564

2.    Wspomniano już wyżej, że derywaty utworzone prefiksami re-, de(ź)-i współ- są niedokonane, a ponieważ ich podstawy są również niedokonane, rola tych prefiksów sprowadza się tylko do zmiany znaczenia podstaw. Opozycje aspektowe derywatów z dwoma pierwszymi wyraża się za pomocą prefiksu o funkcji czysto aspektowej, np. militaryzować —> de-militaryzować -* z-demilitaryzować (por. punkt 7). Derywaty ze współ- nie mają odpowiedników dokonanych.

3.    Z relacji typu kupować : kupić -* dokupić : dokupywać, rzucać : rzucić -* wrzucić : wrzucać wynika, że prefiksy pełnią funkcję semantyczną dopuszczającą opozycje aspektowe, które są wyrażane za pomocą opozycji przyrostków tematycznych (w naszych przykładach -i- (-0-): -ywa- (-uj-), -i-(0-): -a- (-aj-)). W przykładach typu pisać -» zapisać prefiks implikuje wartośó dokonaną przyrostka -a- (identycznego fonetycznie z przyrostkiem tematycznym niedokonanej podstawy) oponującego z niedokonanym przyrostkiem -ywa- (-uj-) w imperfektywie zapisywać (por. Bogusławski 1963a).

4.    Zbliżoną sytuację obserwujemy w ciągach lecieć —> wylecieć -* wylatywać, przylecieć -> przylatywać, lać -> wlać -* wlewać; i tu opozycje aspektowe realizowane są za pomocą przyrostków tematycznych (zob. niżej). Jednakże związek prefiksów z aspektem jest tu silniejszy: wprowadzają one do derywatów takie zmiany znaczeniowe (tj. przekształcają je w czasowniki teliczne), które dopuszczają opozycję aspektową, podczas gdy czasowniki podstawowe (bez-prefiksalne) takiej możliwości nie posiadają.

5.    W układach typu udźwignąć «-dźwignąć («- dźwigać) prefiks również jest pozbawiony funkcji aspektowej. Wynika to z faktu, że dokonany derywat prefiksalny wchodzi w relację z dokonaną podstawą.

6.    O niewątpliwym połączeniu funkcji semantycznej i aspektowej można mówić w relacjach typu a) nieść —> unieść ‘zdołać nieść’, pracować —> popracować i b) (zapisać -*) zapisywać -> pozapisywać, czytać (—> przeczytać) -* naczytać się. Znaczenia prefiksów nie dopuszczają do utworzenia odpowiedników niedokonanych, a dokonane derywaty prefiksalne wchodzą w opozycję formalną z niedokonanymi podstawami jako jedynymi (jak pod a) albo członami pary aspektowej (jak pod b).

7.    Za rzeczywistą funkcję aspektową uznaje się funkcję prefiksów w takich parach jak: napisać <— pisać, schować ‘ukryć’ *- chować, uszyć *- szyć, osiwieć *- siwieć. Ich zróżnicowanie jest takie samo jak w parach kupić —> kupować, odczytać —> odczytywać, w których opozycja aspektowa jest wyrażana wymianą przyrostków tematycznych (o czym będzie mowa niżej). Wyrażanie czystej dokonaności przez prefiksy na tle pozostałych funkcji prefiksów jest zjawiskiem stosunkowo rzadkim i nie da się praktycznie ująć w reguły określające dobór konkretnego prefiksu w odpowiednich grupach czasowników. Funkcję tę pełni większość prefiksów, różnią się jednak znacznie frekwencją; najszerzej stosowany jest prefiks z- (s-, ś-), np. zgnić *- gnić, zrewidować *- rewidować, stopnieć <— topnieć, ściemnieć <- ciemnieć', do częstszych należą: z.a-, np. zahamować *- hamować, zarezerwować *- rezerwować', po-, np. pocałować <— całować, podyktować *- dyktować', u-,

564