Geologia wyklad 4

c.d. F 09 (W 06)

Jezioro Aralskie (nazywane przez miejscowych Morzem Aralskim)- bezodpływowe, słone jezioro w Kazachstanie i Uzbekistanie.

Od lat 60. XX w. stale kurczy się z powodu odprowadzania wody z zasilających jezioro rzek Arnu-daria i Syr-daria w celach irygacyjnych. Już w roku 1918 bowiem władze nowopowstałego ZSRR zdecydowały, że na suchych połaciach Kazachskiej SRR. Uzbeckiej SRR i Turkmeńskiej SRR. wzdłuż Amu-darii i Syr-darii uprawiana będzie na wielką skalę bawełna, która ma się stać "białym złotem", podstawą ekonomii tych republik.

Budowa kanałów przecinających pustynne obszary Kara-Kum prowadzona była na wielką skalę od lat 30., przez pierwsze dziesięciolecia całkowicie wbrew wszelkim zasadom sztuki hydrologicznej. W rezultacie aż od 30 do 70% wody, odbieranej rzekom Syr-daria i Amu-daria bezpowTotnie w siąkało w glebę lub parowało, nie docierając ani do upraw, ani do jeziora. Szacuje się. że do 1960 od 20 do 50 km³ wody zamiast do jeziora - wsiąkło w ziemię. Nawet do dziś tylko 12% długości kanałów nawadniających uszczelniono i zabezpieczono przed stratami wody. Część wód Arnu-Darii trafiła ponadto do znajdującej się na zachód od rzeki Kotliny Sarykamskiej. gdzie wypełnia powstałe w niej w ciągu XX wieku Jezioro Sarykamskie.

Od lat 60. poziom wody w jeziorze zaczął systematycznie opadać w tempie około 20 cm rocznie, w następnej dekadzie już 50-60 cm rocznie, potem nadal przyspieszył i dziś wynosi nawet 80-90 cm rocznie. Dotychczas powicrzchnia jeziora zmniejszyła się o połowę, w przyszłości może ono zniknąć całkowicie. W 1960 powierzchnia jeziora wynosiła 68 tys. km² (niemal tyle. co powierzchnia Republiki Irlandii), obecnie wynosi 28,7 ty s. km². W 1960 jezioro było czwartym co do wielkości na świecie, obecnie spadło na ósme miejsce. Zanikanie wód jeziora doprowadziło do jednej z największych katastrof ekologicznych na obszarze byłego ZSRR. co nie było zresztą żadnym zaskoczeniem dla władz sowieckich, którym raporty o przewidywanym wyschnięciu jeziora przedstaw iono już wiele lat temu. Przeważy ła jednak irracjonalna teza. że pow stanie i istnienie jeziora Aralskiego jest "oczywistą pomyłką natury", i że bieżące potrzeby społeczeństwa sowieckiego Uzbekistanu są ważniejsze od fochów ekologów. Wykorzystanie wód Amu-darii i Syr-darii do nawadniania rosło więc nadal mimo obserwow anego zanikania jeziora i w okresie między 1960 a 1980 rokiem podwoiło się. W tym samym czasie podwoiła się też skala produkcji uzbeckiej bawełny.

Również co najmniej od lat 60. XX w. na znajdującej się na Jeziorze Aralskim wy spie Wozrożdienija znajdował się sowiecki tajny poligon broni biologicznej. Z powodu stale postępującego wysychania jeziora, mniej więcej pomiędzy czerwcem 2000 a czerwcem 2001 zanikł pas wody dzielący południowy brzeg wyspy od terytorium Uzbekistanu. Od tego czasu żyjące w tym rejonie zwierzęta lądowe mogą bez przeszkód przemieszczać się pomiędzy byłym poligonem a otaczającym go lądem stałym, co w istotny sposób zwiększa niebezpieczeństwo niekontrolowanego i nie dającego się przewidzieć rozprzestrzeniania z porzuconych laboratoriów nieznanych szczepów groźnych drobnoustrojów'.

Na południowy wschód od Jeziora Aralskiego. na granicy Turkmenistanu i Uzbekistanu, w depresyjnej Kotlinie Sarykamskiej Niziny Turańskiej znajduje się sztuczne słone Jezioro Sarykamskie, kolejny skutek katastrofy ekologicznej i odbierania wód Amu-Darii Jezioru Aralskiemu.

W 2003 roku ruszył ambitny projekt - jedno z największych przedsięwzięć - wspierany przez Bank Światowy podwyższenia poziomu wód w jeziorze Aralskim i przywrócenia mu dawnej świetności. Mocno zaangażowany jest w to prezy dent Kazachstanu. W sierpniu 2005 ukończono l amę Kokaral. która oddzieliła wody północnej części Jeziora Aralskiego. nazywanego obecnie Jeziorem Północnoaralskim od jego znacznie większej, południowej części. Tama ta wybudowana jest w przewężeniu jeziora, na przedłużeniu naturalnego półwyspu Kokaral i od niego wzięła nazwę. Od tego czasu poziom zasilanego wodami Syr-Darii Jeziora Północnoaralskiego podniósł się, a jego zasolenie spadło, kosztem jednak wód południowej części jeziora.