODÓW

4. PLAN ROCZNY - rok kalendarzowy nie zawsze równa się rokowi budżetowemu

FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA:

1. Funkcje ekonomiczne:

• redystrybucyjna - istota polega na tym, że budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego. Działalność redystrybucyjna budżetu polega na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej.

• alokacyjna - funkcja ta pokrywa się z funkcją redystrybucyjną. Jeśli wyodrębnia się funkcję alokacyjną to po to, aby wyeksponować rolę budżetu w alokacji zasobów. Funkcja ta jest związana z wytworzeniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i społecznych.

• stabilizacyjna - (wyrównawcza) Istota tej funkcji budżetu polega na wykorzystaniu, go jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki kapitalistycznej.

Funkcja ta nastawiona jest na podmioty rynkowego sektora prywatnego a nie na podmioty sektora publicznego.

- fiskalna - (skarbowa) dot. strony dochodowej. Ściśle związana z redystrybucją. Funkcja ta polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, które wiąże się z prowadzeniem przez państwo rozwiniętej działalności związanej z funkcjami państwa.

Funkcja ta jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa polegająca na gromadzeniu i dzieleniu zasobów pieniężnych. Jest ona silnie postrzegana przez podmioty polityki budżetowej państwa.

2. Funkcje polityczne - sprowadzają się do relacji między władzą ustawodawczą (parlament), a władzą wykonawczą (rząd)

32. ZASADY BUDZETOWE DOTYCZĄCE TREŚCI BUDŻETU - ZASADA POWSZECHNOŚCI I RÓWNOWAGI

ZASADA POWSZECHNOŚCI

Budżet obejmuje całość dochodów i wydatków państwa. Podmioty publiczne wchodzą do budżetu całością dochodów i wydatków - „złota zasada budżetu”

Może być realizowana w ujęciu:

• Klasycznym - budżetowanie brutto

• Zmodyfikowanym - budżetowanie netto

ZASADA RÓWNOWAGI

Najczęściej postulowana zawierająca najbardziej kontrowersyjne zagadnienia.

Zasada równowagi budżetowej w ujęciu klasycznym - można wydać tyle ile wynoszą dochody

Dochody budżetu = Wydatki budżetu

Teorie pośrednie (neoliberalne)

1. Teoria budżetu cyklicznego - W krótkich okresach budżet może być niezrównoważony ale w długim okresie dochodzi do zbilansowania.

2. Teoria impasu - nierównowaga a przede wszystkim deficyt jest wskazany w pewnych warunkach i ściśle określonych granicach.

Obecnie analizuje się dochody i przychody publiczne a wydatki i rozchody publiczne

Dochody publiczne + przychody publiczne = wydatki publiczne + rozchody publiczne

33. ZASADA JEDNOŚCI, SZCZEGÓŁOWOŚCI, JAWNOŚCI, PRZEJRZYSTOŚCI, UPRZEDNIOŚCI

ZASADA JEDNOŚCI

Budżet to jest jedno. Możemy mówić o jedności:

• Formalnej

Budżet to jest jeden całościowy dokument prawny

• Materialnej (niefunduszowanie)

Nie tworzenie funduszy celowych, zasada nieprzestrzegania, w innym ujęciu polega na nie łączeniu gromadzonych środków z określonymi wydatkami (podatnik nie wie ile ze złotówki zapłaconego podatku pójdzie na administracje, ile na autostrady itd…)

ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI

Budżet to nie tylko globalne ujecie dochodów i wydatków ale również układ analityczny.

Kryteria klasyfikowania dochodów i wydatków budżetu

• Podmiotowe - kto gromadzi dochody

• Przedmiotowe - na co wydatkowane są środki

• Funkcjonalne - jakie zadanie, cele są realizowane przy udziale środków publicznych

• Mieszane - jakiekolwiek łączenie

Odzwierciedleniem tej zasady jest klasyfikacja budżetowa. Jest to układ podziałek w którym dokonywana jest informacja w budżecie na temat dochodów i wydatków.

w budżecie państwa w budżetach JST

część budżetowa (tylko w budżecie państwa)

dział

rozdział

paragraf

Część budżetowa - wyodrębniana wg. kryterium podmiotowo-przedmiotowego odzwierciedlają podział władzy i administracji publicznej na resorty: finansów, kancelaria sejmu, prezydenta itd..

Dział - wyodrębniana wg. kryterium przedmiotowego. Odpowiadają dziedzinom działalności wg. polskiej klasyfikacji działalności

Rozdział - wyodrębniany wg. kryterium podmiotowo - przedmiotowego. Albo grupa jednostek organizacyjnych albo konkretne zadanie budżetowe

Paragraf - odrębne paragrafu do dochodów/przychodów a odrębne do wydatków. Rodzaj środków, źródło dochodu, wskazuje na konkretny rodzaj wydatku. Paragrafy można znaleźć dopiero w układzie wykonawczym budżetu

Czterocyfrowa klasyfikacja

ZASADA JAWNOŚCI

Pojawiła się w celu kontroli podatników nad wydatkowaniem środków. Jawność finansów publicznych w szczególność jest realizowana przez jawność debaty sejmowej w pracach nad budżetem państwa oraz budżetami jednostek samorządowych.

Do publicznej wiadomości powinny być podawane kwoty dotacji, zbiorcze dane o finansach publicznych, powinny być udostępniane coroczne sprawozdania dotyczące finansów sektora finansów publicznych. Wyłączenie jawności dotyczy tylko informacji objętych tajemnicą państwową lub jeśli tak wynika z umów międzynarodowych.

Przejrzystość/jawność finansów publicznych ma być zapewniona przez:

• Jednolite zasady rachunkowości - oparte na ustawie o rachunkowości

• Jednolita klasyfikacja budżetowa dla całego sektora finansów publicznych, te same podziałki (dział, rozdział, paragraf)

ZASADA UPRZEDNIOŚCI

Zanim rozpocznie się gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych powinien być gotowy plan. Budżet powinien być przyjęty przed rozpoczęciem roku budżetowego.

Czasami jest łamana.

W Polsce:

1. Uchwała o prowizorium budżetowym - dla JST

Ustawa o prowizorium budżetowym - budżet państwa

Prowizorium budżetowe - tymczasowa skrócona forma budżetu, szczegółowość nie większa niż na poziomie działu

2. Projekt budżetu - nie ma możliwości aby rozpoczął się rok budżetowy bez projektu budżetu obowiązującego do czasu zatwierdzenia ustawy budżetowej

W Polsce nie stosowane:

1. Prerogacja budżetowa - przedłużenie obowiązywania budżetu z roku poprzedniego. Plusem jest rozpoczynanie roku budżetowego opartego na akcie normatywnym a nie na projekcie budżetu, który nie jest aktem normatywnym

2. Upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków w okresie przejściowym

34. FORMY ORGANIZACYJNO - PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

JEDNOSTKI BUDŻETOWE

Cechy jednostki budżetowej:

• dochody i wydatki jednostki budżetowej objęte są w pełnej wysokości budżetem państwa,

• realizacja planów wydatków jest niezależna od osiąganych dochodów,

• środki finansowe przekazane do dyspozycji tych jednostek i niewykorzystane w ciągu roku wygasają z jego końcem,

• jeżeli jednostka uzyskuje dochody, to przekazuje je do budżetu,

• całkowity brak autonomii budżetowej.

ZAKŁADY BUDŻETOWE

Formę zakładu budżetowego nadaje państwowej jednostce organizacyjnej dysponent określonej części budżetu. Najczęściej na zasadzie zakładów budżetowych prowadzone są żłobki, przedszkola, niektóre szkoły.

Gdy planowane dochody zakładu budżetowego są wyższe od planowanych wydatków, to planowana jest także wpłata nadwyżki dochodu nad wydatkami do budżetu. Jeżeli sytuacja jest odwrotna, to zakład otrzymuje dotacje.

GOSPODARSTWO POMOCNICZE

Formę gospodarstw pomocniczych cechuje m.in. to, że:

1. obsługuje ona przede wszystkim macierzystą jednostkę budżetową, która prowadzi działalność uboczną,

2. gospodarstwo pomocnicze powinno uzyskiwać dochody ze sprzedaży towarów lub usług zewnętrznych odbiorcom,

3. jest tworzone przez kierownika jednostki budżetowej,

4. cechuje je odrębność organizacyjna - polega na wyodrębnieniu majątkowym i posiadaniu własnej struktury,

5. posiada tez odrębność finansowa - ma własny plan i rachunek bankowy,

Przykładem gospodarstw pomocniczych są warsztaty szkolne, szczególnie prowadzone przy szkołach zawodowych. Mogą być płatnikami podatku dochodowego i od towarów i usług.

FUNDUSZE CELOWE - funduszem celowym jest fundusz ustawowo utworzony (na mocy odrębnej ustawy), którego przychody pochodzą ze środków publicznych a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Może to być wyodrębniona osoba prawna (PFRON, WFOŚiGW) albo tylko rachunek bankowy.

35. JEDNOSTKA BUDŻETOWA I JEJ POWIĄZANIE Z BUDŻETEM

Jednostka budżetowa może być powiązana z budżetem poprzez budżetowanie:

BRUTTO - Dane jednostki wchodzą całością dochodów i wydatków, jednostka budżetowa pokrywa swoje wydatki z budżetu, a gromadzone dochody odprowadza na rachunek budżetu (każde ministerstwo, kancelarie, NIK, jednostki wojskowe, starostwa, urzędy gminy, urzędy marszałkowskie, domy pomocy społecznej, szkoły podstawowe, US, Urzędy celne) Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową w oparciu o plan finansowy, który jest integralną częścią budżetu. Wyjątkiem są tzw. dochody własne jednostek budżetowych oraz funduszy motywacyjnych.

Rachunki dochodów własnych - jednostki budżetowe mogą gromadzić na wydzielonych kontach dochody z następujących źródeł:

Z opłat za udostępnianie informacji przetargowej

Z tytułu spadków, zapisów, darowizn w formie pieniężnej

Z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd lub użytkowanie

W państwowych jednostkach budżetowych za opłaty egzaminacyjne, wydawanie świadectw certyfikatów z działalności wykraczającej pozastatutową działalność jednostki budżetowej

Ma bardzo ograniczony sposób wykorzystania - mogą być wykorzystane tylko w celu, w jakim są gromadzone.

Fundusze motywacyjne - nie są to fundusze celowe. Są to środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe na odrębnych rachunkach bankowych z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń skarbowych. Finansują nagrody dla pracowników, żołnierzy, funkcjonariuszy którzy przyczynili się do wykrycia przestępstw.

NETTO - niezachowania jest zupełność budżetu. Budżetowaniem netto powiązane są wszystkie pozostałe jednostki sektora finansów publicznych: zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe

36. ZAKŁAD BUDŻETOWY A JEDNOSTKA BUDŻETOWA

Zakład budżetowy - jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje powierzone zadania i koszty działalności pokrywa przychodami z działalności.

Może otrzymać dotacje z budżetu w przypadku gdy nie wystarczają przychody na pokrycie wydatków. W przypadku gdy dochody są większe od wydatków zysk stanowi dochód budżetu. Nie ma osobowości prawnej.

Przykładowymi zakładami budżetowymi są placówki oświatowe, usługi komunalne, oczyszczanie ścieków, transport lokalny - mogą być realizowane także przez firmy prywatne na drodze przetargów.

Dotacja

37. GOSPODARSTWO POMOCNICZE I JEGO FORMY ROZLICZEŃ Z BUDŻETEM

Gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej nie ma osobowości prawnej, jest częścią podstawowej działalności jednostki budżetowej lub jej działalnością uboczną. Pokrywa koszty działalności z przychodów własnych, rozlicza się z budżetem tak jak zakład budżetowy z jedną istotną różnicą - w przypadku nadwyżki przychodów nad wydatkami 50% nadwyżki zostaje w gospodarstwie pomocniczym a 50% trafia do budżetu.

Gospodarstwo pomocnicze realizuje działalność na rzecz jednostki budżetowej tak jak i na zewnątrz sektora np. podmiotom całkowicie prywatnym. Sprzedając usługi na rzecz jednostki budżetowej sprzedaje po kosztach, zysk wypracowuje ze sprzedaży na zewnątrz.

Może otrzymywać dotacje z budżetu państwa (na pierwsze wyposażenie w środki trwałe).

Gospodarstwo pomocnicze prowadzi gospodarkę w oparciu o plan finansowy w którym wyodrębnia się: przychody własne, dotacje, wydatki na wynagrodzenia, wydatki inwestycyjne.

Przykładowymi gospodarstwami pomocniczymi są: stołówki, bufety, ośrodki szkoleniowe. Jest ich jednak coraz mniej.

38. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PUBLICZNYCH FUNDUSZY CELOWYCH

FUNDUSZ CELOWY Art. 22

• wyodrębniony zasób środków publicznych przeznaczony na ściśle sprecyzowany cel i oddany do dyspozycji ustawowo określonych podmiotów;

• fundusz ustawowo powołany przed dniem wejścia w życie ustawy, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań;

Cechy funduszy celowych:

• Powstanie funduszu celowego polega na wyodrębnieniu organizacyjnym i/lub finansowym części środków publicznych z ogólnej ich puli.

• Część dochodów przekazywana jest do gestorów funduszy celowych

• Z utworzeniem funduszu celowego następuje ścisłe powiązanie części tych wyodrębnionych środków publicznych z konkretnymi zadaniami.

