18 (8)

42 2. MSP - meandry historii

2) wzroście przeciętnych rozmiarów firmy (mierzonych liczbą zatrudnionych, wielkością obrotów).

Efektem tych zmian w populacji przedsiębiorstw było właśnie spychanie na gospodarczy margines małych i średnich firm. Towarzyszyła temu degradacja roli przedsiębiorcy, jako głównego aktora rozwoju gospodarki kapitalistycznej.

Warte podkreślenia są, zaznaczone na rysunku 2.1, relacje (też tylko najistotniejsze) pomiędzy poszczególnymi czynnikami. Jest tych powiązań bardzo dużo, co oznacza trudności w wyodrębnieniu wpływu każdego z nich. Możliwość i sensowność zastosowania zasady ceteris paribus stają w takiej sytuacji pod znakiem zapytania.

Hierarchia ważności uwzględnionych w proponowanym „modelu” czynników nie jest łatwa do określenia. Można natomiast wyróżnić wśród nich pewne czynniki autonomiczne (zostały one zaznaczone ciemniejszym kolorem). Są to: postęp techniczny, zmiany w popycie, rozszerzanie się rynków oraz teoria ekonomii. Wydaje się, że to właśnie one miały pierwotny charakter, tzn. oddziałując bezpośrednio na zmiany populacji przedsiębiorstw wpływały również na nią pośrednio, uruchamiając działanie innych czynników. Bez większych wątpliwości i ryzyka popełnienia błędu można stwierdzić (z pewnością nie jest to pogląd odosobniony ani oryginalny), że największą siłą sprawczą w analizowanym procesie był postęp techniczny. Stąd naturalne jest rozpoczęcie omówienia charakteru poszczególnych czynników właśnie od niego.

2.2.2. Czynniki determinujące marginalizację sektora MSP

- analiza opisowa

A. Czynniki związane ze stroną podażową

U zarania kapitalizmu wszystkie podmioty gospodarcze były małe. Rozmiar działalności gospodarczej jest, oczywiście, rzeczą względną. Jednak przyjmując nawet ówczesne skale, nie ma wątpliwości, że działalność produkcyjna była prowadzona przez niewielkie (pod względem zatrudnienia, obrotów, udziału w rynku, kapitału) zakłady rzemieślnicze¹. Zdarzały się, w miarę upływu czasu coraz częstsze, wyjątki, jednak stosowane wówczas technologie i maszyny nic stwarzały szans na lepsze wyniki w warunkach koncentracji produkcji i wzrostu skali działania. Dodatkowo, system cechowy i ograniczenia w przemieszczaniu się siły roboczej stwarzały dla takich rozwiązań kolejne bariery. Nie było zatem możliwości (technicznych, organizacyjnych ani ustrojowych) ani też presji (słaby, rozproszony przestrzennie popyt) na wprowadzanie istotnych zmian.

Dopiero wielkie wynalazki, wprowadzone do gospodarki w okresie Rewolucji Przemysłowej (pierwszy etap 1780-1830; drugi 1830-1850), spowodowały ogromny wzrost wydajności pracy i w konsekwencji obniżenie koszów produkcji. Był to proces stopniowy, długi. Z historii znane są dramatyczne losy niektórych rozwiązań i ich twórców, które pojawiły się „zbyt wcześnie” i nie mieściły się w ramach ówczesnych systemów społecznych. Rewolucje burżuazyjne (mieszczańskie) przyspieszyły upowszechnianie się nowych

1

Nieco inna sytuacja byta w handlu i w bankowości, gdzie stosunkowo wcześniej pojawiły się duże kompanie kupieckie i domy bankowe, o dużym, używając współczesnej terminologii, stopniu internacjonalizacji.