542

a)    jakie jest wzajemne ustosunkowanie podstaw i formantów i jakie stąd wynikają ogólne funkcje formantów, z uwzględnieniem ich związku z aspektem;

b)    jakie są znaczenia fakultatywne poszczególnych formantów w ramach znaczeń ogólnych;

c)    ponieważ proces derywacyjny dokonuje się w obrębie kategorii czasowników - ośrodka semantycznego i formalnego polskich zdań, staramy się ustalić wpływ derywacji na właściwości konotacyjno-składniowe (Walencję i rekcję) derywatów w porównaniu z czasownikami podstawowymi.

2.2. SCHEMAT KLASYFIKACJI CZASOWNIKÓW ODCZASOWNIKOWYCH

2.2.1.    Z omówionego (s. 537-538) przeglądu funkcji formantów czasownikowych można wnioskować, że formanty derywujące czasowniki odczasownikowe spełniają trzy funkcje: tworzą a) formacje modyfikacyjne, np. gnić -> ognić ‘zgnić dookoła’, golić -* wygolić ‘ogolić dokładnie’, chodzić -> chadzać ‘chodzić wielokrotnie’; b) formacje mutacyjne, np. prosić o coś -*■ wyprosić coś ‘uzyskać coś prosząc’, weselić się —> weselić kogoś ‘powodować, że ktoś się weseli’; c) formację aspektowe dokonane od niedokonanych, np. pisać -> napisać i niedokonane od dokonanych, np. przepisać —> przepisywać (por. Bogusławski 1963b, Wróbel 1978).

Tę teoretycznie jasną klasyfikację, opartą na wybranych przykładach, bardzo trudno zastosować do całego materiału tak, aby przydział poszczególnych derywatów do odpowiednich klas nie budził wątpliwości. Źródło tych trudności tkwi w derywatach prefiksalnych. Użycia tych czasowników dostarczają licznych przykładów na to, że użytkownicy języka dokonują szczegółowej analizy ich znaczeń w danych kontekstach i przenoszą tak wyodrębnione znaczenia jednostkowe prefiksów (lub całych derywatów) na inne o częściowo identycznych składnikach semantycznych. Prowadzi to do wykształcenia się dużej ilości fakultatywnych, kontekstowych znaczeń przedrostków o nieostrych granicach, a ponadto stwarza przeróżne możliwości syntetycznego wyrażania złożonych treści za pomocą derywatów odczaso-wnikowych. Obraz ten komplikuje ponadto rozbudowana homonimia czasowników podstawowych, objawiająca się różnicą kontekstów składniowych i prowadząca często do homonimii derywatów.

2.2.2.    Ukażemy wspomniane komplikacje na przykładzie derywatów z formantem wy-. Za jego znaczenie wyjściowe uznajemy znaczenie ablatywne ‘na zewnątrz jakiejś ograniczonej przestrzeni’ (równe znaczeniu kierunkowemu przyimka z + gen.); jest ono wyraźne w derywatach od czasowników ruchu (przemieszczania), np. Jan wyjechał z Krakowa, Maria wylała mleko z woreczka, i tu można by temu formantowi przypisać raczej funkcję modyfikacyjną. Jednak przy innych podstawach znaczenie to się wzbogaca o znaczenie akcji innej niż podstawowa, ale semantycznie z nią spójnej, stąd jej odmiany, np. X wykopał skarb (z ziemi) ‘X wydobył skarb kopiąc ziemię’, Wiatr wywiał liście z altany ‘wiatr usunął (~wydostał) liście z altany wiejąc’, Roślina wyrosła ‘roślina

542