• Wydzielenie dochodów prowadzi do podniesienia rangi tych zadań. Jest to szczególnie istotne w przypadku permanentnego braku środków finansowych.

• Cele i zadania realizowane przez fundusze celowe mają ciągłość finansowania.

• Zasady gospodarki budżetowej pozwalają kumulować niewykorzystane środki w danym roku i przeznaczanie ich na lata kolejne.

39. RODZAJE FUNDUSZY CELOWYCH

WEDŁUG KRYTERIUM PODMIOTOWEGO

• Państwowe fundusze celowe

Realizują zadania wyodrębnione z budżetu państwa (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Pracy)

• Samorządowe fundusze celowe

Realizują zadania JST, ich dysponentem są organy samorządowe

• Ponadnarodowe fundusze celowe

Tworzone w ramach struktur Unii Europejskiej czy innych organizacji

WEDŁUG ŹRÓDEŁ DOCHODÓW FUNDUSZY

• Oparte na przymusowych składkach typu budżetowego takich jak podatki, składki, opłaty

• Bazujące na dobrowolnych wpłatach od różnych podmiotów

• Zasilane wyłącznie lub częściowo dotacjami z budżetu (ZUS, KRUS)

WEDŁUG KRYTERIUM PRAWNEGO

• Osoby prawne - Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

• Forma organizacyjna zasobów finansowych

• Odrębny rachunek bankowy

WEDŁUG KRYTERIUM PRZEDMIOTOWEGO

• Finansujące pieniężne świadczenia społeczne FUS, KRUS

• Wspomagające finansowo dziedziny i ograniczonych formach finansowania np. sport, kultura

• Finansujące infrastrukturę społeczną PFRON

• Finansujące ochronę środowiska

• Finansujące dziedziny stricte gospodarcze

40. POJĘCIE I FUNKCJE PAŃSTWOWYCH FUNDUSZY CELOWYCH

Państwowy fundusz celowy - jest odrębną formą organizacji gospodarki finansowej, stosowaną w działalności budżetowej, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań.

Funkcje publicznych funduszy celowych:

1. Funkcja alokacyjna

Mechanizm gromadzenia środków opiera się na przymusie administracyjnym. Tym samym dokonuje się rozmieszczenie zasobów pieniężnych dodatkowym kanałem.

2. Funkcja redystrybucyjna

Następują zmiany w proporcjach podziału PKB, co wynika z obligacji zawartej w nakazie zmniejszenia dochodów zarówno osób fizycznych, jak i podmiotów gospodarczych na rzecz funduszy.

3. Funkcja mobilizacyjna

Polega na multiplikacji środków publicznych. Wynika to często z braku możliwości np. zwiększenia wpływów z podatków, a jest to możliwe przy wykorzystaniu innych instrumentów finansowych.

4. Funkcja racjonalizacji wydatków publicznych

W konfrontacji ze specyfiką gospodarki budżetowej, fundusze celowe mogą zabezpieczać przed zmianą hierarchii celów i zadań publicznych.

Można przyjąć, że przedstawione funkcje mają charakter funkcji założonych a nie rzeczywistych, a jeśli tak, to stanowią swoistą listę pozytywów działania i powoływania funduszy celowych.

Do zalet funduszy należy:

- Brak konieczności konkurowania o środki budżetowe.

- Stabilne źródła dochodów.

- Cele względnie stałe.

41. BUDŻETOWANIE BRUTTO A BUDŻETOWANIE NETTO

Budżetowanie brutto - Dane jednostki wchodzą całością dochodów i wydatków, jednostka budżetowa pokrywa swoje wydatki z budżetu, a gromadzone dochody odprowadza na rachunek budżetu (każde ministerstwo, kancelarie, NIK, jednostki wojskowe, starostwa, urzędy gminy, urzędy marszałkowskie, domy pomocy społecznej, szkoły podstawowe, US, Urzędy celne) Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową w oparciu o plan finansowy który jest integralną częścią budżetu. Wyjątkiem są tzw. dochody własne jednostek budżetowych oraz funduszy motywacyjnych.

Budżetowanie netto - niezachowania jest zupełność budżetu. Budżetowaniem netto powiązane są wszystkie pozostałe jednostki sektora finansów publicznych: zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe

42. PROCEDURA OPRACOWYWANIA I UCHWALANIA BUDŻETU PAŃSTWA (HARMONOGRAM PRAC, NAJWAŻNIEJSZE DOKUMENTY OKOŁOBUDŻETOWE)

Procedura budżetowa - całokształt zasad wynikających z przepisów prawnych odnoszących się do postępowania z budżetem

Procedura odnosząca się do budżetu państwa składa się z 4 faz:

1. ustalania/opracowywania

2. uchwalania

3. realizacja

4. sprawozdawczość / kontrola

Prace nad budżetem rozpoczynają się wcześniej - styczeń luty przed rokiem budżetowym.

Pierwszą fazą są niesformalizowane prace analityczne. Powstaje bardzo wstępna wersja budżetu na kolejny rok budżetowy.

Formalne rozpoczęcie prac wiąże się z wydaniem noty budżetowej - dokument rangi aktu normatywnego wydany przez Ministra Finansów zawierający wzory formularzy planistycznych, obowiązki resortów, zasady współpracy międzyresortowej, generalne zasady planowania niektórych rodzajów wydatków, harmonogram prac budżetowych. Nota budżetowa zazwyczaj wydawana jest w maju.

Później pojawia się dokument założeń do projektu ustawy budżetowej. Jest ot dokument rządowy, w którym istotne znaczenie mają wskaźniki makroekonomiczne. Pojawia się pod koniec czerwca - początek lipca. W założeniach integralną częścią albo odrębnym dokumentem są limity wydatków.

Faza uchwalania budżetu składa się z III czytań:

I czytanie - projekt prezentuje Minister Finansów - w 2 tygodnie po przekazaniu, następnie rozpoczyna się dyskusja, w której mogą być zgłoszone poprawki. Na koniec głos zabiera ponownie Minister Finansów i rozpoczynają się prace w komisjach. Dominującą rolę ogrywa Sejmowa Komisja Finansów Publicznych po przekazaniu sprawozdania tej komisji posłom następuje

II czytanie - sprawozdawca referuje sprawozdania, następnie dyskusja, po iej głos zabiera sprawozdawca a następnie przedstawiciel rządu. Dalszy tok prac zależy od:

Zgłoszenia poprawek - ponownie projekt trafia do komisji

Jeśli nie zgłoszono poprawek to następuje

III czytanie - przedstawienie projektu przez przedstawiciela komisji finansów publicznych bez dyskusji posłowie przechodzą do głosowania. Uchwalenie budżetu przy minimum połowie ustawowej liczby posłów

Następnie projekt budżetu trafia do Senatu, który ma 20 dni na przyjęcie budżetu. Senat nie ma prawa odrzucenia ustawy budżetowej, musi ją przyjąć, z poprawkami lub bez. Łączne prace parlamentu nie mogą przekroczyć 4 miesięcy.

Prezydent dostaje do podpisu ustawę. Nie ma prawa jej odrzucić, ma ewentualnie 7 dni na złożenie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego przy jednoczesnym podpisie.

43. ZASADY WYKONYWANIA BUDŻETU

Zasady wykonywania budżetu

Art. 91. 1. Rada Ministrów kieruje wykonywaniem budżetu państwa.

2. Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę:

1) realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa;

2) poziomu deficytu.

3. Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych i w tym celu, nie rzadziej niż raz na kwartał, dokonują okresowych ocen:

1) przebiegu wykonania zadań oraz dochodów i wydatków przez podległe im jednostki organizacyjne,

2) wykorzystania dotacji udzielonych z budżetu państwa,

3) realizacji innych zadań finansowanych z budżetu państwa,

4) przestrzegania realizacji procedur, o których mowa w art. 35a ust. 2 pkt 1 - oraz podejmują, w razie potrzeby, działania zmierzające do prawidłowego wykonania budżetu.

Art. 92. W toku wykonywania budżetu państwa obowiązują następujące zasady gospodarki finansowej:

1) pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i harmonogramem, o którym mowa w art. 29 ust. 4;

2) ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów;

3) dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny;

4) wydatki na współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2, mogą być dokonywane po podpisaniu umów finansowych z dawcą środków;

5) zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych, a w odniesieniu do podmiotów niedziałających w celu osiągnięcia zysku w trybie jawnego wyboru najkorzystniejszej oferty w rozumieniu ustawy o zamówieniach publicznych, z odpowiednim zastosowaniem art. 25 i art. 71;

6) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa są dokonywane przed innymi wydatkami budżetu państwa;

7) wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; powinny one być zrefundowane w trybie przeniesień wydatków określonym w art. 96;

8) przeniesienia wydatków w budżecie państwa mogą być dokonywane na zasadach i w zakresie określonych w art. 96;

9) dotacje celowe przyznane jednostkom samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, niewykorzystane w danym roku, podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane.

44. UKŁAD WYKONAWCZY BUDŻETU

W ciągu 21 dni od przyjęcia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przedstawiają Ministrowi Finansów szczegółowy plan dochodów i wydatków swojej części budżetowej.

Układ wykonawczy stanowiący szczegółowy plan dochodów i wydatków budżetowych ustalono w granicach kwot wynikających z ustawy  budżetowej dla poszczególnych wydziałów (jednostek równorzędnych) jednostki dla której zostaje sporządzany.

Zawiera plan dochodów i wydatków w poszczególnych działach, rozdziałach i paragrafach sporządzono z uwzględnieniem obowiązującej klasyfikacji budżetowej w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych.

Układ wykonawczy zawiera ponadto dane dotyczące zatrudnienia i wydatków na wynagrodzenia w państwowych jednostkach budżetowych, podział dochodów budżetu państwa związanych z realizacją zadań zleconych przez jednostki samorządu terytorialnego, podział dotacji celowych między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego odpowiednio do realizowanych zadań oraz wykaz zadań inwestycyjnych.

45. DYSPONENCI CZĘŚCI BUDŻETOWYCH

Dysponenci środków budżetowych:

1.Głowni - dysponenci części budżetowych

2. Jednostki organizacyjne dokonujące podziału środków dla jednostek podległych

3. Jednostki które wydają środki budżetowe

PRZYKŁADOWO:

MINISTER FINANSÓW

IZBY SKARBOWE

URZĘDY SKARBOWE URZĘDY SKARBOWE

Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych i w tym celu, nie rzadziej niż raz na kwartał, dokonują okresowych ocen.

46. ZASADY DYSPONOWANIA ŚRODKAMI BUDŻETOWYMI

Minister Finansów może określić, w drodze rozporządzenia, sposób, warunki i tryb dysponowania środkami budżetowymi, a w szczególności:

1) tryb uruchamiania tych środków i rodzaje rachunków bankowych,

2) tryb i terminy sporządzania planów finansowych dokonywania wydatków

- uwzględniając w szczególności procedury określające wykorzystanie tych środków, obowiązujące w Unii Europejskiej.

47. ZASADY DOKONYWANIA ZMIAN W BUDŻECIE W TOKU JEGO REALIZACJI - ROZPYSPONOWANIE REZERW BUDŻETOWYCH, PRZENIESIENIA WYDATKÓW, BLOKOWANIE WYDATKÓW

Istnieją instrumenty, które powodują, ze można dokonać zmian w budżecie w toku jego realizacji, bez konieczności zmiany ustawy. Do tych instrumentów należą:

• Rezerwy budżetowe

• Przenoszenie wydatków

• Blokowanie wydatków

REZERWY BUDŻETOWE

W budżecie państwa po stronie wydatków mogą być tworzone dwa rodzaje rezerw:

• Rezerwa ogólna - na nieprzewidzialne wydatki, maksymalnie 0,2% wydatków Rezerwą ogólną rozporządza Rada Ministrów, ale może upoważnić ona Prezesa i Ministra Finansów do dysponowania odpowiednimi kwotami

• rezerwy celowe - dotyczą wydatków których szczegółowego podziału nie można było dokonać, wydatków których źródłem finansowania są środki pochodzące ze źródeł zagranicznych oraz inne jeśli ustawy tak stanowią (kolejna furtka na nieprzewidziane zdarzenia). Maksymalnie do 5% wydatków. Do rezerw celowych należą np. środki na podwyżki płac w sferze budżetowej, na realizację środków z pieniędzy unijnych

Rada Ministrów dysponuje także rezerwą celową na wypłaty budżetowe.

Rezerwy są ujęte w odrębnych częściach klasyfikacji budżetowej, zatem przed ich wykorzystaniem odpowiednie środki muszą być przeniesione z rezerwy do części w której wydatek będzie realizowany.

PRZENOSZENIE WYDATKÓW

Przenoszone jest prawo do dokonywania wydatków.

Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami w ramach danej części danego rozdziału budżetu państwa. Skala przeniesień to nie więcej niż 5% Nie można przenosić wydatków pomiędzy różnymi działami.

Każda zmiana wydatków majątkowych (inwestycyjnych) wymaga zgody Ministra Finansów.

Dysponenci części mogą upoważniać kierowników podległych jednostek do dokonywania przeniesień w obrębie jednego rozdziału (czyli między paragrafami).

Rada Ministrów może dokonywać przeniesień między częściami i działami w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na terytorium państwa lub jego części w celu wykonania działań wynikających z przepisów dotyczących stanu wyjątkowego.

BLOKOWANIE WYDATKÓW

Blokowanie wydatków to okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków lub wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu.

