25

37

ne do oddychania, woda w rzekach, morzach i oceanacli itp.). Oczywiście nic-ograniczoność tych dóbr ma charakter względny, mając świadomość negatywnych skutków dynamizowania rozwoju gospodarczego i niszczenia środowiska naturalnego przez człowieka.

Dobra gospodarcze (ekonomiczne), w przeciwieństwie do dóbr wolnych są ilościowo ograniczone w stosunku do potrzeb człowieka. Są one efektem jego działalności gospodarczej i otrzymywane są w drodze wydobywania, przetwarzania i przemieszczania zasobów przyrody.

Dobra gospodarcze mogą zaspokajać potrzeby ludzi w sposób bezpośredni lub pośredni.

W pierwszym przypadku nazywane są one dobrami (środkami) konsumpcyjnymi (np. telewizor, odzież, książki). Dobra, które pośrednio zaspokajają potrzeby ludzi to dobra produkcyjne (zwane także środkami produkcji), dopiero za ich pośrednictwem poprzez wykorzystanie w produkcji można wytworzyć dobra konsumpcyjne (np. maszyna do produkcji naczyń).

Zarówno wśród dóbr konsumpcyjnych, jak i produkcyjnych można wyróżnić takie, które ulegają zużyciu jednorazowo (np. żywność w procesie konsumpcji, czy surowce w procesie produkcji), bądź używane są wielokrotnie i zużywają się stopniowo (np. przedmioty trwałego użytku w gospodarstwie domowym -meble, telewizor, pralka etc., czy środki trwale w procesie produkcji - maszyny, środki transportu, hale produkcyjne etc.).

Dobra gospodarcze można podzielić także na dobra prywatne i publiczne. W tym wypadku kryterium klasyfikacji jest własność (prawo dysponowania dobrem). Dobra prywatne dotyczą konsumpcji indywidualnej (np. samochód osobowy, komputer w domu etc.). Dobro publiczne to takie dobro, które będąc konsumowane przez, jedną osobę, może być jednocześnie konsumowane przez innych ludzi. Dotyczą one konsumpcji zbiorowej (np. obrona narodowa, szkoły publiczne, komunikacja publiczna, ochrona środowiska itp.).

Warto też wspomnieć o kolejnym podziale dóbr, a mianowicie:

-    dobra społecznie pożądane (każdy powinien je mieć bez względu na to czy tego pragnie, czy nie, np. szkolnictwo podstawowe),

-    dobra społecznie niepożądane, które ze społecznego punktu widzenia powinny być eliminowane, np. narkotyki, broń, w większych ilościach alkohol.

Między poszczególnymi dobrami określić można różne relacje wyrażające ich wzajemność lub zastępowalność w złożonych procesach konsumpcji (zaspokajania potrzeb). Mamy zatem dobra komplementarne, wzajemnie się uzupełniające, ponieważ jedynie w ten sposób można zaspokoić określona potrzebę (np. samochód i benzyna, telewizor i antena). Inną grupę stanowią dobra substytucyjne. które mogą się zastępować przy zaspokajaniu danej potrzeby, mają