20110130838

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZMIESZCZENIE ORGANIZMÓW NA KULI ZIEMSKIEJ

Badania paleontologiczne dowodzą, że szata roślinna i świat zwierzęcy kuli ziemskiej nie dotrwały do naszych czasów w stanie, w jakim uformowały się u zarania swego istnienia. Zmieniał się nie tylko skład gatunkowy, ale również rozmieszczenie geograficzne świata żywego. Rośliny i zwierzęta, zasiedlające Ziemię w minionych epokach geologicznych, w ogromnej większości były inne niż występujące w czasach dzisiejszych. Na rozmieszczenie organizmów wpływa wiele czynników, które dzielimy na cztery grupy: bio-genetyczne, ekologiczne, antropogeniczne i historyczne. Większość z nich wpływa na rośliny i zwierzęta również obecnie, decydując o dzisiejszym geograficznym rozmieszczeniu organizmów.

Czynniki biogen etyczne

Są one efektem procesów ewolucyjnych, w trakde których następowało i zachodzi nadal tworzenie się nowych gatunków i niższych jednostek systematycznych, których właściwości i. wymagania ekologiczne są nierzadko inne niż form wyjściowych.

•    Kształtujące się w obrębie gatunku taksony niższej rangi, wykazują-

ce specyficzne wymagania siedliskowe to ekotypy.

O    l—-=----

Bywa tak, że powstające nowe jednostki systematyczne wyróżniają się nie tylko nowymi cechami budowy, lecz także nowymi właściwościami życiowymi, które umożliwiają zajmowanie obszarów niedostępnych dla form wyjściowych. Pociąga to za sobą zmiany w występowaniu i rozsiedlenia organizmów należących do różnych taksonów.

1 Wszystkie wfaśriwośd taksami, które kształtują jego wymagania w sto-l pmlm do czynników ekologicznych i pozwalają mu na zajmowanie j określonego siedliska, nazywamy konstytucją ekologiczną lub ustro-| jem ekologicznym danego taksonu.

Właściwości te, takie jak bodowa morfologiczna i anatomiczna, będące przystosowaniami do określonych warunków otoczenia, sposób odżywiania się l inne czynności fizjologiczne oraz biochemiczne, cykle życiowe pasujące do cytmu zmian w środowisku czy biologia rozmnażania - działają zawsze kompleksowo i decydują, czy dana grupa organizmów może występować w określonym środowisku, czy me. Wymagania w stosunku do siedliska dotyczą głównych czynników ekologicznych, które - działając łącznie - po-

wodują, że organizmy reprezentujące różne taksony mogą charakteryzować się podobną konstytucją ekologiczną oraz wykazywać wiele wspólnych cech i przystosowań. Bytowanie różnych gatunków roślin w tym samym siedlisku powoduje podobne wymagania, właściwości ekologiczne Takie grupy określa się mianem form życiowych, form morfologiczno-ekologicznych.

Forma życiowa to grupa różnych gatunków lub ich stadiów rozwojowych, w widoczny sposób przystosowanych do jednakowych warunków żyda, a więc wykazujących wspólne cechy lub wspólną cechę, która umożliwia im żytie w danym środowisku lub nadaje wysoką tolerancję w stosunku do jednego z czynników tego środowiska.

Konstytucja ekologiczna znajduje swój wyraz w budowie morfologicznej. Wyróżniając formy życiowe roślin, wzięto pod uwagę posta ć, w jakiej rośliny przeżywają najbardziej niekorzystny okres (zima, susza). Jednym z kryteriów jest umiejscowienie pączków. Stosując to kryterium, wyróżniono formy żydoweroślin; jawnopączkowe - o pączkach umieszczonych wysoko nad ziemią, chronionych skorkowadałymi łuskami przesyconymi żywicą (np. drzewa), niskopączkowe - o pączkach umieszczonych niewysoko, zimujących pod pokrywą śniegu (np. wrzos), naziemnopącz-ko we - z pączkami na powierzchni gleby (np. trawy, mniszek lekarski, babka), skrytopączkowe - o pączkach schowanych pod ziemią lub pod wodą i rośliny przeżywające okres suszy lub zimę w postati nasion, do których należą rośliny jednoroczne (ryc 248).

A B C D

E F G H I

Rye. 248. Fanny życiowe roślin: A. B, C - jawnopączkowe, D,ŁF-nfakopączkowe, G, H - skrytopączkowe, I - roślina roczna

- 341 -