Bez nazwy 23

70 Terapia dzieci i młodzieży

dzieciom zachowania ułatwiające nawiązanie kontaktu z innymi i jego podtrzymanie, z czym wielu uczestników grup terapeutycznych miało duże trudności. Terapeuci prowadzący grupę są w istocie rzeczy tymi, którzy pokazują jak powinna wyglądać prawidłowa komunikacja.

Kolejnym źródłem nowych doświadczeń, jakże odmiennych od codziennych, może być grupa socjoterapeutyczna. Jej funkcjonowanie zbliża się bardziej do małych grup rówieśniczych niż do formalnej, jakąjest klasa szkolna. Zwykle jest grupą zamkniętą interakcyjną - zdecydowanie rzadziej zadaniową. Jej normy nie są narzucone, lecz powstają w toku interakcji, tworząc ciągle otwarty katalog, a ich treść bardziej nawiązuje do celów terapeutycznych niż socjalizacyj-nych. Powstaje struktura grupowa oraz wyłania się wspólny cel, jakim jest, jak niektórzy badacze twierdzą przetrwanie, spójność: Proces powstania grupy oraz jej budowanie to ciąg zdarzeń interpersonalnych i intrapsychicznych, rozłożony w czasie i przebiegający dynamicznie. Każdy z uczestników oraz terapeuci wnoszą swój wkład w jej budowanie i zachodzące w niej zmiany. W socjoterapii grupa staje się terenem doświadczeń społecznych, płaszczyzną interakcji oraz powstawania więzi, a koledzy - tymi, którzy dostarczają informacj i zwrotnych. Przebywanie w grupie socjoterapeutycznej, funkcjonującej według odmiennych reguł niż formalne grupy społeczne, może wpływać na samopoczucie dzieci i pełnić funkcję samoistnego czynnika leczącego. Daje im bowiem szansę na aktywne uczestnictwo w grupie (co rzadżiej jest możliwe w klasie szkolnej, w której są one zwykle izolowane bądź odrzucane), zmniejszając tym samym poczucie izolacji społecznej. Dziecko może również zyskać w niej oparcie oraz złagodzić wrażenie bycia pozostawionym samemu sobie ze swoimi troskami („koledzy mają problemy- podobne do moich”).

Reguły funkcjonowania grup socjoterapeutycznych są zbliżone do reguł grup psychoterapeutycznych. Sąto zbiorowości zamknięte, mające stały skład personalny i zwykle dwóch terapeutów, określony czas wspólnego przebywania (naj-cześdej 1,5-2 godzin), stałe miejsce spotkań, wypracowane rytuały (powitanie, „rundka”, zakończenie zajęć). Te właśnie elementy przyczyniają się do budowania poczucia bezpieczeństwa w grupie. Ponadto potęgują je określone normy, zwłaszcza komunikacyjne (zwracamy się do siebie po imieniu; mówimy do siebie i od siebie, a nie o innych; słuchamy, co ktoś do nas mówi itd.). Inne normy zezwalająna przeżywanie określonych, zwłaszcza negatywnych emocji, na dzielenie się swoimi uczuciami, myślami, poglądami z innymi, na korzystanie z prawa odmowy udziału w ćwiczeniach, zabawach, grach i decydowania o własnej aktywności. Na kulturę grupy składa się także nakaz zachowania dyskrecji, co oznacza, że nie można przekazywać osobom trzecim tego, co mówią co czują i robią koledzy („co słyszę i mówię w tej grupie i podczas spotkań jest poufne”) oraz zakaz zachowań agresywnych: bicia, kopanią gryzienia (Vopel, 1999). Dzięki tym normom i mechanizmom grupowym następuje „socjalizacja życia wewnętrznego”, a grupa, jak twierdzą niektórzy psychoterapeuci, zastępuje indywidualne superego (Rahm, 1997). Dzieci łatwiej bowiem akceptująobowiązki i dobrowolnie się podporządkowują normom wynikającym z funkcjonowania w grupie niż w przypadku nakazów i zakazów płynących od dorosłych. Ponadto przebywanie w intencjonalnej grupie terapeutycznej stwarza możliwości wyładowania napięć, między innymi dzięki grupowym zabawom interakcyjnym. Uczestnictwo w grupie to także zaspokojenie podstawowych potrzeb dzieci, zwłaszcza potrzeby afiliacji. Grupa zatem i zdarzenia, które mają w niej miejsce stanowią ważny czynnik leczący, występujący samoistnie i celowo powodowany.

Kolejnym źródłem zmiany jest własna aktywność uczestników. Może ona mieć charakter spontaniczny, tale jak to się dzieje w niektórych formach psychoterapii dzieci. Podczas spotkania w odpowiednio wyposażonym (np. w farby, kartony, lalki itd.) pomieszczeniu grupa dzieci lub jedno z nich ma całkowitą swobodę w wyborze aktywności, w którą terapeuta nie ingeruje, akceptując przejawiane formy zachowań (Pawlik, 1981). Inne metody eksponują stymulowanie aktywności dziecka bądź przez dobór zabawek, bądź przez wybór odpowiedniej zabawy, odwołującej się jednak do jego fantazji. W ten oto sposób umożliwia się dziecku opowiedzenie

0    swoich trudnościach, przeżyciach i traumatycznych doświadczeniach, co jest istotą zmiany psychoterapeutycznej (Kaduson, Schaefer, 2003). Ponadto dziecko, uruchamiając swojątwórczą wyobraźnię, może wpływać na sytuację, symbolicznie ingerować w ciąg wydarzeń i tym samym odzyskiwać poczucie kontroli

1    sprawstwa. Na przykład M. Rambert wprowadziła w proces terapii zabawę budzącymi strach marionetkami dla dzieci młodszych oraz maskami dla dzieci starszych. Za ich pomocą dzieci przedstawiają określone scenki, których przebieg mogą zmieniać w zależności od własnych preferencji, przeżyć, wieku i charakteru trudności (Rambert, 1945). Ich bohaterami są zwykle osoby, z którymi dziecko ma częsty kontakt: ojciec, matka, nauczycielka, wujek. Inne postaci (czarnoksiężnik, diabeł, śmierć, policjant, niektóre zwierzątka), ze względu na ich symbolikę, nie podlegają zmianie, ale dziecko może je wprowadzić do gry. Owa symboliczna opowieść (z wykorzystaniem lalek, rysunku itp.) ujawnia przeżycia dziecka i jednocześnie stanowi podstawę do wyjaśnienia dziecku, co się z nim dzieje, oraz okazję do ćwiczenia nowych sposobów wyrażania przeżyć.