Decyzja o blokowaniu może być podjęta w przypadku stwierdzenia:

a) niegospodarności w podległych jednostkach

b) opóźnień w realizacji zadań

c) nadmiaru posiadanych środków

d) naruszenia zasad gospodarki finansowej wynikających z ustawy i finansach publicznych art.92

Uprawnienia blokowania przysługują Ministrowi Finansów w zakresie całego budżetu oraz dysponentom części budżetowych w zakresie ich części.

58. ZASADY SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ JST

Samodzielność finansowa JST - prawo samodzielnego prowadzenia samorządowej gospodarki finansowej, czyli pobierania dochodów określonych w ustawach (władztwo dochodowe w tym władztwo podatkowe) oraz dysponowania nimi w granicach określonych przez te ustawy, dla realizacji prawnie określonych zadań (władztwo wydatkowe).

Źródła dochodów JST według stopnia samodzielności:

1. Dochody własne:

• podatki

• opłaty

• dochody z majątku

• dochody z działalności gospodarczej

• inne, o których jednostka może samodzielnie decydować

Im większy udział dochodów własnych, tym większy stopień samodzielności.

2. Dochody transferowe:

• dotacje - im wyższy poziom dotacji tym mniejszy stopień samodzielności;

• subwencje - środki na które jednostka ma wpływ;

Przychody z kredytów / pożyczek - zależą od udziału dochodów własnych i subwencji;

Gminy i miasta na prawach powiatów to struktury mające największe dochody własne, w przybliżeniu 20%; województwa 8%; powiaty 4%.

Można wyodrębnić dwa zakresy pojęcia samodzielności finansowej JST:

• Według szerokiego ujęcia samodzielność ta oznacza prawnie zagwarantowaną możliwość samodzielnego decydowania o przeznaczeniu posiadanych środków.

• Według wąskiego ujęcia samodzielność finansową można odnieść do tych publicznych środków finansowych, które JST mogą pozyskiwać we własnym zakresie.

• samodzielność dochodowa - zagwarantowanie możliwości zwiększenia dochodów i pozyskiwania ich z różnych źródeł i różnymi metodami; badamy tu kwestię wystarczalności dochodów do finansowania zadań, tzn. badamy nie tylko grupy dochodów samorządu terytorialnego, ale także konstrukcje poszczególnych rodzajów dochodów wchodzących w skład tych grup; decentralizacji środków publicznych powinna towarzyszyć decentralizacja środków publicznych, stąd też decentralizacja zadań w danym okresie powinna być uzależniona od możliwości przekazania samorządowi terytorialnemu źródeł dochodów, które do tej pory należały do organów państwowych;

• samodzielność wydatkowa - swoboda decyzji co do kierunku i rodzajów wydatków; państwo oddziałuje pośrednio i bezpośrednio na samodzielność wydatkową samorządu terytorialnego; pośrednio przez wywieranie wpływu na sferę realną działalności samorządu terytorialnego np. organy państwowe ustalają system organizacji oświaty, kultury, ochrony zdrowia, opieki społecznej, itd., co ma wpływ na rodzaj i zakres wydatków budżetowych w przekroju poszczególnych dziedzin działalności samorządu terytorialnego; bezpośrednio przez np. ustalanie limitów wydatków: dotyczących wysokości płac; organy państwowe wpływają również na samodzielność wydatkową poprzez kształtowanie poziomu i struktury dochodów;

• samodzielność w zakresie zaciągania długu - uprawnienia te wiążą się ściśle z : posiadaniem osobowości prawnej oraz występowaniem majątku samorządowego i dysponowaniem własnym budżetem, co ma bardzo istotne znaczenie z punktu widzenia wypłacalności JST; podejmowanie decyzji o zadłużaniu się uzależnione jest od regulacji prawnych, które określają czy JST mogą decydować o: formie pożyczki publicznej, wyborze pożyczkodawcy, zakresie zaciąganych pożyczek publicznych; istotną rolę w kwestii zaciągania pożyczek publicznych przez JST odgrywa: możliwość otrzymania gwarancji i poręczeń udzielanych przez organy państwowe oraz zakres uprawnień regionalnych izb obrachunkowych w zakresie zaciągania długu przez JST, a także ocena czynników wpływających na zakres podejmowanych decyzji o zadłużaniu się i skutków zadłużania się;

• samodzielność budżetowa - swoboda organizacji budżetu, uprawnienia władz samorządowych do określania zasad i trybu procedury budżetowej, czyli procesów planowania, uchwalania, wykonywania i kontroli wykonania budżetu JST w formie uchwały organu stanowiącego JST w sprawie procedury budżetowej, z założeniem że odpowiednie regulacje prawne mają swoją podstawę w odpowiednich przepisach centralnych.

59. POJĘCIE PODATKU (CECHY STAŁE)

PODATEK jest klasyczną daniną publiczną. Podatek jest to świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego (czyli państwa lub samorządu terytorialnego), jednostronnie przez ten pomiot ustalone o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym.

Wszystkie elementy składowe definicji są niezbędne dla określenia podatku i odróżnienia go od innych dochodów publicznych. Zmiana któregokolwiek elementu na inny, np. zmiana cechy nieodpłatności na odpłatność, przy nie zmienionej pozostałej części definicji, powoduje, iż tego rodzaju dochód nie jest już podatkiem, lecz innym, dochodem publicznym (w podanej sytuacji byłaby to opłata).

Podatek pobierany jest w pieniądzu. Aktualne rozwiązania prawne nie przewidują poboru podatku w naturze (np. zbożu). Taki pobór podatku może się zdarzyć tylko w tych okresach i w tych państwach, w których nie ma, przynajmniej w minimalnym stopniu, ustabilizowanych warunków finansowych, a tym samym i stabilności waluty.

Podatki są zawsze pobierane przez podmioty prawa publicznego. W Polsce do 1990r. podmiotem takim było tylko państwo, ale od początku 1991 r. w Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonuje zarówno system władzy i administracji rządowej, jak i samorządowej. Oba piony władzy i administracji dysponują własnymi kompetencjami władczymi, uprawnieniami wykonawczymi i oczywiście własnymi dochodami, z których realizują swoje wydatki. Mają więc prawo uchwalania własnych, odrębnych budżetów, a podatki stanowią w tych budżetach bardzo istotną, może najistotniejszą pozycję. Od 1991 r. gminy są także podmiotami prawa publicznego uprawnionymi do pobierania podatków.

Podatek jest świadczeniem ustanowionym jednostronnie przez pobierający je podmiot. Oznacza to, iż podatek jest ustanawiany i wymierzany w drodze umowy między osobą zobowiązaną do jego zapłacenia a państwem lub samorządem, na rzecz którego jest on pobierany. Pobiera się go na podstawie władczej jednostronnej decyzji podmiotu ustanawiającego podatek.

Do cech podatku należy jego ogólność. Jako świadczenie ogólne jest on tak skonstruowany, że zasady ustalania i poboru podatku odnoszą się do każdego podmiotu, który spełnia warunki określone w prawie podatkowym. Nie ustanawia się tym samym żadnych osobowych, indywidualnych warunków dla pobierania podatku od poszczególnych, imiennie wskazanych, podmiotów.

Podatek należy do tzw. publicznych dochodów zasadniczych. Oznacza to, iż podstawowym celem podatku jest cel fiskalny. Sprowadza się on do dostarczenia państwu lub samorządowi środków finansowych umożliwiających prowadzenie działalności i realizacji zadań. Inne funkcje podatku, np. stymulacja, związana z oddziaływaniem np. na preferowane kierunki produkcji lub inne korzystne zjawiska gospodarcze, mają jedynie znaczenie dodatkowe.

Cechą charakterystyczną podatku jest też jego bezzwrotność, w odróżnieniu np. od pożyczki. Oznacza to, iż podatek pobrany zgodnie z prawem nie ulega zwrotowi. W ten sposób podatek staje się rodzajem daniny publicznej na rzecz państwa lub samorządu.

Do cech charakterystycznych podatku- w odróżnieniu od opłaty- należy także jego nieodpłatność. Ta cecha podatku oznacza, iż podmiot uiszczający podatek nie otrzymuje od państwa czy samorządu żadnego wzajemnego świadczenia, czy to w postaci czynności urzędowej, czy usługi, jak ma to miejsce przy pobieraniu opłat. Nie oznacza to jednak, iż społeczeństwo jako całość nie korzysta z jakiejś ogólnej odpłatności ze strony państwa lub samorządu z tego tytułu, iż płaci podatki. Jest to jednak ekwiwalent na rzecz społeczeństwa jako całości (np. bezpłatne szkolnictwo, uspołeczniona służba zdrowia itp.), a nie realizacja roszczenia poszczególnych podmiotów z tytułu płacenia podatków określonej wysokości. Bywa zresztą często tak, iż płacący wysokie podatki nie korzystają np. z usług uspołecznionej służby zdrowia, a ci, którzy nie płacą lub uiszczają je w minimalnej wysokości, wykorzystują jednocześnie wszystkie możliwe formy pomocy ze strony państwa lub samorządu.

Podatek jest wreszcie świadczeniem o charakterze przymusowym. Oznacza to, iż w sytuacji, gdy zobowiązany do płacenia podatku nie uiszcza go dobrowolnie, można pobrać świadczenie w sposób przymusowy, czyli w drodze egzekucji administracyjnej. W skrajnych przypadkach podatnikowi nie płacącemu podatków grozi więzienie.

Wszystkie wymienione i omówione cechy podatku odróżniają go od innych dochodów na rzecz państwa lub innego podmiotu publicznego i są nazywane stałymi elementami podatku.

60. PODATEK A OPŁATA PUBLICZNA (PODAJ GŁÓWNE RÓŻNICE)

Opłatę można zdefiniować jako: świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego.

Zasadniczą cechą opłat jest to, że ich ponoszenie przez podmioty znajdujące się poza sektorem publicznym zawsze jest związane z pewnym kontrświadczeniem ze strony organów władzy i administracji publicznej (podjęcie decyzji administracyjnej np. zezwolenie na budowę domu) lub ze strony jednostek sektora publicznego (przedszkole dla dziecka). Właśnie to kontrświadczenie odróżnia zdecydowanie opłatę od podatku, przy którym następuje przejęcie pewnej części dochodu (majątku) podatnika na rzecz władz publicznych.

Różnorodność działalności władz publicznych powoduje znaczne zróżnicowanie opłat. Pojawia się zwłaszcza kwestia wysokości opłat i ściśle z tym związany ekonomiczny problem ekwiwalentności opłat. Chodzi o to, w jakim stopniu wysokość opłaty jest powiązana z kosztami jej wytworzenia. Jeżeli koszty wytworzenia świadczenia, za które wnosi się opłaty, są współmiernie niskie w stosunku do wysokości opłaty, to w opłaty wkomponowane są elementy fiskalne które sprawiają że opłaty pełnia identyczną role jak podatki. Taki charakter mają opłaty związane z czynnościami organów władz publicznych. W przypadku opłat z tytułu usług wytwarzanych przez jednostki sektora publicznego, ich wysokość kształtowana jest najczęściej na poziomie kosztu świadczenia usługi, z możliwością niewielkiego narzutu (zysku), co pozwala odróżnić je od podatku.

Dla oceny charakteru opłaty ważne jest też w jakim stopniu wnoszenie opłaty jest przymusowe, a w jakim dobrowolne. Jeśli wnoszenie opłat jest przymusowe, a do tego wysokość opłaty jest niewspółmierna do kosztów to jej podobieństwo do podatku jest największe.

61. ELEMENTY TECHNIKI PODATKOWEJ (CECHY ZMIENNE)

Realizacje pełnionych przez podatki funkcji wymaga działalności praktycznej, wyrażającej się w ustaleniu obowiązku podatkowego, wymiarze podatku, jego ściągnięciu itd. W teorii i praktyce wszystkie te działania określa się mianem: technika podatkowa. Termin ten znajduje pewne uzasadnienie w wielu czynnościach technicznych, a ściślej organizacyjnych i administracyjnych, których wykonanie jest konieczne, aby podatek zasilił środki publiczne. W istocie rzeczy w owej technice podatkowej kryje się sens ekonomii podatku.

Elementami tej techniki są:

1. Podmiot opodatkowania

Podmiotem opodatkowania jest każda osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy. Podmiotem czynnym jest przede wszystkim państwo, które wykorzystuje swoje atrybuty i posługuje się przymusem administracyjnym przy ściąganiu podatków. Podmiotem czynnym mogą być także władze samorządowe. Podmiotem biernym są osoby prawne i fizyczne zobowiązane do zapłacenia podatku.

2. Przedmiot opodatkowania

Przedmiotem podatku jest rzecz lub zdarzenie które wywołuje powstanie obowiązku podatkowego.

3. Podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania jest z reguły przedmiot opodatkowania określony wartościowo. Czasem jednak podstawę opodatkowania wyraża się w jednostkach fizycznych (np. w przypadku podatku od psów)

4. Stawka podatkowa

Stawka podatkowa to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania

t = T (kwota podatku) / M (podstawa opodatkowania)

Stawki podatkowe występują w kilku formach:

• Stawki procentowe - określają jaką część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe (np. VAT)

• Stawki kwotowe - określają bezpośrednio wielkość podatku należnego władzom publicznym (np. w przypadku podatku od psów)

• Stawki ułamkowe

• Stawki wielokrotnościowe - kwota podatku wielokrotnością podstawy (podatek od ponadnormalnego wzrostu wynagrodzeń).

