1

WPŁYW ŁACINY NA JĘZYK POLSKI

Stanisław Dubisz

I. Łacina-język elitarny

Wpływy łaciny na język polski obejmują najdłuższy odcinek czasu: od X do XXI wieku. Przez ten cały okres, łacina była językiem elitarnym, cechowała inteligencję, a jej znajomość nobilitowała użytkowników.

Przez wieki charakter elitarny łaciny i jej zakres komunikacyjny zmieniały się w czasie:

1. OKRES STAROPOLSKI ( X-XV w.)

Łacina funkcjonowała jako elitarny język pisany i odtwarzający przekazy pisane subkod mówiony. Obsługiwała przede wszystkim sakralno- liturgiczną sferę komunikacji, strefę urzędową( kancelaria, dyplomacja, prawo) oraz sferę sztuki słowa (literatura piękna, retoryka). W tych czasach elitę intelektualną tworzyło duchowieństwo. Z ich kręgu wywodzą się pierwsze łacińskojęzyczne opisy historyczne, czyli roczniki. Najstarsze pochodzą z Wielkopolski, która pierwotnie stanowiła centrum administracji państwowej i kościelnej. Warto też wymienić Rocznik świętokrzyski dawny (XII w.) związany z opactwem benedyktyńskim na św^r. Krzyżu, ukazujący szerszy kontekst historyczny w nawiązaniu do rocznych zapisów krakowskich.

MAGIOGRAFIA( hagios- święty, grapho -piszę)

Jest to osobny nurt piśmiennictwa łacińskojęzycznego. Zapoczątkował go Żywot i męczeństwo pięciu bratów eremitów, sformułowany kunsztowną łąciną przez abp. Brunona z Kwerfurtu, przyjaciela Bolesława Chrobrego.

Lata 40. XI w. - ukazuje się w kilku wersjach językowych Żywot św. Wojciecha, spisany w Krakow-ie przez zakonników obcego pochodzenia na zamówienie dworu książęcego.

KRONIKA GALLA ANONIMA:

Jest ukoroniwaniem najwcześniejszego piśmienictwa łacińskojęzycznrego. Powstała w latach 1113-1117 na dworze Bolesława Krzywoustego. Jej tekst dzieli się na trzy części: 1) prahistorię państwowości Piastów wraz z opisem dziejów dynastii Piastowskiej do narodzin Bolesława Krzywoustego:2) opis dziejów Polski w latach 1086-1108; 3) opis kilku !at(l 109-1116) panowania Bolesława Krzywoustego. Całość sformułowana jest według stylistyki charakterystycznej i stosowanej w ośrodkach kultury intelektualnej Europy Zachodniej. Forma wykładu zbliżona jest do epiki dworsko-rycerskiej, proza często jest zrytmizowana. zawiera także panie rymowane. Każda z trzech części opatrzona jest dedykacją w formie listu i wierszowanym wstępem.

WIEK XIII:

Zaczynają powstawać wiele szkól parafialnych. Przełom XII i XIII wieku to początki studiowania Polaków¹ na uniwersytetach w Europie Zachodniej- Bolonii. Padwie. Paryżu. To właśnie w Bolonii kształcił się Wincenty Kadłubek, drugi- po Gallu .Anonimie- kronikarz polski. Jego Chronica Polonorum (powst. Prawdopodobnie w 1. 1190-1202) składa się z czterech ksiąg: trzy pierwsze mają formę dialogu i opisują dzieje wcześniejsze naszego kraju, ostatnia dotyczy panowania Mieszka Starego i Kazimierza Sprawiedliwego. Wyraźny jest tutaj motyw gloryfikowania Małopolski, głównej dzielnicy państwa oraz motywy mityczno- antyczne, gloryfikujące genealogię Polaków.

Tekst Kroniki Kadłubka charakteryzuje staranna łacina i kwiecisto-alegoryczny styl, pełen aluzji, metafor, przypowieści i wierszowanych wstawek. Autor operuje bogatym słownictwem. W XV w.