1 411

środkami produkcji i biorącymi udział w owej produkcji. Duże możliwości tkwią również w badaniach nad dziedzictwem kulturowym, tworzonym w ramach różnych grup społecznych, przez nie kultywowanym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie i zdecydowanie kształtującym mentalność poszczególnych jednostek. Genealogia, umożliwiająca badanie dróg przechodzenia od jednej grupy do drugiej, od klasy do klasy, ułatwić może rozpoznanie wielu kształtów konkretnych kierunków ideologicznych czy politycznych. Brak znajomości tych możliwości łatwo prowadzi do wniosków absurdalnych lub co najmniej mało prawdopodobnych, chociaż sama genealogia, w tradycyjnym pojęciu, tych spraw nie jest w stanie rozwiązać. Stać ją bowiem jedynie na ustalenia statyczne, a nie dynamiczne.

Ten statyczny charakter ustaleń genealogicznych, pozornie czyni genealogię nauką mało przydatną. Decydował on zresztą o bezdrożach genealogii, zwłaszcza w XIX w., kiedy służyła ona wyłącznie do ustalania genealogii rodów szlacheckich. Jednakże nie jest to jakieś strukturalne niedomaganie tej nauki, ale trudność wynikająca ze sposobów wykorzystywania jej ustaleń. Statyczny charakter źródeł genealogii również nie jest tutaj bez znaczenia. Stąd też wiele zależy zarówno od umiejętności badawczych historyka, jak i od sprawności adaptacji uzyskiwanych wyników do potrzeb warsztatu historycznego.

3.2. Rozwój badań genealogicznych

3.2.1. Historia pochodzenia człowieka zawsze stanowiła przedmiot zainteresowania zarówno indywidualnego, jak i społecznego. Już w starożytności powstawały księgi rodzaju, w średniowieczu katalogi władców i możnych feudałów, później kroniki i tablice genealogiczne. Odrodzenie okrasza te opisy panegiryzmem, tworząc legendy genealogiczne. Dopiero XVII w. przynosi dzieła tworzone ze sporym krytycyzmem i ostrożnym traktowaniem źródeł genealogicznych, w czym przodują historycy francuscy. Pod koniec XVIII w. podejmowane są pierwsze próby teoretycznego i tym samym krytycznego ujmowania zagadnienia, przekreślone jednak romantycznymi tendencjami do upiększania przeszłości. Dopiero ostatnie ćwierćwiecze XIX w. przyniosło zdecydowany zwrot w badaniach. Genealogia zdołała opracować własny przedmiot badań i własne metody. Szczególna to zasługa Ottokara Lorenza (1898 r.) i Otto Forst-Battaglia (1913 r.). Ponowne zahamowanie badań przyniosły rasistowskie poczynania wielu historyków niemieckich.

Ostatnio można obserwować umiarkowane tendencje do traktowania biologicznego oraz socjologicznego genealogii, podejmowane z dużą dozą zastrzeżeń, powodujących w zasadzie ścisłe, historyczne traktowanie tej nauki. Równocześnie zaś rozbudowuje się metodykę badań już nie nad poszczególnymi osobami czy rodami, ale przede wszystkim nad różnorakimi grupami społecznymi. Badania takie pojawiają się coraz częściej i umiejętnie pożytkując wypracowane metody genealogiczne, wnoszą poważny wkład do poznania przeszłości.

71