CAM02210

wygładzone brzegi przedmiotów. Ich elementy poziome stanowiły początkowo dolną podstawę i łącznik pomiędzy poszczególnymi postaciami Dzieliły również powierzchnię na równoległe pasy i wyznaczały oś poła, pełniąc rolę współrzędnych stabilności i mchu w obrazie.

Nie wiemy dokładnie, kiedy wprowadzono taki sposób organizowania pola obrazu. Badacze poświęcili mało uwagi tej zasadniczej zmianie w dziejach sztuki, która ma podstawowe znaczenie dla naszej wyobraźni, a nawet dla fotografii, filmu i telewizje Analizując rysunki dzieci w poszukiwaniu najbardziej pierwotnych procesów tworzenia wyobrażeń zapomina się, że rysunki te, wykonane na prostokątnych kartkach gładkiego papierń, dziedziczą wyniki długiej kultury tak, jak uproszczona mowa dziecięca, po okresie gaworzenia, wykazuje od razu elementy rozwiniętego systemu fonetycznego i syn taktycznego. W swym kształcie rysunki dziecięce szybko adaptują się do sztucznego pola prostokątnego i to w ważnych aspektach; pełne wypełnienie tła jest odbiciem obrazów już widzianych, a wybór kolorów pozwala się domyśleć wpływu dojrzałej palety— systemu tonacji osiągniętego przez długie doświadczenie w sztuce przedstawiania. Wyjątkowe przypadki małp-malarzy, obserwowane w ogrodach zoologicznych, należy również rozpatrywać z tego punktu widzenia. To my sami prowokujemy owe fascynujące wyniki, wkładając papier i farby w ręce małp, podobnie jak w cyrku, kiedy każemy im jeździć na rowerze lub wykonywać inne czynności związane z przyrządami należącymi do cywilizacji. Niewątpliwie czynności wykonywane przez małpę-artystę są wyrazem impulsów i reakcji ukrytych w jej naturze. Jednak tak, jak przystosowanie się do utrzymywania równowagi na rowerze, tak i efekty uzyskane na papierze, jakkolwiek mogą się wydawać spontaniczne są produktem oswojenia, a więc wpływu kultury. Jest to eksperyment wykonany przez społeczeństwo cywilizowane na zwierzęciu. Podobnym eksperymentem jest również w pewnym sensie wpajanie dziecku mowy i innych obyczajów społecznych.

Nie przygotowane i nie ograniczone pole obrazu występuje nie tylko w sztuce archaicznej. Chociaż tworzenie gładkich, określonych podłoży do obrazów wydaje się czymś naturalnym, koniecznym dla czystej percepcji, to musimy pamiętać, że prymitywne podłoża były stale w użyciu również i w późniejszych kulturach, łącznie z naszą. Ścienne malowidła z Hierakonpolis w Egipcie (około 3500 r. p.n.e.) ze swymi rozrzuconymi, nie zamkniętymi w przestrzeni grupami przypominają jaskiniowe i skalne obrazy wczesnej epoki kamiennej. Również wiele ludów pierwotnych upra-

282