DSC01534

Ale i wobec narodów europejskich niewątpliwa jest wyższość Polaka. Niemcy — ciężcy* brutalni, z platfusem, Francuzi — mali, drobni i zdeprawowani, Rosjanie — włochaci, Włosi — bel canto. Jakaż ulga — być Polakiem i nic dziwnego, że wszyscy zazdroszczą nam i chcieliby zmieść nas z powierzchni ziemi. Jedynie Polak nie budzi w nas wstrętu. Napisałem tak — bez przekonania, ale czułem, że to — język tajemnicy i właśnie naiwność mych twierdzeń była mi błoga.

3

Horyzont polityczny zaciemniał się, a ukochana moja zdradzała dziwne podniecenie. Ach, te wielkie, te fantastyczne dni wrześniowe! Pachniały one, jak wyczytałem w książce,. wrzosem i miętą, były zwiewne, gorzkie, palące i nierzeczywiste. Na ulicach — tłumy, śpiewy i pochody, przerażenie, szaleństwo i egzaltacja, ujęte rytmicznym krokiem przeciągających oddziałów. Tu — starzec-powstaniec, łzy i błogosławieństwo. Ówdzie — mobilizacja, pożegnanie młodych małżonków, ówdzie — chorągwie, mowa, wybuchy entuzjazmu. hymn narodowy. Przysięgi, poświęcenia, łzy, plakaty, oburzenie, wzniosłość i nienawiść. Nigdy przedtem, jeśli wierzyć artystom, kobiety nie były tak cudne. Ukochana moja przestała zwracać na mnie uwagę, wzrok jej pogłębił się i pociemniał, stał się wymowny, ale spoglądała tylko na wojskowych. — Zastanawiałem się co mam czynić? Świat zagadki spotęgował się nagle niesamowicie i musiałem podwójnie mieć się na baczności.

Wiwatowałem wraz z innymi i dawałem wyraz memu patriotyzmowi, a kilkakrotnie nawet brałem udział w doraźnych samosądach nad szpiegami. Czułem jednak, że to tylko pa-liatyw. We wzroku mojej Jadwisi było coś takiego, że co prędzej zgłosiłem się do wojska i otrzymałem przydział do ułanów. 1 zaraz na wstępie poznałem, że idę drogą właściwą, 24 *dyż na komisji wojskowo-lekarskiej, stojąc nagi z papierem

w ręku wobec sześciu urzędników i dwóch lekarzy, którzy kazali mi podnieść nogę i oglądali piętę — spotkałem się z tym samym badawczym, poważnym, jakby zamyślonym i chłodno oceniającym spojrzeniem Jadwisi i dziwiłem się tylko, że wówczas w parku, zarzucając mi braki jakieś, nic zwróciła uwagi na piętę.

1 oto — byłem żołnierzem, ułanem i śpiewałem wraz z innymi: ułani, ulani, malowane dzieci, niejedna panienka za wami poleci. Istotnie, choć pojedynczo biorąc, nikt z nas nie był dzieckiem — gdy gromadą przeciągaliśmy przez miasto z tą śpiewką, pochyleni nad karkami koni, z lancami i daszkami od kaszkietów, przedziwnie cudowny wyraz przewijał się na ustach kobiet i czułem, że tym razem i dla mnie biją serca... Czemu — nie wiem, gdyż byłem wciąż hrabią Stefanem Czarnieckim z matki nie Goldwasscr, jeno w butach z cholewami i z malinowymi rabatami na kołnierzu. Matka moja, zaklinając, abym nie tolerował, błogosławiła mnie na bój świętą relikwią w obecności całej służby, pośród której pokojówka najwięcej była wzruszona. — Rżnij, pal, morduj — wołała matka w natchnieniu. — Nikomu nie przepuszczaj! Jesteś narzędziem gniewu Jehowy, a raczej, chciałam powiedzieć, Pana Boga. Jesteś narzędziem gniewu, wstrętu, obrzydzenia, nienawiści. Wytrać wszystkich rozpustników, którzy się brzydzą, choć przed ołtarzem przysięgali się nie brzydzić!

A ojciec, gorący patriota, płakał na uboczu. — Synu mój — powiedział — krwią zmyć możesz plamę swego pochodzenia. Przed bitwą myśl zawsze o mnie, a jak ognia wystrzegaj się wspomnienia twojej matki, to może cię zgubić. Myśl o mnie i nie daruj! Nie daruj! Co do jednego wytrać tych łajdaków, by zginęły wszystkie inne rasy, a pozostała tylko moja rasa! —

A ukochana po raz pierwszy podała mi usta; było to w parku, przy dźwiękach kawiarnianego kwartetu pewnego wieczoru pachnącego wrzosem i miętą — po prostu, bez wstępu ani żadnych objaśnień podała mi usta. Przenikliwie piękne! Płakać się chce! Dziś rozumiem, że chodziło o nadróbkę trupów, że, ponieważ my, mężczyźni, przedsięwzięliśmy rzeź, one, kobiety, przystępowały ze swej strony do dzieła* ale wówczas 25

2 Bikakal