Stawki procentowe występują w 2 odmianach:

• Stawki stałe (liniowe, proporcjonalne) - wysokość podatku rośnie w takim samym tempie, co podstawa opodatkowania

• Stawki zmienne - wysokość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania. Można wyróżnić stawki zmienne progresywne, regresywne i degresywne

5. Skala podatkowa

Informuje o tym, jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania. Jak łatwo zauważyć, stawka podatkowa może być jedna dla całej podstawy opodatkowania oraz może też występować kilka stawek w zależności od tego czy stawka rośnie szybciej czy wolniej niż podstawa opodatkowania.

6. Zwolnienia podatkowe

Polegają na tym, że państwo w ramach prowadzonej polityki fiskalnej wyłącza pewną grupę podatników (zwolnienia podmiotowe) lub pewną część przedmiotu opodatkowania (zwolnienia przedmiotowe) z obowiązku zapłacenia podatku.

7. Ulgi podatkowe:

Ulgi podatkowe polega na zmniejszeniu ciężaru podatkowego w trakcie lub po dokonaniu wymiaru.

Rodzaje ulg:

• Ulgi odliczające od podstawy opodatkowania (np. składki ZUS-owskie na ubezpieczenia społeczne)

• Stawka ulgowa (ulgi w podatku VAT 22% - stawka podstawowa, 7%,3% stawki ulgowe)

• Odliczenia od podatku (np. 1% na rzecz organizacji pożytku publicznego)

8. Tryb i warunki płatności

Kiedy i w jakim organie będziemy płacić (systematycznie/sporadycznie, rozliczane bieżąco/rozliczane rocznie - płacone zaliczkowo, pobierane przez US/organ miejski)

62. PODATNIK, PŁATNIK I INKASENT

Podatnikiem jest osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej, na której ciąży obowiązek płacenia podatków.

Możemy wyróżnić:

• Podatnika formalnego

• Podatnika rzeczywistego - ten podmiot który faktycznie ponosi ekonomiczny ciężar opodatkowania, jego majątek ulega uszczupleniu w rezultacie płacenia podatków

Płatnikiem jest podmiot zobowiązany prawnie do obliczenia należnego podatku, pobrania go od podatnika i przekazania organowi administracji finansowej. Pobranie podatku następuje najczęściej przez potracenie go z należności przypadającej podatnikowi od płatnika. W taki sposób pobierany jest przez pracodawców podatek od wynagrodzeń pracowniczych. Płatnikiem może być też podmiot nie zobowiązany do świadczenia pieniężnego na rzecz podatnika. Płatnikiem może być na przykład notariusz, przed którym sporządzono akt darowizny, zaś podatnikiem - obdarowany.

Zakres obowiązków inkasenta jest węższy niż płatnika, nie oblicza on należnego podatku, lecz jedynie pobiera go od podatnika i przekazuje organowi administracji finansowej.

63. PODSTAWA OPODATKOWANIA A PODSTAWA WYMIARU PODATKU

Podstawą opodatkowania nazywamy wyrażenie ilościowe albo jakościowe przedmiotu opodatkowania. Jednak nie zawsze podstawa opodatkowania jest podstawą wymiaru podatku. Często bowiem organ stanowiący podatek dopuszcza możliwość stosowania ulg które korygują podstawę opodatkowania. Można zatem zapisać:

PODSTAWA OPODATKOWANIA - ULGI = PODSTAWA WYMIARU PODATKU

.

64. STAWKA A SKALA PODATKOWA

Stawką podatkową nazywamy relację kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Można ją wyrazić wzorem :

t (stawka podatkowa) = T (kwota podatku) / M(podstawa opodatkowania)

Stawka podatkowa mówi nam jaką część podstawy wyraża podatek.

Rodzaje stawek podatkowych

• Procentowe (VAT)

• Kwotowe (od psów)

• Ułamkowe

• Wielokrotnościowe (podatek od ponadnormowego wzrostu wynagrodzeń)

Jeśli weźmiemy pod uwagę związek pomiędzy stawką a podstawą wyróżniamy:

• Stawkę stałą (liniową proporcjonalną)

• Stawkę zmienną (wraz ze zmianą podstawy zmienia się stawka)

65. RODZAJE SKAL PODATKOWYCH

Skalą podatkową nazywany zbiór stawek podatkowych wraz z podstawami opodatkowania stosowanych przy wymiarze określonego podatku. Może być określona procentowo lub kwotowo.

Jeśli chodzi o rodzaje skal podatkowych to wyróżniamy:

• Skalę proporcjonalną w przypadku stawki stałej

• Skalę nieproporcjonalną w przypadku stawki ruchomej

Skala proporcjonalna (stawki stałe, liniowe, proporcjonalne):

mają one stały stosunek do podstawy opodatkowania;

przy zachowaniu tego samego stosunku między podstawą a stawką, kwota podatku zmienia się wraz ze zmianami podstawy; rośnie wraz ze wzrostem podstawy i maleje wraz ze zmniejszeniem się podstawy;

najczęściej stawki te znajdują zastosowanie przy opodatkowaniu konsumpcji (dochód wydatkowany) oraz w podatkach typu przychodowego.

Skala nieproporcjonalna (stawki ruchome)

stawka zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania;

Rodzaje skal nieproporcjonalnych:

1. Progresywna

Wraz ze wzrostem postawy rośnie stawka (coraz bardziej rośnie skala) występuje w podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku od spadków i darowizn

Wyróżniamy 2 rodzaje progresji:

• progresję globalną - ustaloną wg. skali stawkę podatkową stosuje się do całej skali

• progresję szczeblowaną (ciągłą) - podstawę opodatkowania dzieli się na części do każdej odnosi się inną stawkę - przykładem jest podatek od osób fizycznych

2. Regresywna

wraz ze wzrostem podstawy maleje stawka

3. Degresywna

wraz z malejącą podstawą maleje stawka, przy bardzo niskich podstawach zaczyna być stała

66. UZASADNIENIE STOSOWANIA PROGRESJI W PODATKACH

Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębiania się różnic dochodowych między osobami fizycznymi, gospodarstwami domowymi, a nawet grupami społecznymi i zawodowymi. W gospodarce rynkowej narastają różnice między osobami fizycznymi pod względem wysokości dochodów uzyskiwanymi z pracy. Płaca minimalna, rośnie bardzo wolno, a szybko rosną wysokie wynagrodzenia za płacę. Prezesi banków zarabiają w ciągu roku wielokrotność średniej pensji krajowej. Te drastyczne różnice w poziomie dochodów uzyskiwane przez poszczególne osoby fizyczne są redukowane podatkami, a zwłaszcza progresywnym podatkiem dochodowym od osób fizycznych: Im większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej redukuje on różnice dochodowe między osobami fizycznymi. Jest to związane z funkcją dystrybucyjną podatków, gdyż poprzez wtórny podział dochodów przy danym PKB państwo może podnieść poziom dobrobytu społecznego.

Podatki progresywne pełnią także funkcję automatycznych stabilizatorów cyklów koniunkturalnych. W fazie ekspansji można zaobserwować szybki wzrost dochodów ludności, co powoduje że „wpadają” oni do wyższych progów podatkowych. Ograniczany jest przez to zagregowany popyt, co powoduje także ustabilizowanie się rosnących cen. Dochody państwa są wysokie, często w budżetach występują nadwyżki, które mogą być wykorzystane w fazie recesji na różnego rodzaju świadczenia czy transfery socjalne, Mogą być wykorzystane także na pokrycie deficytów bowiem w fazie recesji dochody ludności spadają, co powoduje że przechodzą oni do niższych progów podatkowych, dostarczając mniej dochodów z podatków.

67. RODZAJE PROGRESJI ORAZ PRZYKŁADY PODATKÓW PROGRESYWNYCH

Skala progresywna to taka skala, w przypadku której stawki rosną w miarę wzrostu podstawy opodatkowania. W związku z tym kwota podatku rośnie szybciej niż kwota podstawy opodatkowania.

Skala progresywna może być zbudowana na zasadzie:

• Progresji całościowej (globalnej)

W przypadku progresji globalnej podatek oblicza się w ten sposób iż odpowiednią stawkę stosuje się do całej podstawy opodatkowania. Progresja całościowa ze względu na swoją prostotę jest łatwa w stosowaniu. Ma jednak bardzo istotna wadę. Otóż niewielki wzrost podstawy opodatkowania powodujący przejście od niższej do wyższej stawki podatkowej prowadzi do znacznego wzrostu rozmiarów podatku.

• Progresji szczeblowanej (ciągłej) - podatek od osób fizycznych, podatek od spadków i darowizn

Podstawę opodatkowania dzieli się na części do każdej odnosi się inną stawkę, a kwotę podatku stanowi suma tak obliczonych odcinków.

Tabela poniżej ilustruje sposób ujęcia w ustawach podatkowych skali progresywnej opartej na progresji szczeblowanej.

68. SKALA PROGRESYWNA I JEJ WYSTĘPOWANIE W POLSKIM SYSTEMIE PODATKOWYM

Pytanie praktycznie takie same jak poprzednie, można podać gdzie występują skale progresywne w polskim systemie podatkowym.

Podatek od osób fizycznych:

Skala podatku od osób fizycznych ma zasadniczo charakter progresywny, szczeblowany.

Podstawa obliczenia podatku w zł		Podatek wynosi
ponad	do
	37024	19% minus kwota zmniejszająca podatek 530,08 zł
37024	74048	6504,48 zł + 30% nadwyżki ponad 37024
74048		17611,68 zł + 40% nadwyżki ponad 74048

Podatek od spadków i darowizn:

Skala podatku od spadków i darowizn ma zasadniczo charakter progresywny, szczeblowany.

Wysokość podatku zalicza ustala się w zależności od kwoty podatku jak i grupy podatkowej do której zaliczony jest nabywca.

Wysokość kwoty wolnej od podatku:

9637 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej

7276 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej

4902 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej

69. WYŁĄCZENIA, ZWOLNIENIA I ULGI PODATKOWE

WYŁĄCZENIA PODATKOWE - polegają na tym że do konkretnej grupy czy podmiotu nie istnieje obowiązek podatkowy.

ZWOLNIENIA PODATKOWE - polegają na tym, że państwo w ramach prowadzonej polityki fiskalnej wyłącza pewną grupę podatników (zwolnienia podmiotowe), lub pewną część przedmiotu opodatkowania (zwolnienia przedmiotowe) z obowiązku płacenia podatku. Istnieje więc obowiązek, ale nie dochodzi do przekształcenia w zobowiązanie.

Na przykładzie podatku od osób fizycznych.

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych w rozdziale 3 przewiduje szereg zwolnień, które można podzielić na 4 zasadnicze grupy:

• zwolnione są przychody nie będące faktycznie dochodem podatnika tj. odszkodowania z tytułu ubezpieczeń, diety, zwrot kosztów podróży służbowej

• zwolnienia ze względów społecznych np. szereg zasiłków socjalnych

• zwolnienia stymulacyjne np. stypendia socjalne

• zwolnienia szczególne np. wygrane w kasynach

ULGA PODATKOWA - polega na zmniejszeniu podatku w trakcie lub po dokonaniu wymiaru

III etapy wymierzania podatku i 3 rodzaje ulg:

• Ustalenie podstawy

Ulgi odliczające od podstawy opodatkowania (w podatku od osób fizycznych pyt.85)

• Ustalenie stawki

Stawka ulgowa (ulgi od podatku VAT - 22% stawka podstawowa, stawki ulgowe 7%,3%,0%)

• Obliczenie podatku

Odliczenia od podatku (w podatku od osób fizycznych pyt.86)

70. PRZYKŁADY STYMULACYJNEGO WYKORZYSTANIA POLSKICH PODATKÓW

Gospodarka rynkowa charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi. Wahania te wystąpiły również w polskiej gospodarce w ostatnim piętnastoleciu.

Wahania cykliczne mogą być obniżone poprzez prowadzenie przez państwo odpowiedniej polityki fiskalnej, która powinna zmierzać do osiągnięcia bardziej szczegółowych celów.

Przede wszystkim stymulacyjna rola polskich podatków powinna dążyć do zapewnienia stałego wzrostu gospodarczego stosunkowo szybkiego w przypadku Polski, szybszego niż w państwach Europy Zachodniej. Powinniśmy dążyć do osiągnięcia w jak najkrótszym okresie poziomu rozwoju gospodarczego najsłabszych krajów UE: Grecji i Portugalii. Czasami wysuwany jest postulat, by temp wzrostu PKB w znaczeniu realnym wynosiło co najmniej 5%. Polityka stymulacyjna powinna zmierzać do stopniowego obniżania bezrobocia. Niestety jednak stopa bezrobocia w naszym kraju jest w dalszym ciągu wysoka i wynosi około 18%. Należałoby jednak dążyć do obniżenia tej stopy do poziomu akceptowanego przez społeczeństwo. Jedyną szansą na obniżenie bezrobocia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy jest najważniejszym celem polityki gospodarczej. Polityka ta powinna dążyć do zrównoważenia bilansu płatniczego. Polityka stabilizacyjna powinna dążyć do stopniowego obniżania stopy inflacji. NBP poprzez wprowadzenie restrykcyjnej polityki fiskalnej spowodował, że stopa inflacji jest bardzo niska. To jednak zahamowało wzrost gospodarczy i jest jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia.

