etyka msroda4

Henryk BLZENBKRG

_dyby imperatywista cofnął się rzeczywiście, widywanie było ^s,Us/,K 1 r" • ; , j_mg_a / rozważanych leorii została, rów nałoby się to stw ierdzeniu. «

/a wspólną zgodą.    _0s[atnia. którą ująć w dokładną formułę

Pozostaje koncepcj^^    _natura]_ne jej sformułowanie

Zdaje Się trudniej    _powinność tworzy zawsze jakiś rozkaz;

^ powinieneś, to 4*1* że ci to jest nakazane. Tak jak w koncepcji poprzedniej i dla tych samych powodów me weźmiemy pod uwagę również . tutaj wariantu, według którego uzasadmenu. powinności stanowiłby rozkaz byle czyj. Tu również może chodzie tylko o rozkazodawcę uprzywilejowanego. Powie Się Więc; ..powinieneś, bo Bog c. każe , ..powinieneś, bo państwo ci każe" itp. Koncepcja ta me nadaje się do tesio. by ją usiłować obalić w sposób taki jak dwie poprzednie. Tają się w niej pewne komplikacje i zawiłości i by je wydobyć na światło, musimy zanalizować ją bliżej.

Punktu wyjścia dla tej analizy dostarczy nam samo owo wprowadzone przed chwilą, ale dotychczas nie poddane przez nas dyskusji, pojęcie rozkazodawcy uprzywilejowanego. Z chwilą gdy mówię o takim przywileju, mam obowiązek go uzasadnić, tzn. dać odpowiedź na pytanie, dlaczego to rozkazy Boga np. albo państwa stwarzają powinności, a rozkazy innych rozkazodawców nie stwarzają. Zależnie od tego, jak odpowiem, teza omawiana przyjmie postacie dość różne. Otóż odpowiedzi możliwych jest, jak mi się zdaje, znowu trzy. Pierwsza; zachowanie się nakazane przez uprzywilejowanego rozkazodawcę X ma charakter powinności, ponieważ X nakazuje zawsze to, co jest słuszne. Druga: ma ten charakter dlatego, że ze wszystkich, od których może wyjść jakikolwiek rozkaz, X jest najlepszy czy też najdoskonalszy. Trzecia: ma ten charakter dlatego, że X jest najsilniejszy.

Analiza krytyczna tych odpowiedzi doprowadzi nas do wniosków następujących:

1.    Pierwsza odpowiedź jest wyraźnie pozbawiona charakteru impe-ratywistycznego.

2.    Druga:

h, ^Si?, ~ ^{dr0gą 0krężni|}sprowadza do pierwszej; z pozoru ' ^{m er,łretOWana ,nacze}j* jest również imperaly wistyczna tylko

3. Trzecia:

albo sprowadza si_? do dmgiej w i„_ttlp(eUcji

^{b n,e Jest w} oczywistości teorią powiniofci

c) albo, interpretowana inaczej, znowu nie jest _lmDeralv

W rezultacie, we wszystkich wypadkach z wyjąłem się przy analizie imperatywizm; w jednym wypadku pozo^*“ teoria powinności.    ^{y n sa}®»

A oto, najzwięźlej streszczone, nasze argumenty co do każdeeo z tych punktów.    >^uego z

1.    Rozkaz zawsze słuszny . W tej hipotezie nie rozkaz stwarza powinność, tylko słuszność rzeczy nakazanej. Powinność ostałabs sie. gdyby nawet nie było rozkazu.

2.    Doskonałość. Temu, kto w swej odpowiedzi powołuje się na wyższą wartość lub doskonałość rozkazodawcy, mamy prawo postawić pytanie dalsze: dlaczego, mianowicie, powinniśmy zawsze czynić to. co rozkazuje najlepszy lub najdoskonalszy. Na to są możliwe dwie odpowiedzi:

a)    Dlatego że najdoskonalszy może nakazywać tylko to, co jest słuszne. Wracamy w ten sposób do odpowiedzi pierwszej, uznanej za nieimperatywistyczną.

b)    Dlatego że najdoskonalszy zasługuje na miłość, szacunek i uwielbienie, że jest naszym obowiązkiem okazywać mu te uczucia i że spełnianie jego woli jest jednym ze sposobów ich okazywania. Inaczej mówiąc: wszystkie nasze obowiązki poszczególne mają swe uzasadnienie w ogólnym obowiązku okazywania tych uczuć; sam zaś ten obowiązek jest ostateczny i przedstawiony jako oczywisty. Nasza replika będzie następująca: kao-cepcja ta jest koncepcją kultową-, czy o Boga chodzi, czy o rozkazodawcę ludzkiego, posłuszeństwo rozkazom jest tu pojęte jako element kultu. Nie jest to zaś koncepcja imperatywistyczna. Nie mieści się ona w fonnule. według której „powinność jest wytworzona przez rozkaz *.

co tu tworzy powinność, jest sama tylko wola albo życzenie niezależnie od faktu, czy ta wola lub to życzenie ujawniły s* w Jeżeli rozkaz faktycznie został wydany, me odgrywa on jako rozkaz, ale tylko jako jeden z możliwych środków ujswweau W życzenia czy owej woli. Istnieją jednak inne środki me gor«c_ wola boska może być poznana przez intuicję mistyczną. -