048

48 II. Odwrót od Henia

bytami wywnioskowanymi^{1 2}, a w książce Our Knowledge of Extemal World as a Field for Scienrific Method in Philosophy, opublikowanej w 1914 r., i w dwóch esejach napisanych w latach 1914-1915, które zostały przedrukowane w Mysticism and Logic, Russell starał się przedstawiać przedmioty fizyczne jako konstrukty logiczne. Właśnie w tym celu wprowadził pojęcie „przedmiotu zmysłowego-' - wyjaśniając, iż przedmioty zmysłowe to hipotetyczne nie doznawane zmysłowo przedmioty o „tym samym metafizycznym i fizycznym statusie co dane zmysłowe" - oraz pojęcie „perspektywy", które było rozumiane w taki sposób, iż o dwóch bytach jednostkowych, danych zmysłowych bądź. przedmiotach zmysłowych, powie się, iż należą do tej samej perspektywy wtedy i tylko wtedy, gdy występują równocześnie w tej samej przestrzeni prywatnej.

Teoria, którą Russell sformułował przy pomocy tych pojęć, zawdzięcza coś monadologii Leibniza. Russell traktował każdą perspektywę jako punkt w czymś, co określał mianem „przestrzeni perspektyw", która jako trójwymiarowy układ trójwymiarowych perspektyw jest przestrzenią o sześciu wymiarach. Przedmioty fizyczne, które miały być usytuowane w przestrzeni perspektyw, utożsamiane były ze swoimi rzeczywistymi i możliwymi zjawiskami. Dla zilustrowania tego, jak owe zjawiska są uporządkowane, Russell posługiwał się przykładem monety pensowej, która występuje w szeregu różnych perspektyw. Wszystkie perspektywy, w których zjawiska pensówki posiadają dokładnie taki sam kształt, powinny zostać zgrupowane i umieszczone na linii prostej w^r kolejności wedle wielkości monety pensowej. Otrzymujemy w ten sposób wiele różnych szeregów, a w każdym z nich granica będzie się znajdowała w miejscu, „gdzie (jak byśmy powiedzieli) moneta pensowa jest już tak blisko oka, że gdyby znalazła się jeszcze bliżej, nie mogłaby być widziana”¹*. Jeśli wyobrazimy sobie teraz, iż wydłużamy każdy z tych szeregów w taki sposób, iż tworzą one linie perspektyw ciągnące się „poza” monetę pensową, to perspektywę, w której wszystkie te linie się spotykają, można zdefiniować jako „miejsce, gdzie znajduje się pen-sówka”³.

Jest to teoria bardzo pomysłowa, sądzę jednak, iż jej mankamentem jest kolistość. Trudność polega na tym. że jeśli przedmiot fizyczny ma być konstruowany ze zjawisk, nie może być zarazem użyty do ich grupowania. Różne zjawiska monety pensowej, z przykładu Russella. muszą najpierw zostać ze sobą połączone wyłącznie na podstawie ich jakości. Ponieważ jednak różne monety pensowe mogą wyglądać bardzo podobnie i ponieważ mogą być postrzegane na bardzo podobnym tle, jedynym sposobem, w jaki możemy się upewnić, że połączyliśmy właśnie te przedmioty zmysłowe, które przysługują tej samej monecie pensowej, jest usytuowanie ich w szerszym kontekście. Musimy uwzględnić perspektywy, które sąsiadują z tymi, w których owe przedmioty występują. Ale wówczas stajemy w obliczu trudności, polegającej na tym. iż perspektywy, które zawierają jedynie przedmioty zmysłowe, a nie dane zmysłowe, nie są faktycznie postrzegane; wydaje się zaś, iż nie sposób ustalić, kiedy dwie nie postrzegane perspektywy sąsiadują ze sobą bez uprzedniego założenia przestrzeni perspektyw. którą staramy się dopiero skonstruować.

Inna poważna trudność polega na tym, że metoda, za pomocą której Russell porządkował elementy swych szeregów, nie spełnia swojego zadania. Opierał się bowiem na założeniu, że pozorne rozmiary' przedmiotu zmieniają się w sposób ciągły wraz z odległością, a jego pozorny kształt wraz z kątem, pod jakim jest oglądany. Psychologiczna zasada stałości spostrzeżeń czyni jednak to założenie empirycznie fałszywym. Można byłoby je utrzymać, gdyby pozorne kształty i rozmiary' były ustalane fizjologicznie, ale takie postępowanie wiązałoby się znowu z wprowadzaniem przedmiotów fizycznych, zanim jeszcze zdołaliśmy je skonstruować.

Niektóre z tych trudności wypływają z błędnego założenia Russella, iż zaproponowane przezeń elementy¹ zmysłowe usytuowane są w przestrzeniach prywatnych. Zamiast skomplikowanego porządkowania perspektyw Russell mógłby, gdyby wyszedł od neutralnych da-

1

Mianowicie w Sense-daia and Physics w: Mysticism and Logic, s.155. Zob. także Logical Alomism w: Logic and. Knowledge. s. 326.

2

*3 Mysticism and Logic. s. 162.

3

TamZe.