Podatki, które umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych, są narzędziem redystrybucji dochodów. Ta funkcja podatków może być wykorzystana także do stabilizowania cyklu koniunkturalnego. Cel ten może być osiągnięty przez odpowiednie skonstruowanie podatków. Stabilizacyjne działanie podatków, zwłaszcza dochodowych, polega na tym że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego (ekspansji), którego skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego. Natomiast w okresie, gdy aktywność gospodarcza słabnie, dochody spadają do niższych klas opodatkowania, co zmniejsza obciążenia podatkowe i zachęca do inwestowania, tworzenia nowych miejsc pracy, wzrostu produkcji itd.

Istnieją dwa typowe sposoby wykorzystywania instrumentów podatkowych w ich funkcji stymulacyjnej:

• Wbudowanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury w system podatku dochodowego. Ich zaletą jest szybkie reagowanie na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów. Działają one w ramach już istniejącego systemu podatkowego, tzn. przyjętego przez państwo, społeczeństwo i przedsiębiorców. Wadą jest to, że rozwiązania przyjęte w ramach systemu podatkowego mogą być nieskuteczne ze względu na nieadekwatność do występującej w praktyce sytuacji. W przypadku Polski funkcję tę pełnią przede wszystkim podatki dochodowe zwłaszcza dochodowy od osób fizycznych oraz zasiłki dla bezrobotnych i wydatki pomocy społecznej.

• Polityka dyskrecjonalna (uznaniowa) - regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej

Państwo może reagować w sposób jakiego wymaga sytuacja. Progresja podatkowa, nowe podatki itp. Mogą być na tyle wysokie, aby skutecznie ostudzić rozgrzaną koniunkturę. Z kolei w okresie recesji decyzje podatkowe mogą znacznie silniej pobudzać podmioty do aktywności gospodarczej przez radykalne obniżenie podatków, niż automatyczne stabilizatory koniunktury.

Dyskrecjonalna polityka ma jednak istotną wadę, zastosowanie jej instrumentów wymaga czasu. Jest to związane z długotrwałym i żmudnym procesem legislacyjnym związanym z wprowadzeniem nowych podatków lub zmian w istniejących podatkach.

71. ISTOTA REGULACYJNEJ FUNKCJI SYSTEMU PODATKOWEGO

Podatki w gospodarce rynkowej są wykorzystywane głównie do oddziaływania na gospodarkę. W związku z tym wyróżniamy następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne podatków:

FUNKCJA ALOKACYJNA:

Polega na wykorzystywaniu podatków do skorygowania rynkowego rozmieszczenia czynników produkcji (pracy, kapitału, ziemi) i skorygowanie rynkowej struktury PKB. Mechanizm rynkowy jest niedoskonałym instrumentem alokacji zasobów. O tej niedoskonałości przekonujemy się obecnie w Polsce.

W przypadku podatku dochodowego, elementem najsilniej korygującym rynkowe rozmieszczenie zasobów są ulgi i zwolnienia. W latach 93-98/99 w podatku dochodowym istniały specjalne ulgi inwestycyjne.

W przypadku podatku dochodowego od osób prawnych zostały one zlikwidowane z dniem 01.01.1999r., a w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych - od 01.01.2000r. Ulgi te zachęcały podatników do inwestowania w dziedzinach preferowanych przez państwo i w gminach dotkniętych chronicznym bezrobociem.

W podatkach dochodowych, a zwłaszcza osób fizycznych nadal istnieje szereg ulg zachęcających podatników do podnoszenia wydatków na cele preferowane przez państwo

Funkcję alokacyjna pełnią również podatki od wydatków czyli podatki konsumpcyjne. Najważniejszymi są podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy. Towary i usługi o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji są opodatkowane stawką obniżoną, przez co są tańsze i dzięki temu wyższa jest ich konsumpcja, produkcja lub import (mleko, chleb). Również podatek akcyzowy pełni funkcję alokacyjną. Wyroby spirytusowe- piwo, wino, oraz wyroby tytoniowe są opodatkowane wysokimi stawkami akcyzy, dlatego są drogie i dzięki temu niższa jest ich konsumpcja, produkcja i import. Państwo wysokimi stawkami akcyzy nałożonymi na wyżej wymienione towary przyczynia się do zapobiegania patologii społecznej wynikającej z nadmiaru spożycia alkoholu.

FUNKCJA STABILIZACYJNA:

Opisana w pytaniu 70

FUNKCJA DYSTRYBUCYJNA:

Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębienia się rocznie w poziomie dochodów uzyskiwanych przez poszczególne osoby fizyczne, gospodarstwa domowe, a nawet grupy zawodowe. W warunkach gospodarki rynkowej, osoby fizyczne uzyskują dochód nie tylko z pracy, lecz również z kapitałów i ziemi. Źródłem ich dochodów są również świadczenia pieniężne z funduszy publicznych - renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia, zasiłki rodzinne. W warunkach gospodarki rynkowej szybko rosną różnice w poziomie dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne z pracy. Źródłem tych dochodów jest nie tylko wynagrodzenie za płacę

W Polsce bardzo wolno rosną wynagrodzenia minimalne, natomiast szybko rosną płace maksymalne

Drastyczne różnice w poziomie dochodów między osobami fizycznymi są redukowane w większym lub mniejszym stopniu podatkami - jest to funkcja dystrybucyjna podatków.

W największym stopniu koryguje rynkowy podział dochodów między osoby fizyczne podatek dochodowy od osób fizycznych. Jest to bowiem podatek progresywny. Im większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej przyczynia się on do ograniczenia drastycznych różnic dochodów osób fizycznych, te różnice powinny być redukowane podatkami między innymi z tej racji iż krańcowa użyteczność dochodu spada wraz z jego wzrostem.

72. PODATKI BEZPOŚREDNIE A POŚREDNIE - ZALETY, WADY, PRZYKŁADY

Podatki bezpośrednie:

Przedmiot opodatkowania jest jednocześnie źródłem podatkowym. Podatki te są trudno przerzucane, podatnik formalny i rzeczywisty są tą samą osobą. Nakładane są wprost na źródło podatkowe.

Zalety:

Bardziej sprawiedliwe rozłożenie ciężaru opodatkowania

Otwarte, ostentacyjne określanie opodatkowania

Wady podatków bezpośrednich:

Podatki wrażliwe na wahania koniunktury gospodarczej, przede wszystkim podatek dochodowy

W skrajnych przypadkach omawiane podatki są przyjmowane w świadomości podatników jako konfiskata części uzyskanego dochodu, a nawet jako okradanie przez państwo. Z tego względu omawiane podatki, zwłaszcza podatek dochodowy od osób fizycznych, przy wysokich stawkach podatkowych stwarzają silną pokusę do oszustw podatkowych i część podatników tej pokusie ulega.

Wpływy z omawianych podatków następują niesystematycznie i z pewnym opóźnieniem. Podstawowym okresem obrachunkowym w omawianych podatkach jest bowiem rok podatkowy. W ciągu roku podatnicy wpłacają miesięczne zaliczki na podatek dochodowy. Gdy jednak w danym roku podatkowym suma miesięcznych zaliczek jest niższa od należnego podatku wówczas fiskus ponosi stratę, która jest tym wyższa, im wyższa jest stopa inflacji.

Przykłady:

Podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od spadków i darowizn

Podatki pośrednie:

Jest to typ podatków, których konstrukcja rozdziela podmiot gospodarczy zobowiązany do ich naliczenia i zapłacenia od tego, który ponosi ich faktyczny ciężar. Związane jest to z założonym przez ustawodawcę zjawiskiem doliczania podatków pośrednich przez sprzedawcę do ceny produktu. W rezultacie takiego działania faktycznie ich ciężar ponosi nabywca. Przedmiot opodatkowania nie jest źródłem pokrycia podatku, są łatwo przerzucane, podatnik formalny i rzeczywisty to różne osoby.

Zalety podatków pośrednich

Podstawową zaletą podatków pośrednich jest mała świadomość osób fizycznych w Polsce, że w całości ponoszą one ciężar tych podatków.

Podatki pośrednie charakteryzują się znaczną wydajnością. Najbardziej wydajnym podatkiem w Polsce jest podatek od towarów i usług, a podatek akcyzowy jest trzecim pod względem wydajności.

Podatki pośrednie charakteryzują się szybkością poboru i systematycznością wpływów podatkowych. Największą szybkością poboru charakteryzuje się podatek akcyzowy. Producenci wyrobów akcyzowych codziennie wpłacają zaliczkę na ten podatek. Podatnicy podatku akcyzowego ostatecznie rozliczają się z urzędem skarbowym za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Również podatnicy VAT rozliczają się z urzędem skarbowym z omawianego podatku za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Rozliczenie to dotyczy różnicy między podatkiem należnym a naliczonym. Podatkiem należnym jest podatek od sprzedawanych przez podatnika towarów i usług. Figuruje on w fakturach wystawionych przez podatnika. Podatkiem naliczonym jest natomiast podatek od zakupów dokonanych przez podatnika. Figuruje on w fakturach otrzymanych przez podatnika.

Wpływy z podatków pośrednich charakteryzują się znaczną stabilnością. Podatki te obciążają bowiem konsumpcję, która jest mało podatna na wahania koniunkturalne. Podatki pośrednie przynoszą budżetowi państwa stosunkowo wysokie dochody również w okresie stagnacji i recesji.

Wady podatków pośrednich:

Podstawową wadą podatków pośrednich jest ich niesprawiedliwość. Omawiane podatki w największym stopniu obciążają gospodarstwa domowe o najniższych dochodach, a w najmniejszym gospodarstwa o najwyższych dochodach. Ciężar opodatkowania podatkami pośrednimi mierzony jest udziałem omawianych podatków w dochodzie rozporządzalnym gospodarstwa domowego. GD o najniższych dochodach ponoszą najwyższy ciężar podatków pośrednich z dwóch względów:

• prawie cały uzyskany dochód przeznaczają na konsumpcję, która jest opodatkowana podatkami pośrednimi, natomiast gospodarstwa o wysokich i średnich dochodach, część dochodu przeznaczają na oszczędności, które są wolne od podatków pośrednich

• gospodarstwa domowe o najniższych dochodach charakteryzują się względnie wysoką konsumpcją wyrobów spirytusowych, piwa, wina i wyrobów tytoniowych, a więc wyrobów opodatkowanych wysokimi podatkami pośrednim

Podatki pośrednie obniżają płynność finansową jednostek gospodarczych. Płynność ta wyraża się w ich zdolności do terminowego regulowania zobowiązań bieżących. Obowiązek podatkowy w najważniejszych podatkach pośrednich, jakimi są podatek od towarów i usług i akcyzowy, najczęściej powstaje przed rzeczywistym otrzymaniem należności za sprzedane towary i usługi. Podatnicy zmuszeni są zapłacić obydwa podatki, mimo że nie otrzymali należności za sprzedane towary i usługi.

Koszty poboru podatków pośrednich, a zwłaszcza podatku od towarów i usług, są relatywnie wysokie.

Przykłady:

Podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier

74. KLASYFIKACJA PODATKÓW WEDŁUG ŹRÓDŁA PODATKOWEGO

1. Podatki majątkowe i podatki od praw majątkowych

Źródłem podatków majątkowych jest posiadany przez podatnika majątek. W wyniku nakładania tych podatków wartość majątku podatnika nie powinna się zmniejszać. Jeżeli na skutek nałożenia podatku następuje uszczuplenie majątku taki podatek wówczas nosi miano podatku realnego, jeśli zaś źródłem podatku jest dochód z majątku nazywa się podatkiem nominalnym.

2. Podatki od przychodów

Płaci się je w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami. Podatki te są pobierane przez państwo niezależnie od wyników działalności gospodarczej. Są one bardzo korzystnym instrumentem fiskalnym państwa, gdyż pomagają zaspokajać popyt państwa na dochód uniezależniając wpływy z tego podatku od sytuacji dochodowej podatnika. Poprzez ich konstrukcję, stawki i sposób pobierania są podatkami silnie cenotwórczymi lub, inaczej mówiąc są wkalkulowane w cenę towarów i usług, wobec tego dochody z tego tytułu są powiązane z procesami inflacyjnymi. W przypadku występowania inflacji państwo realizuje tzw. premię inflacyjną. Dzieje się to tak dlatego że podatki od przychodów są automatyczne - przy danych stawkach - indeksowane stosownie do wzrostu cen.

3. Podatki od dochodów

Przedmiotem opodatkowania jest dochód, najczęściej dochód z pracy i dochód z prowadzenia działalności gospodarczej. Podatki od dochodów nawiązują wprost do nadwyżki ekonomicznej wypracowanej przez podmioty. W wyniku interwencji fiskalnej państwa za pomocą podatków dochodowych następuje więc „dzielenie się” dochodem podatnika z państwem, co oznacza bezpośrednią redystrybucję dochodów w gospodarce i w społeczeństwie.

Podatki od dochodów są bardziej korzystne dla podatnika niż dla władz publicznych. Ta cecha podatków od dochodów ma szczególne znaczenie przy planowaniu dochodów publicznych, gdyż niektóre podatki od dochodów oparte są na rentowności, którą z kolei trudno określić. Dochodzi jeszcze możliwość manipulowania podstawą opodatkowania (zyskiem brutto, dochodem brutto) przez zawyżanie kosztów.

4. Podatki od wydatków

Są typowymi podatkami od konsumpcji, jednak zakres ich stosowania jest ograniczony. Przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych (np. futra, jachty, samochody) i dóbr które tradycyjnie uważa się za domenę państwa (sól, alkohol, zapałki, a ostatnio także paliwa płynne) Podatek od takich wyrobów to akcyza.

