410

4 1 O Mf TOPOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH I DIAGNOSTYCZNY CM

Trzeci problem związany jest z reprezentatywnością próby, na której prowadzone są badania walldacyjne. Zakłada się, że jest ona faktycznie (a nic że jest to tylko pobożne życzenie psychologa) reprezentatywna. W praktyce jednak może się okazać, że obejmuje ona osoby, do których badacz miał stosunkowo łatwy dostęp (na przykład studentów psychologii czy uczniów ze szkół, w których nauczają zaprzyjaźnieni z psychologiem nauczyciele). Dodatkową trudność może stwarzać utrata osób badanych (zwłaszcza gdy badania walidacyjne trwają dość długo i prowadzone są na próbie uczniów, studentów, chorych hospitalizowanych, żołnierzy odbywających służbę wojskową, a więc uczestniczą w nich osoby, które pozostają dyspozycyjne tylko przez określony czas i później bardzo trudno do nich dotrzeć). Trafność zewnętrzna (zob. Brzeziński, 1997; por. także rozdz. 10.) takich badań walidacyj-nych Jest ograniczona - podlegają one bowiem uszkadzającym Ją wpływom różnorakich czynników.

Ostatni, czwarty problem, podobny do trzeciego, wiąże się z prowadzeniem badań walidacyjnych na zbyt mało licznych grupach. Psychologowie często tłumaczą się tym, że borykają się z trudnością dotarcia do osób o specjalnych „właściwościach" - no, bo o wiele łatwiej skompletować odpowiednio liczną grupę uczniów szkół podstawowych aniżeli przebadać dużą liczbę kontrolerów lotów pracujących na lotniskach. Co zatem zrobić w sytuacji, gdy nie jesteśmy w stanic dotrzeć do dużej liczby osób badanych? Zalecenia Standardów... (APA, 1985/1974, s. 36) są następujące;

l—l należy raczej podeyncwać próby określania trafności kryteralnej nawet w sposób ruetoskonaty niż generalnie akceptować niesprawdzone hipotezy [walidacyjne - przypis nasz]. Oczywiście nie zawsze .działanie’ jest lepsze od braku działania: wyniki niepoprawnego badania mogą bowiem wprowadzać w błąd. Szczególne wiele wątpliwości budzą badania walidacyjne o wąskim zakresie lub przeprowadzone na mało liczebnych grupach

Trafność treściowa, zwana też trafnością wewnętrzną, znacznie częściej jest eksponowana przez pedagogów posługujących się testami osiągnięć szkolnych w celu kontroli procesu nauczania, którzy określają ją jako zgodność „treści testu z programem nauczania” (Niemlerko, 1975, s. 172), aniżeli przez psychologów. Nie widzimy jednak sensownego uzasadnienia takiej praktyki. Naszym zdaniem, ustalenie trafności treściowej ma zasadnicze znaczenie w wypadku takich testów, jak testy Inteligencji czy kwestionariusze oso bowości. Zgodnie zc Standardami... (APA, 1985/1974. s. 36):

[...] aby potwierdzić trafność treściową zbioru wyników otrzymanych w teście, należy wykazać, że zachowania demonstrowane w badaniu testowym są reprezentatywną próbą zachowań ujawniających się w interesującej badacza sterze. Określenie tej sfery, określenie realizowanych przez badacza celów oraz metody dobierania próby jest szczególnie ważne w wypadku trafności treściowej.

Kiedy psycholog powinien zadbać o szczególnie poprawne przeprowadzenie procedury ustalania trafności treściowej? Takie testy, jak werbalne testy inteligencji, odwołujące się do zasobu wiedzy osoby badanej (na przykład Test Wiadomości czy Test Słownik ze Skali Inteligencji Wechslera - WAIS-R), testy osiągnięć szkolnych czy testy przydatności zawo dowej muszą być szczególnie starannie sprawdzone, jeśli chodzi o ich trafność treściową. Nawet najlepiej przygotowany (od strony formalnej) test osiągnięć szkolnych nie będzie wiele wart, jeżeli pozycje, z których się składa, nie odzwierciedlają aktualnych treści nauczania zawartych w programie szkolnym czy w zalecanym przez władze oświatowe podręczniku.

Autor testu, przedstawiając rezultat}' przeprowadzonej procedury walidacyjnej w zakresie trafności treściowej, powinien podać niezbędne dane o źródle pozycji oraz o sposobie tworzenia z nich testu. Jest to ważne dla oceny aktualności treści, których nośnikami są pozycje testu. Testy starzeją się, co szczc-