IMAG1366

I Prawda, sprawiedliwość, historia i inne dziwne rzeczy

anulowane z chwilą, gdy z takiej czy innej racji pozostaję poza zasięgiem policji i kata. Filozofia Hobbesa zawiera - być może - sprzeczność w tej sprawie, gdyż wydaje się zakładać, że nie liczy się nic oprócz przymusu prawa, ale zarazem, że pacta sunt serucmda, J W państwach liberalnych można zresztą zaobserwować obsesyjną tendencję do regulowania za pomocą prawa, aż do najmniej? szego szczegółu, wszelkiego rodzaju stosunków międzyludzkich -między mężczyzną i kobietą, między rodzicami i dziećmi, między mężem i żoną, między pracodawcą i jego podwładnymi. Tak to zasady liberalne obracają się przeciw sobie: im mniej czynników, oprócz karzącej siły prawa, reguluje życie wspólnoty, tym więcej potrzeba praw i uregulowań prawnych, które ingerują w nasze żyde. Prawo staje się coraz bardziej represyjne i coraz mniej wolności pozostawia jednostce.

Nie jest zawsze jasne, czy w filozofii liberalnej wolność jest traktowana jako wartość sama w sobie, czy też jako instrument* który ma zapewnić stabilność społeczną, a zwłaszcza wzrost ekonomiczny i dobrobyt. W pierwszym wypadku państwo nie jest już neutralne, przyjmuje wolność jako cel, który nie wymaga żadnego; wyższego uzasadnienia. W drugim wypadku przyjmuje się, żę, zależnie od okoliczności, trzeba się opowiadać za większą lub mniejszą dozą wolności, a czasem za jej; brakiem, jeśli tą drogą możną lepiej i skuteczniej osiągać wyższe cele. Tymczasem nie ma empirycznych dowodów na to, że owe cele - tj. wzrost dochodu narodowego i dobrobyt - są we wszystkich okolicznościach lepiej osią? galne poprzez większą wolność, aczkolwiek w pewnych warunkach jest to oczywistą prawdą.

W tej sprawie doktryna liberalna również ma odpowiedź, ifas gnienie, by było mniej, a nie więcej ograniczeń zewnętrznych, by mieć więcej, a nie mniej przestrzeni dla wyrażania swojej osobo* wości czy też dla działania we własnym interesie, jest pragnieniom naturalnym i właściwym wszystkim ludziom, a zatem wolność nie potrzebuje żadnego teoretycznego uzasadnienia i by się jej domagać, wystarczy odwołać się do natury. Odpowiedź ta jednak nie jest wystarczająca, a to z dwu przyczyn. Nawet jeśli takie rozumowanie jest - zapewne w wielu wypadkach - prawdziwe, nawet jeśli jest prawdą, że my - mam na myśli uczestników europejskiej cywilizacji - pragniemy po prostu wolności, to także jest prawdą, że pragnienie bezpieczeństwa jest równie podstawowe i że konflikt między wolnością i bezpieczeństwem jest stałym elementem człowieczego losu. Ludzie są często gotowi uzyskać bezpieczeństwo (lub więcej bezpieczeństwa) kosztem wolności lub jej ograniczeń; w tej potrzebie są zakorzenione pokusy totalitarne.

Odnosi się to, w stopniu szczególnym, do dzieci. Szkoła funkcjonuje na zasadzie dyscypliny; jej zadanie zakłada, że to nie uczniowie, lecz szkoły oraz władze administracyjne układają programy. Nie wydaje się, aby dzieci pragnęły mieć w szkole wiele wolności wyboru, aczkolwiek ta potrzeba stopniowo wzrasta.

Jest jeszcze jeden powód, może ważniejszy, by ograniczyć naszą wiarę w dobroczynne pragnienie wolności, zaszczepione nam przez naturę. Założywszy, że podzielamy to naturalne pragnienie (jakkolwiek byśmy je opisywali w kategoriach biologicznych), jest jeszcze inne pragnienie równie naturalne i bardzo silne: pragnienie dominowania, wymagania posłuchu i narzucania innym własnych, „autentycznych” pojęć dotyczących szczęścia, dobra i prawdy. Despotyzm jest nie mniej naturalny niż wolność i dlatego ideału anarchistycznego nie da się urzeczywistnić. Jego realizacja wymagałaby spełnienia warunku negatywnego, zupełnie nieprawdopodobnego: mianowicie, że nie istnieją ruchy polityczne pragnące władzy totalnej dla siebie, które w sytuacji anarchii byłyby w stanie narzucić swoją wolę zdezorganizowanemu społeczeństwu. Nieobecność tego rodzaju ruchów jest tak mało prawdopodobna, że praktycznie należy uznać anarchizm za ideologię w służbie tyranii.

Takiego zarzutu nie można postawić ideologii liberalnej, która zawsze opowiadała się za koniecznością państwa jako niezbędnego instrumentu dla ochrony lądu i bezpieczeństwa, nawet jeśli się

181