75. ZJAWISKO PRZERZUCALNOŚCI PODATKÓW - ISTOTA, RODZAJE, PRZYKŁADY

Zjawisko przerzucalności podatkowej - polega na rozdzieleniu roli podatników. Opodatkowany tylko formalnie jest podatnikiem, gdyż w rzeczywistości ma możliwość legalnego przesunięcia ciężaru podatkowego na inne podmioty. Kto inny jest podatnikiem formalnym a kto inny rzeczywistym.

1. Przerzucalność pozorna - rozdzielność podatnika wynika z przepisów prawnych

2. Przerzucalność rynkowa - faktycznie dokonuje się na rynku np. w przypadku VAT podatnikiem formalnym jest osoba sprzedająca towar na rynku, przy sprzedaży dodaje VAT do produktu za który płaci konsument - podatnik rzeczywisty. Jest to tzw. przerzucalność ekonomiczna w przód. Przerzucalność w przód powoduje wzrost ceny zbywanych przez podatnika towarów lub usług. Przerzucalność w tył polega na przerzucaniu na poprzednich uczestników obrotu gospodarczego., przez co ma miejsce obniżanie ceny nabywanych przez podatnika towarów lub usług.

Przerzucalność zależy od czynników:

• Ekonomicznych - od tego co dokonuje się na rynku konkurencyjnym lub zmonopolizowanym, popyt sztywny lub elastyczny, stopień ingerencji państwa w gospodarkę, kwestia mobilności kapitału

• Prawnych - przepisy prawne pozwalające lub ograniczające możliwość przerzucalności

• Technicznie wynikających z konstrukcji podatków. Podatki pośrednie są łatwiej przerzucalne niż bezpośrednie, podatki selektywne łatwiej przerzucalne niż ogólne (akcyza łatwiej przerzucalna niż VAT), łatwiej liniowe niż progresywne

76. STRUKTURA AKTUALNEGO SYSTEMU PODATKOWEGO W POLSCE

System podatkowy jest to ogół przepisów prawnych i instytucji finansowych w zakresie ustalania i poboru podatków.

Wyżej wymieniony system obejmuje nie tylko wszelkie przepisy prawne dotyczące instytucji podatków, ale także całą strukturę podmiotów, które podatki zbierają, płacą je, a także te, które wyznaczają ich indywidualną wysokość w tym także warunki ich płatności.

Z uwagi na fakt, że obecnie podatki stanowią podstawowe źródło finansowania zadań i potrzeb publicznych - prawidłowe funkcjonowanie tego systemu przesądza o realizacji zadań publicznych, rozwoju kraju oraz sytuacji obywateli.

Podsystem podatków państwowych:

• podatek od towarów i usług

• podatek akcyzowy

• podatek od gier

• podatek dochodowy od osób fizycznych

• podatek dochodowy od osób prawnych

Podsystem podatków samorządowych:

• podatek rolny

• podatek leśny

• podatek od spadków i darowizn

• podatek od czynności cywilnoprawnych

• podatki tzw. lokalne

• od nieruchomości

• od środków transportowych

• od posiadania psów

77. NIEOGRANICZONY OBOWIĄZEK PODATKOWY W PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH

Podatnikami podatku dochodowego są osoby fizyczne, które uzyskują dochody z różnych źródeł przychodów objętych tym podatkiem , takich jak: wynagrodzenie za pracę, z umów zlecenia i o dzieło, z działalności gospodarczej prowadzonej na własny rachunek - także w formie spółki mniemającej osobowości prawnej. Podatnikami są także osoby uzyskujące dochody z twórczości artystycznej, literackiej, naukowej itp., z rent, emerytur z posiadanego kapitału i praw majątkowych oraz ich sprzedaży, a także uzyskiwane z tzw. działów specjalnych produkcji rolnej.

Podatnicy podatku dochodowego mogą być objęci tzw. nieograniczonym albo ograniczonym obowiązkiem podatkowym. Kryterium podziału jest miejsce zamieszkania lub stałego pobytu osoby fizycznej.

Na osobach fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ciąży tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy. Oznacza to, że osoby te płacą podatek dochodowy według zasad określonych w Polsce od całości osiąganych dochodów, bez względu na to, czy źródła przychodów położone są w kraju, czy też za granicą. Może to prowadzić nawet do podwójnego opodatkowania tego samego dochodu, jeżeli w kraju uzyskania dochodu pobierany jest podobny podatek. Podwójnemu opodatkowaniu zapobiegają jednak umowy, jakie Rzeczpospolita Polska zawarła w tym celu z wieloma państwami, a także oparta na zasadzie wzajemności praktyka międzynarodowa, polegająca na zwolnieniu od podwójnego opodatkowania dochodów uzyskanych za granicą przez własnych obywateli.

Nieograniczony obowiązek podatkowy nie dotyczy osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych i konsularnych.

Osoby fizyczne zamieszkałe na stałe za granicą podlegają tzw. ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Oznacza to, iż tacy podatnicy płacą w kraju podatek tylko od dochodów uzyskiwanych na terenie Rzeczpospolitej Polskiej oraz wynagrodzeń za pracę wykonywana w Polsce chociażby wynagrodzenie to było otrzymywane za granicą.

78. PRZESŁANKI WSPÓLNEGO OPODATKOWANIA MAŁŻONKÓW

czterech kryteriów:

1. Przez cały rok podatkowy pozostawali w związku małżeńskim - Aby móc wspólnie rozliczyć się, małżeństwo musi trwać przez cały rok podatkowy (kalendarzowy), z wyjątkiem przypadku, gdy związek małżeński został zawarty przed rozpoczęciem roku podatkowego, a współmałżonek zmarł w trakcie roku podatkowego.

2. Byli objęci wspólnością majątkową małżeńską - Wspólność majątkowa powstaje automatycznie z chwilą zawarcia małżeństwa, chyba że małżonkowie sporządzą umowę majątkową małżeńską wyłączającą wspólność ustawową.

3. Żaden z małżonków nie korzystał z uproszczonej formy opodatkowania - karty podatkowej, ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, bądź zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych.

4. Wspólnie złożyli wniosek o łączne opodatkowania - Wniosek taki zawarty jest na pierwszej stronie zeznania podatkowego, które należy złożyć do 30 kwietnia następnego roku za rok poprzedni.

Z łącznego opodatkowania małżonkowie mogą skorzystać zarówno w sytuacji gdy oboje uzyskali dochody podlegające opodatkowaniu jak również gdy jeden z nich nie uzyskał w roku podatkowym żadnych dochodów lub uzyskał dochody w wysokości nie powodującej obowiązku uiszczenia podatku.

Przy wspólnym opodatkowaniu, podatek dochodowy oblicza się następująco:

• od dochodów każdego z małżonków odrębnie odejmuje się przysługujące mu odliczenia od dochodu (np.: składki na ubezpieczenie społeczne, wydatki rehabilitacyjne itd.),

• sumuje się pozostałe po odliczeniach dochody,

• odejmuje się wydatki poniesione przez małżonków na cele mieszkaniowe, odliczane od dochodu,

• uzyskaną kwotę dzieli się przez dwa,

• od tak ustalonej połowy dochodu zaokrąglonej do pełnych złotych (podstawa opodatkowania) oblicza się podatek według skali podatkowej,

• uzyskaną kwotę mnoży się razy dwa.

Tak obliczony podatek jest podatkiem łącznym obojga małżonków.

Łączne opodatkowanie małżonków jest korzystne wówczas, gdy jeden z nich nie uzyskuje żadnych dochodów lub dochody obojga znacznie różnią się od siebie i kwalifikują się do różnych przedziałów podatkowych. Łączne opodatkowanie umożliwia wówczas zastosowanie niższej stawki podatkowej.

79. GŁÓWNE ŹRÓDŁA PRZYCHODÓW OBJĘTYCH PODATKIEM DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH

Na przedmiot opodatkowania składa się szereg rożnego rodzaju dochodów bądź przychodów. Dochody osiągane przez podatników pogrupowane zostały w poszczególne kategorie, określone mianem "źródeł przychodów".

Zgodnie z art. 10 ustawy o.p.o.f. źródłami przychodów są:

1) stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura lub renta,

2) działalność wykonywana osobiście,

3) pozarolnicza działalność gospodarcza,

4) działy specjalne produkcji rolnej,

5) nieruchomości lub ich części,

6) najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze, w tym również dzierżawa, poddzierżawa działów specjalnych produkcji rolnej oraz gospodarstwa rolnego lub jego składników na cele nierolnicze albo na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej, z wyjątkiem składników majątku związanych z działalnością gospodarczą,

7) kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych,

8) odpłatne zbycie nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz wynikającego z przydziału spółdzielni mieszkaniowych: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, prawa wieczystego użytkowania gruntów, innych rzeczy,

9) inne źródła

80. POJĘCIE DOCHODU PODATKOWEGO I STRATY PODATKOWEJ. ZASADY ROZLICZANIA STRATY

Przez dochód należy rozumieć dodatnią różnicę (czyli nadwyżkę) między kwotą przychodu a kosztami jego uzyskania. Jeżeli więc suma przychodów z danego źródła jest większa, niż koszty związane z jej uzyskaniem mamy do czynienia z dochodem. Natomiast wówczas, gdy koszty przewyższają uzyskany przychód - występuje strata.

Warto zwrócić uwagę, iż uwzględnianie kosztów uzyskania przychodu, a także rozliczanie straty może być dokonywane tylko w ramach przychodów uzyskiwanych z tego samego źródła, którego dotyczą, a nie z łącznej sumy przychodów uzyskiwanych przez podatnika. Jeżeli podatnik poniósł stratę w prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, ale uzyskał dochód z przysługujących mu praw majątkowych, nie jest dopuszczalne pomniejszenie tego dochodu o stratę wynikłą z innego źródła przychodów.

W sytuacji gdy podatnik w roku podatkowym ponosi stratę z danego źródła przychodów, podatnik może odliczyć od dochodu osiągniętego z tego samego źródła przychodów w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość odliczenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty. Istotne jest zatem zastrzeżenie, że strata może być odliczana od dochodu z tego samego źródła przychodów.

Jak widać z powyższego, ustawodawca dał nam maksymalnie pięć lat na skorzystanie z możliwość odliczenia straty. Jest to długi okres czasu i na pewno korzystny dla tych podatników, którzy osiągają stosunkowo niskie dochody. Natomiast jeśli podatnicy osiągają znaczne dochody, to stratę mogą odliczyć w ciągu dwóch kolejno następujących po sobie latach. W jednym roku można pomniejszyć dochód o 50% kwoty straty i w drugim roku o kolejne 50% kwoty straty.

81. METODY OKREŚLANIA KOSZTÓW UZYSKANIA PRZYCHODÓW

1. Metoda kosztów zryczałtowanych -

• koszty określone są w ustawie kwotowo i ma to zastosowanie do przychodów uzyskiwanych ze stosunku pracy, wynoszą one:

• dla zatrudnionych w jednym zakładzie - 102,25 zł miesięcznie, nie więcej niż 1227 zł rocznie

• dla zatrudnionych w więcej niż jednym zakładzie - maksymalnie 1840,77 zł rocznie

• dla pracujących poza miejscem stałego zamieszkania, w jednym zakładzie 127,82 zł miesięcznie, nie więcej niż 1533,84 rocznie, a dla wieloetatowców - łącznie maksymalnie 2300,94 rocznie

• koszty określane są procentowo i wynoszą 20% lub 50% przychodów, a w niektórych przypadkach - przychodów pomniejszonych o obowiązkowe składki odprowadzane na ubezpieczenie społeczne podatnika

2. Metoda kosztów rzeczywistych - koszty ustalane są na podstawie prowadzone j ewidencji pełnej lub uproszczonej z uwzględnieniem kategorii kosztów potrącanych i niepotrącalnych (pytanie 82)

3. Metoda kosztów szacunkowych - ma zastosowanie do działów specjalnych produkcji rolnej oraz w sytuacji, gdy dochody podatnika pochodzą z nieujawnionych źródeł lub nie mają pokrycia w ujawnionych źródłach przychodu. W pierwszym przypadku mają zastosowanie wskaźniki dochodu do przychodu, w drugim natomiast podstawę opodatkowania określa się zestawiając zrealizowane przez podatnika wydatki z deklarowanymi dochodami.

82. KOSZTY POTRĄCALNE I NIEPOTRĄCALNE

.

Wydatki konieczne i pożyteczne są uwzględniane tj. odliczane od wielkości przychodu i stanowią koszty jego uzyskania. Natomiast wydatki zbędne, mimo iż poniesione przez podatnika, nie są odejmowane od wielkości przychodu, czyli nie stanowią kosztów jego uzyskania, a tym samym podlegają opodatkowaniu.

Wydatki konieczne - to takie które trzeba ponieść, aby uzyskać przychód. Należą do nich:

• Koszty rzeczowe - np. związane z prowadzoną przez podatnika produkcją, czyli koszty materiałów, surowców, paliw, amortyzacji, transportu i inne

• Koszty osobowe - związane z pracą ludzką zaangażowaną w proces działalności gospodarczej, mającą przynieść określone przychody np. płace, składki z tytułu ubezpieczeń

• Koszty finansowe - obciążenia i narzuty wkalkulowane w koszty, niestanowiące ani kosztów osobowych, ani rzeczowych. Wśród tych kosztów można wyróżnić niektóre podatki i opłaty, płacone czynsze

Wydatki pożyteczne - takie wydatki które nie są niezbędne dla uzyskania przychodu, ale ich zrealizowanie wpływa korzystnie na wielkość tego przychodu. Do takich wydatków należy zaliczyć np. koszty reklamy i reprezentacji (do określonej wielkości), koszty wdrożeń nowych technologii i badań naukowych.

