0000039 (10)

tyzm złożony może przyjmować różne postacie, np. jeśli w jednym przekroju głównym refrakcja jest dodatnia i w drugim też jest dodatnia, to taki astygmatyzm oka nazywamy złożonym dalekowzrocznym. Odpowiednio astygmatyzm złożony krótkowzroczny jest

Ryc. 12.23. Powierzchnię toryczną charakteryzują promienie krzywizny dwóch przekrojów głównych; a — soczewka toryczną dodatnia; b — soczewka toryczną ujemna.

wówczas, gdy refrakcja w obu przekrojach głównych jest ujemna. Nie trzeba chyba podkreślać, że w tych przekrojach, mimo tego samego znaku, refrakcja ma różne wartości, bo przecież przy równych nie byłby to astygmatyzm, a wada daleko- lub krótkowzroczności. Można też spotkać astygmatyzm mieszany, gdy w jednym przekroju głównym refrakcja jest większa, a w drugim mniejsza od zera. Korekcję astygmaty-zmu oka przeprowadzamy za pomocą soczewek astygmatycznych, tj. mających co najmniej jedną powierzchnię toryczną. Dobieramy soczewki tak, że zdolność skupiająca każdego z przekrojów głównych koryguje refrakcję w odpowiednich przekrojach głównych oka. Jak widzimy reguły korekcji w poszczególnych przekrojach głównych pozostają takie same, jak przy korekcji daleko- i krótkowzroczności, z tym że soczewki w oprawach muszą być tak ustawione, aby ich zdolność skupiająca i refrakcja oka w danych przekrojach głównych były zgodne.

12.3.2. Mikroskop

Przejdźmy teraz do omówienia współpracy oka z układem optycznym w przypadkach, gdy zdolność rozdzielcza oka miarowego nie jest wystarczająca. Mając na uwadze powszechność zastosowania mikroskopu w naukach biologicznych i medycznych, ograniczmy się tylko do tego przykładu, starając się omówić istotne możliwości, jakie daje obserwacja mikroobiektów przez mikroskop, równocześnie wskazując na zjawiska fizyczne leżące u podstaw różnych metod mikroskopii.

Na rycinie 12.24 przedstawiony jest bieg promieni przy obserwacji za pomocą mikroskopu w najprostszym przypadku, tzw. obserwacji w jasnym polu. Pomińmy na razie omawianie biegu promieni i rozwiązań konstrukcyjnych, bo różnią się one bardzo w całym zakresie metod mikroskopii, począwszy od obserwacji w jasnym polu, a skończywszy na mikroskopii elektronowej. Zwróćmy natomiast uwagę na to, że we wszystkich systemach realizujących metody mikroskopii wyróżnić można te same układy funkcjonalne, a mianowicie: oświetlacz, preparat, mikroskop i układ receptorowy. Na ryc. 12.25 przedstawiony jest schemat stanowiący podstawę każdej metody mikroskopii, na nim przeprowadzimy dalsze nasze rozważania.

Zadaniem oświetlacza jest uformowanie strumienia energii, zwykle jest nim światło, ale może też być promieniowanie nadfioletowe, strumień elektronów i inne. Preparat powoduje na skutek swej budowy fizycznej transformację strumienia energii, który staje się w ten sposób nośnikiem informacji o budowie preparatu.

Transformacja ta polega zawsze na ugięciu części strumienia oraz jednej lub więcej innych zmian. Do zmian tych zaliczamy m.in. osłabienie natężenia w poszczególnych miejscach przekroju poprzecznego strumienia, rozproszenie energii, wzbudzenie luminc-

239