Wydatki zbędne - nie są traktowane jako koszty podlegające odliczeniu. Nie uwzględnia się ich w procesie ustalania wielkości dochodu podatnika, mimo iż faktycznie zmniejszają wielkość zasobów pieniężnych podatnika

Do wydatków zbędnych należy zaliczyć:

Wydatki zawinione przez podatnika - kary, odszkodowania, odsetki za zwłokę

Większośc wydatków związanych z powiększaniem lub ulepszaniem źrodeł przychodów - np. wydatki inwestycyjne, w tym także na nabycie udziałów lub akcji w spółce czy spłatę kredytów

Wydatki niezwiązane ze źródłem przychodu np. darowizny i ofiary oraz wpłaty na różnego rodzaju fundusze nieobowiązkowe

83. ZWOLNIENIA PRZEDMIOTOWE W PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH

Zakres przedmiotowy podatku dochodowego jest uzależniony od katalogu zwolnień poszczególnych przychodów od opodatkowania, przewidzianych w ustawie, a także w przepisach wykonawczych. Katalog tych zwolnień jest bardzo rozbudowany i ulega licznym i częstym zmianom. Osłabia to stabilność i przejrzystość rozwiązań prawnych. Wszystkie zwolnienia przedmiotowe można znaleźć w rozdziale 3 ustawy o pdof

Zwolnienia są czasem następstwem przywilejów uzyskanych przez różne grupy podmiotów przed wejściem w życie ustawy, a także efektem różnych nacisków parlamentarnych. Taka grupa zwolnień narusza zasadę równości podatkowej i powinna ulec likwidacji - chociaż czasami jest uzasadniona względami gospodarczymi lub społecznymi.

Ogólnie zwolnienia mające charakter przedmiotowy można podzielić na trzy grupy:

1. Zwolnienia wynikające z faktu, iż otrzymane przychody nie wiążą się z uzyskaniem dochodu. Zaliczyć tu można przede wszystkim: odszkodowania i ekwiwalenty uzyskane z różnych źródeł i różnych tytułów, między innymi odszkodowania z tytułu ubezpieczeń, ekwiwalenty za zużytą odzież czy używanie własnych narzędzi przez pracowników.

2. Zwolnienia o charakterze społecznym - dochody z tytułu pomocy pieniężnej dla rodzin zastępczych, kombatantów, osób niepełnosprawnych, dotkniętych zdarzeniami losowymi czy znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji. Należy do nich również zwolnienie od podatku, odnoszące się do rent inwalidzkich, przyznawanych inwalidom wojennym i wojskowym na podstawie odrębnych przepisów.

3. Zwolnienia mające charakter stymulacyjny - pobudzające do określonych zachowań czy działań. Do nich należy zaliczyć zwolnienie od opodatkowania dochodów uzyskiwanych ze sprzedaży gruntów, budynków mieszkalnych, praw do lokali mieszkalnych. Podobny charakter ma zwolnienie dochodów z tytułu prowadzenia szkół w takiej części, w jakiej zostały wydatkowane na cele szkoły. Zwolnieniu podlegają stypendia naukowe.

84. ULGI W PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYC

Ulgi można podzielić na 5 grup:

• Pierwsza grupa ulg to takie które stanowią w istocie sposób uwzględnienia poniesionych przez podatnika wydatków związanych z uzyskaniem przychodu. Do tej grupy można zaliczyć stosowane do 2003 odliczenia składek na rzecz organizacji zawodowych do których podatnik miał obowiązek przynależeć. Ulga była odliczana od podstawy opodatkowania. Do tej grupy można zaliczyć wprowadzoną w 2005 roku ulgę z tytułu korzystania z Internetu odliczaną od podstawy opodatkowania.

• Druga grupa ulg to ulgi stanowiące zwrot kosztów związanych z egzystencją podatnika. To tej grupy zaliczyć można ograniczoną w 2004 roku ulgę z tytułu rehabilitacji podatnika będącego osobą niepełnosprawną, oraz z tytułu spłaty odsetek od kredytów mieszkaniowych odliczane od podstawy opodatkowania.

• Trzecia grupa to ulgi o charakterze rodzinnym. Do końca 2003 roku do tej grupy należały ulgi z tytułu kształcenia dzieci, dojazdu dzieci do szkół a także utrzymana ulga z tytułu rehabilitacji niepełnosprawnego członka rodziny podatnika.

• Czwarta grupa ulg ma charakter stymulacyjny. Taki charakter mają ulgi obecnie stosowane ulgi z tytułu darowizn na cele wyższej użyteczności - na rzecz organizacji pożytku publicznego lub na cele kultu religijnego - od 2005 roku maksymalna wysokość odliczenia od podstawy opodatkowania wynosi 6%.

• Piąta grupa ulg odnosi się do nienależnie pobranych rent, emerytur i zasiłków z tytułu ubezpieczenia społecznego.

85. ULGI ODLICZANE OD DOCHODU I ICH ZAKRES

Na wysokość podstawy opodatkowania od 1 stycznia 2005 roku mają wpływ odliczenia:

• Z tytułu uiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne

• Dokonanych darowizn na rzecz organizacji pożytku publicznego i na cele kultu religijnego - wysokość odliczana z tego tytułu nie może przekraczać 6% dochodu uzyskanego przez podatnika

• Spłaconych odsetek od kredytów mieszkaniowych, odliczeniu podlegają odsetki od tej części kredytu, która nie przekracza kwoty odpowiadającej 189000zł

• Wydatków na zakup leków, których stosowanie zalecił lekarz specjalista, wysokość ulgi określona jest nadwyżką wydatków ponad 100 zł miesięcznie, ulga na cele rehabilitacyjne przysługuje osobom niepełnosprawnym bądź podatnikom mającym na utrzymaniu osoby niepełnosprawne, których dochód (tj. osób będących na utrzymaniu) nie przekracza 9.120 zł w 2005 r.

• Używanie samochodu osobowego, stanowiącego własność (współwłasność) osoby niepełnosprawnej zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa albo dzieci niepełnosprawne, które nie ukończyły 16 roku życia, dla potrzeb związanych z koniecznym przewozem na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne do 2280zł rocznie

• Opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa, do 2280zł rocznie

• Utrzymanie przez osoby niewidome psa przewodnika, do 2280zł

• Wydatków z tytułu korzystania z sieci internetowej w lokalu będącym miejscem zamieszkania podatnika, do wysokości 760zł rocznie. Wydatki muszą być udokumentowane fakturą

86. ULGI ODLICZANE OD PODATKU I ICH ZAKRES

Od podatku odliczeniu podlegają:

• Składki na ubezpieczenie zdrowotne (do wysokości nieprzekraczającej 7,75% podstawy wymiaru, składka w wysokości wyższej nie podlega obliczeniu od podatku)

• Wpłaty na rzecz organizacji pożytku publicznego ( do wysokości nieprzekraczającej 1% podatku należnego, wykazanego w zeznaniu rocznym)

• W 2004 i 2005 roku podatnicy mogą jeszcze - na zasadzie praw nabytych - uwzględnić wydatki remontowe. Kolejny 3-letni okres ulgi remontowej obejmuje lata 2003-2005, a więc prawo zostało nabyte już w 2003 roku, czyli przed wejściem w życie nowelizacji wyraźnie ograniczającej katalog ulg podatkowych. Można odliczyć wydatki na remont i modernizację budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego zajmowanego na podstawie tytułu prawnego oraz wpłaty na wyodrębniony fundusz remontowy spółdzielni mieszkaniowej lub wspólnoty mieszkaniowej. Limit trzyletni na lata 2003-2005: 19% poniesionych wydatków, nie więcej niż 5.670 zł -budynek mieszkalny (3% x 189.000 zł), 4.725 zł - lokal mieszkalny (2,5% x 189.000 zł). Minimalny wydatek uprawniający do ulgi - 567 zł w okresie trzech lat (0,3% x 189.000 zł

• Wydatki na remont i modernizację instalacji gazowej, urządzeń eksplozymetrycznych lub urządzeń gazowych, w wysokości 945 zł (189.000 zł x 0,5%)

• W ramach tzw. praw nabytych - wydatki na systematyczne oszczędzanie w kasie mieszkaniowej, wysokość ulgi 30% poniesionych wydatków nie więcej niż 11.340 zł (6% z 189.000 zł) - limit roczny. Odliczenie przysługuje podatnikom, którzy przed dniem 1 stycznia 2002 r. nabyli prawo do odliczeń z tego tytułu i po tym dniu dokonują dalszych wpłat na kontynuację systematycznego gromadzenia oszczędności wyłącznie na tym samym rachunku i w tym samym banku prowadzącym kasę mieszkaniową. Podatnicy mogą odliczać wydatki poniesione do upływu terminu systematycznego oszczędzania wynikającego z umowy na ostatni dzień 2001 r

87. UPROSZCZONE FORMY OPODATKOWANIA OSÓB FIZYCZNYCH

Osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą mogą opłacać podatek w formie:

1. Ryczałtu ewidencjonowanego

2. Karty podatkowej

Osoby duchowne prawnie uznanych w Polsce wyznań, mogą opodatkować swoje przychody płacąc zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów uzyskiwanych z tytułu pełnionych funkcji duszpasterskich.

Wybór uproszczonej formy opodatkowania jest uprawnieniem a nie obowiązkiem podatnika.

Przychody opodatkowane w formach zryczałtowanych nie są łączone z przychodami podatkowymi na zasadach ogólnych.

88. KARTA PODATKOWA - PODMIOT, PRZEDMIOT, STAWKI PODATKU

Karta podatkowa to zryczałtowany podatek dochodowy od osób fizycznych. Forma opodatkowania jest możliwa dla: osób fizycznych prowadzących indywidualną działalność gospodarczą, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek partnerskich, spółek jawnych.

Opodatkowanie w formie karty podatkowej jest najczęściej bardzo korzystne dla osób prowadzących działalność o niewielkich rozmiarach. Dochodów opodatkowanych w formie karty podatkowej nie łączy się obecnie z innymi dochodami uzyskiwanymi przez podatnika.

Opodatkowanie w formie karty podatkowej może być zastosowane w poniższych typach działalności:

• usługowa lub wytwórczo-usługowa,

• detaliczny handel artykułami spożywczymi, rolnymi i ogrodniczymi,

• obnośny i obwoźny handel artykułami przemysłowymi,

• działalność gastronomiczna,

• usługi transportowe,

• usługi rozrywkowe,

• działalność wykonywana w ramach niektórych tzw. wolnych zawodów (pielęgniarka, położna, weterynarz),

• opieka domowa nad dziećmi i osobami chorymi,

• usługi edukacyjne

Przyznanie prawa do karty podatkowej ma charakter decyzji administracyjnej, podejmowanej na wniosek podatnika przez właściwy urząd skarbowy. Podatnik chcący opłacać podatek w formie karty podatkowej musi złożyć na piśmie wniosek do właściwego US podając rodzaj prowadzonej działalności, miejsce jej wykonywania oraz liczbę zatrudnionych pracowników. System stawek karty podatkowej bazuje na ponad 100 typach działalności pogrupowanych w rodzaje działalności. Stawki karty podatkowej są wyłącznie stawkami kwotowymi, mocno zróżnicowanymi (od kilkudziesięciu złotych do prawie 2 tys. złotych)US wyznacza miesięczną stawkę podatku w oparciu o trzy kryteria:

• rodzaj działalności wykonywanej przez podatnika

• liczbę zatrudnionych pracowników - liczba zatrudnionych nie może przekraczać 5 osób

• miejscowość stanowiącą siedzibę firmy (miejscowości podzielone są na 3 grupy do 5000 mieszkańców, od 5000 do 50000 mieszkańców i powyżej 50000 mieszkańców)

W ciągu 14 dni od doręczenia decyzji ustalającej podatek, podatnik może zrzec się opodatkowania w formie karty

Płatnik podatku w formie karty odprowadza co miesiąc wyznaczoną decyzją US kwotę bez dokonywania jakichkolwiek dodatkowych rozliczeń. Podatnikowi nie przysługują w tym wypadku żadne ulgi podatkowe, może jedynie odliczyć składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

89. RYCZAŁT OD PRZYCHODÓW EWIDENCJONOWANYCH - PODMIOT, PRZEDMIOT, STAWKI PODATKU

Omawianą formę opodatkowania stosuje się do 2 grup podatników:

1. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych mogą opłacać podatnicy, którzy w roku poprzednim uzyskali roczne przychody z działalności gospodarczej w wysokości nieprzekraczającej 250.000 euro. Brane są pod uwagę przychody z działalności gospodarczej prowadzonej samodzielnie, jak i przychody uzyskiwane łącznie przez wspólników spółki cywilnej.

2. Osób które rozpoczną działalność w roku podatkowym i nie korzystają z opodatkowania w formie karty podatkowej, w tym przypadku uproszczona forma opodatkowania może być stosowana do momentu osiągnięcia przychodów na poziomie maksimum.

Opodatkowanie w formie ryczałtu jest prawem a nie obowiązkiem podatnika. Może więc on zrezygnować z ryczałtu i płacić podatek na zasadach ogólnych.

Z opodatkowania w formie ryczałtu nie mogą skorzystać:

• Wykonujący działalność taką jak: prowadzenie aptek, kantorów walutowych, lombardów, wykonujący wolne zawody, wytwarzający wyroby objęte akcyzą o świadczący usługi zawarte w załączniku nr2 do ustawy

• Podatnicy rozliczający się w formie karty podatkowej

• Podatnicy okresowo zwolnieni z pdof na podstawie określonych przepisów

• Podejmujący działalność w danym roku podatkowym po zmianie działalności samodzielnej na działalność wykonywaną wspólnie z małżonkiem lub odwrotnie, jeśli wcześniej podatek płacony był na zasadach ogólnych

• Rozpoczynający działalność jeśli wcześniej wykonywali czynności wchodzące w jej zakres na podstawie stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy, chyba że nie będą jej wykonywać na rzecz byłego pracodawcy

Przedmiotem opodatkowania jest przychód. Podatnikowi rozliczającemu się w ten sposób przysługuje prawo do korzystania z ulg podatkowych i rozliczania straty. Opodatkowanie ma charakter proporcjonalny, stawka jest procentowa i została w ustawie zróżnicowana w zależności od rodzaju prowadzonej działalności.

90. RYCZAŁT OD OSÓB DUCHOWNYCH - PODMIOT, PRZEDMIOT, STAWKI PODATKU

Podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów osób duchownych opłacają osoby duchowne prawnie uznanych wyznań, osiągające przychody z opłat otrzymywanych w związku z pełnionymi funkcjami o charakterze duszpasterskim.

Podatek dochodowy pobierany od osób duchownych na zasadach ryczałtu pobierany jest kwartalnie. Zależy od funkcji duszpasterskich duchownego, liczby mieszkańców w danej parafii oraz wielkości miasta lub gminy, w której zlokalizowana jest parafia. Wysokość ryczałtu nie zależy więc od liczby wiernych w danej parafii - ale od ogólnej liczby mieszkańców niezależnie od wyznania.

Stawki ryczałtu zarówno od przychodów proboszczów, jak i przychodów wikariuszy, określone są kwotowo w załącznikach do ustawy. Stawki kwartalne podatku wahają się od 102 do 372 zł.

Osoby duchowne mogą zrzec się opłacania ryczałtu i opłacać podatek dochodowy na ogólnych zasadach, są jednak zobowiązane wtedy do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

91. ZAKRES PODMIOTOWY PODATKU DOCHODOWEGO OD OSÓB PRAWNYCH

Podatnikami pdop są:

• Osoby prawne

• Jednostki organizacyjne mniemające osobowości prawnej w wyjątkiem spółek nieposiadających osobowości prawnej

• Podatkowe grupy kapitałowe

Grupę kapitałową tworzą pozostające w związkach kapitałowych co najmniej 2 spółki prawa handlowego mające osobowość prawną.

Podatnicy, którzy mają siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, co powoduje, że podatek dotyczy całości ich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania (zarówno w kraju jak i zagranicą).

Podatników, których siedziba lub zarząd znajduje się za granicą dotyczy ograniczony obowiązek podatkowy, który wiąże się z opodatkowaniem jedynie dochodów osiąganych na terenie Polski.

Z podatku zwolnione są następujące podmioty:

Skarb Państwa, NBP, jednostki budżetowe, fundusze celowe, przedsiębiorstwa międzynarodowe i inne jednostki gospodarze utworzone przez organ administracji państwowej wspólnie z innymi państwami na podstawie umowy lub porozumienia, jednostki samorządu terytorialnego w zakresie dochodów określonych w ustawie o JST, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Rynku Rolnego, fundusze inwestycyjne i emerytalne, ZUS, Agencja Nieruchomości Rolnych.

Pobieranie podatku od Skarbu Państwa i jednostek budżetowych oraz gmin nie miałoby żadnego uzasadnienia, skoro prawie wszystkie wpływy z tego podatku zasilają właśnie budżet państwa a w pozostałem części budżety JST.

92. GŁÓWNE ZASADY KONSTRUKCJI PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

1. RÓWNOŚCI OPODATKOWANIA - odnosi się do osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej

2. POWSZECHNOŚCI OPODATKOWANIA -

1. w ujęciu podmiotowym, co oznacza, że podatnikami są zasadniczo wszystkie podmioty wykonujące czynności podlegające PTU bez względu na swoją formę organizacyjno-prawną i rodzaj zaangażowanego kapitału

2. w ujęciu przedmiotowym, co znajduje wyraz w ograniczonym zastosowaniu wyłączeń i zwolnień

3. TERYTORIALNOŚCI OPODATKOWANIA - opodatkowaniu podlegają czynności wykonywane na obszarze Polski niezależnie od tego czy wykonawcą jest podmiot mający siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium Polski czy poza jej granicami

4. WIELOFAZOWOŚCI - opodatkowaniu podlega każda kolejna faza obrotu gospodarczego, przy czym chodzi tutaj o tzw. Wielofazowość netto która eliminuje kaskadowe narastanie i kumulowanie należności podatkowych

5. POTRĄCALNOŚCI - płacony przez danego podatnika podatek zostaje pomniejszony o wysokość podatku zapłaconego w poprzednich fazach obrotu gospodarczego

6. NEUTRALNOŚCI OPODATKOWANIA - podatek od towarów i usług jest neutralny ze względu na koszt uzyskania przychodów, pionowa koncentrację, wymianę międzynarodową

7. PROPORCJONALNOŚCI PODATKU - konstrukcja podatku została oparta na skali proporcjonalnej i trójszczeblowości stawek podatkowych (tj. stawki podstawowej - 22%, ulgowej 7% i 3%, preferencyjnej 0%) Stawka 0% stanowi w istocie zwolnienie z prawem do doliczenia podatku naliczonego we wcześniejszych fazach obrotu.

8. PRZERZUCALNOŚCI PODATKU - podatek ten jako podatek pośredni obciąża w istocie podatnika rzeczywistego - oczywistego nabywcę - konsumenta towarów i usług mimo iż do jego zapłacenia formalnie zobowiązany jest dostawca towarów czy odpłatnie świadczący usługi. Podatek uiszczany w kolejnych fazach obrotu gospodarczego nie stanowi kosztów uzyskania przychodu - podatnicy formalni nie ponoszą ekonomicznego kosztu ciężaru opodatkowania. Z zasadą przerzucalności wiąże się zjawisko „znieczulenia podatkowego” - podatnicy formalni płacą należne zobowiązania bez specjalnych oporów licząc na przerzucenie ciężaru podatkowego na konsumentów. Konsumenci zaś najczęściej nie zdają sobie z tego sprawy, gdyż podatek stanowi część ceny towarów i usług.

Kluczowe znaczenie dla tego podatku odgrywają pojęcia podatku należnego i naliczonego.

Podatek należny - to podatek powstający przy sprzedaży towarów i usług oraz przy innych czynnościach podlegających opodatkowaniu. Jest to podatek obciążający podatnika w sensie formalnoprawnym. Podstawą określenia należnego PTU jest prowadzona przez podatnika ewidencja sprzedaży.

Podatek naliczony - podatek zapłacony we wcześniejszych fazach obrotu gospodarczego. Podstawę jego określenia są faktury wystawione nabywcy (podatnikowi) przez sprzedawcę lub dokumenty odprawy celnej

• Jeśli podatek należny > podatku naliczonego, wówczas zwiększają się zobowiązania wobec organu podatkowego, podatnik odprowadza różnicę do US

• Jeśli podatek należny < podatku naliczonego, wówczas różnica podlega zwrotowi bezpośrednio podatnikowi, albo pośrednio co oznacza że pozostaje on do rozliczenia w następnych okresach

• Jeśli podatek należny = podatku naliczonego, wówczas podatnik nie płaci podatku za dany okres

94. ZAKRES PODMIOTOWY PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

Zgodnie z tym przepisem ustawy o podatku od towarów i usług podatnikami podatku VAT są:

• osoby prawne

• jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej

• osoby fizyczne

wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Działalność gospodarcza w tym przypadku obejmuje wszelką działalność:

• producentów

• handlowców

• usługodawców

• podmiotów pozyskujących zasoby naturalne

• rolników

• osób wykonujących wolne zawody,

również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy.

Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Podatnikami VAT są również osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, niebędące podatnikami zgodnie z ww. zasadami, jeżeli dokonują wewnątrzwspólnotowej dostawy nowych środków transportu, w przypadku gdy okoliczności nie wskazują na zamiar wykonywania tej czynności w sposób częstotliwy.

Podatnikami rzeczywistymi - są nabywcy towarów i usług (konsumenci) oraz podmioty dokonujące czynności opodatkowanych, jeśli pozbawione są prawa do pomniejszenia podatku należnego od sprzedaży opodatkowanej o podatek naliczony

Obowiązek podatkowy generalnie powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi. Jeśli sprzedaż musi być poprzedzona fakturą - obowiązek powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w 7 dni od wydania towaru lub wykonania usługi. W eksporcie towarów, obowiązek podatkowy powstaje z momentem potwierdzenia wyjścia towarów poza UE przez urząd celny, a w imporcie z chwilą powstania długu celnego. W przypadku wewnątrzwspólnotowej dostawy/nabycia towarów, obowiązek podatkowy powstaje 15 dnia następnego miesiąca.

Podatnicy zobowiązani są do obliczania i wpłacania podatku za okresy miesięczne do 25. dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy na rachunek właściwego urzędu skarbowego, bez wezwania naczelnika oraz do składania deklaracji VAT-7.

95. PODSTAWA OPODATKOWANIA W PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

Podstawą opodatkowania podatkiem VAT jest obrót. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę VAT od tej sprzedaży. Jest to zatem wartość netto towaru, tzn. bez podatku VAT.

Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Obrotem jest także otrzymana dotacja, subwencja i inna dopłata o podobnym charakterze związana z dostawą lub świadczeniem usług.

W przypadku gdy pobrano zaliczki, zadatki, przedpłaty lub raty, obrotem jest również kwota otrzymanych zaliczek, zadatków, przedpłat lub rat, pomniejszona o przypadającą od nich kwotę należnego podatku. Dotyczy to również otrzymanych zaliczek na dotacje, subwencje i na inne dopłaty o podobnym charakterze.

Jeżeli należność określona jest w naturze, podstawą opodatkowania jest wartość świadczenia obliczona na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości lub na danym rynku w dniu wykonania świadczenia, pomniejszonych o podatek.

Obrót zmniejsza się o kwoty udokumentowanych, prawnie dopuszczalnych i obowiązkowych rabatów (bonifikat, opustów, uznanych reklamacji) i o wartość zwróconych towarów, zwróconych kwot nienależnych w rozumieniu przepisów o cenach oraz zwróconych kwot dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze, a także kwot wynikających z dokonanych korekt faktur.

W przypadku dostawy budynków i budowli trwale z gruntem związanych z podstawy nie wyodrębnia się wartości gruntu.

W przypadku importu, podstawą opodatkowania jest wartość celna towaru powiększona o należne cło. Jeśli sprowadzany z zagranicy towar podlega akcyzie, wówczas podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o cło i podatek akcyzowy.

W przypadku przekazania przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem, w szczególności

przekazania lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, przekazania towarów bez wynagrodzenia, w szczególności darowizny, podstawą opodatkowania jest cena nabycia towarów, a gdy cena nabycia nie istnieje, koszt wytworzenia określony w momencie dostawy tych towarów.

W przypadku nieodpłatnego świadczenia usług, niebędących dostawą towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, podstawą opodatkowania jest koszt świadczenia tych usług poniesiony przez podatnika.

96. STAWKI W PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

Skala podatku jest proporcjonalna, stawki są procentowe.

Stawki podatku od towarów i usług wynoszą 22%, 7%, 3% i 0%

Podstawowa stawka w podatku od towarów i usług wynosi 22%

Stawką 7% objęte są min. następujące towary i usługi: towary spożywcze, odzież dla niemowląt i obuwie dla dzieci, książki i gazety, towary związane z ochroną zdrowia, wyroby sztuki ludowej i rękodzieła artystycznego, towary przeznaczone dla ochrony przeciwpożarowej, usługi związane z rolnictwem, leśnictwem, rybołówstwem, usługi hoteli, transportu pasażerskiego. 7% stawkę stosuje się także do importu dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich oraz antyków.

Stawka 3% ma zastosowanie do nieprzetworzonych produktów spożywczych i produktów rolnych tj. produkty mięsne, jajczarsko-drobiarskie, mleko, miód, produkty połowów i przetwory rybne, produkty hodowli oraz upraw łąkowych i polowych. Okres stosowania tej stawki jest ograniczony do dnia 30 kwietnia 2008

0% stawkę podatku stosuje się w wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów oraz w eksporcie towarów a do 31.12.2007r. również do książek i czasopism specjalistycznych. Wewnątrzwspólnotową dostawą towarów jest wywóz towarów z terytorium kraju na terytorium innego państwa członkowskiego.

Wolne od opodatkowania są:

• Usługi min. zakwaterowania w bursach i domach studenckich, usługi poczty państwowej, usługi naukowo-badawcze, w zakresie edukacji, ochrony zdrowia i opieki społecznej

• Dostawa towarów używanych

• Dostawa produktów rolnych z własnej działalności i świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego

• Dostawa znaczków pocztowych, skarbowych itp. Po cenie równej wartości nominalnej

• Dostawa organów ludzkich i mleka kobiecego, krwi, osocza itp.

• Dostawa banknotów, monet, walut używanych jako środek płatniczy oraz dostawa złota dla NBP

BUDŻET

Przychody

Wydatki

Wydatki

Przychody

---