IMG05 (2)

206 Jolanta Dudek

różnienie między prawdą a fikcją, przeszłością u teraźniejszością, tym co istotne, a tym co nieistotne. Jako kod przyczynił sic do powstania tekstów, które dzięki temu. że wniosły swój wkład w dyskusję o podstawowych problemach filozoficznych takich jak: natura przyczynowości, moralność, rewolucja, czas i nieskończoność, mają wielkie znaczenie dla myśli współczesnej ^,5.

Postmodernizm odnosi Fokkema do ostatnich dwóch — trzech dekad XX wieku i łączy głównie z narastającym w tych latach, zwłaszcza w dziedzinie prozy artystycznej, oddziaływaniem pisarzy latyno-amerykańskich.

Jednakże również i ta dwudzielna propozycja dotycząca uporządkowania literackiej sceny Europy i obu Ameryk, podobnie jak wcześniejszy (wielofazowo rozumiany) symbolizm, nie w pełni zdaje się wytrzymywać konfrontację z konkretnym materiałem literackim — zwłaszcza poetyckim — także i z tej przyczyny, że niektóre cechy podstawowe przypisywane postmodernizmowi, jak np. owa wspomniana już palimpsestowość konstrukcji świata przedstawionego jako wyraz m. in. swobody, a nawet arbitralności procesu twórczego, pojawiają się także i w utworach „modernistów”. Stąd charakterystyczne wahania Fokkemy — odnośnie klasyfikacji twórczości Joyce’a, którego Work in progress (tj. Finnegąn ’s Wake) (1930) stanowi być może w jego koncepcji przypadek graniczny modernizmu i postmodernizmu.

Najbardziej własne cechy postmodernizmu to, jak się zdaje: eksponowanie na wszelkie możliwe sposoby umownego charakteru języka, które polega na niekończącej się świadomej grze konwencjami literackimi, aż do wyczerpania wszelkich możliwości kombinatorycznych, brak selektywności i jakiejkolwiek hierarchii zjawisk i wartości oraz niewiara w jakąkolwiek inną, poza rozrywkową i komercyjną, funkcję sztuki. Wydaje się więc, że na ostateczną odpowiedź na pytanie, czy postmodernizm jest kolejną fazą okresu wcześniejszego (tj. modernizmu) czy też zjawiskiem jakościowo różniącym się odeń w sposób istotny — tj. wyrażającym nowy typ wrażliwości i nową postawę artystyczno-intelektualną — wypadnie jeszcze trochę poczekać. Odpowiedź ta zależeć będzie w dużej mierze od rozstrzygnięcia problemu przynależności do obu tych prądów wspomnianych już skrajnych kierunków awangardowych o ciągle odradzającej się ekspansywności, jak też od ustalenia ostatecznego rejestru nazwisk autorów przynależnych do obu lub może tylko do jednego, za to dwubiegunowego, nurtu nowoczesności bądź post nowoczesność i. Wyrazem tych wahań jest też stanowisko zajęte przez cenionego w Polsce krytyka francuskiego G. Genettc'a w książce Palimpsesty

¹⁵ Douwc Fokkema. Historia literatury. Modernizm i postmodernizm, tłum. H. Janaszek--lvanićkovd. Warszawa 1994.

207

Poeci Skamandra t perspektywy końca wieku XX

(1982) gdzie oba terminy modernizm (nowoczesność) i postmodernizm (post--nowoczcsność) traktowane są komplementarnie, bądź niemal komplementarnie.

3. Próba spojrzenia na poetów Skamandra z perspektywy końca wieku:

konieczność nowego uporządkowania XX-wieczncj sceny literackiej

Rozważana z perspektywy końca wieku XX i szerszego tła literackiego twórczość debiutujących w r. 1918 poetów Skamandra jawi się coraz bardziej jako polski odpowiednik wspomnianego już. zróżnicowanego wewnętrznie, głównego prądu XX-wiecznej poezji europejskiej i amerykańskiej, umownie nazwanego niegdyś przez E. Pounda imagizmem. Korzenie tego nurtu sięgają poetyk romantyczno-symbolicznych. Prąd ten także i w Polsce zaowocował szeroką gamą twórców reprezentujących różnorodne kierunki i tendencje poetyckie.

Wspólne dążenia owego XX-wiecznego nurtu poetyckiego najtrafniej uchwycił być może (wg Żurowskiego) Ezra Pound, gdy w syntetycznym artykule How to read (1917) — Jak czytać ¹⁶ charakteryzował go przy pomocy trzech pojęć: melopei (odnoszącej się do zjawiska eufoniczności), fanopei (oznaczającej kształtowanie obrazów przez wyobraźnię wzrokową) oraz logopei. która stanowi element najnowszy i najbardziej wyrafinowany „taniec intelektu między słowami”. Efekt specyficznie językowy, nie do zrealizowania przez muzyczne i plastyczne możliwości poezji, który polega na tym, że tekst

używa słów nie tylko ze względu na ich bezpośrednie znaczenie, lecz również biorąc w specjalny sposób pod uwagę ich użycie obiegowe, kontekst słowa oczekiwany przez nas, jego normalne sąsiedztwo, potoczne znaczenia oraz grę ironii, co w zarodku widzi Pound u Propercjusza. wyraźniej u Heinego, ale prawdziwym wynalazcą logopei jest (według niego) Laforgue. Melopca, fanopea i logo-pea plus „architektonika” czyli ..forma całości", wszystko razem podporządkowane zasadzie: „wielka literatura jest to po prostu język naładowany znaczeniem do najwyższego możliwego stopnia".

Założenia te według Żurowskiego najtrafniej streszcza być może propagowane przez Pounda hasło ideograficzności rozumiane przenośnie:

Można się zastanawiać czy koncepcje imagizmu, które razem z najcenniejszymi formułami innych kierunków awangardy przejęła nowoczesna teoria literatury, nie

ifi literały Essąys of Ezra Pound, ed. by T. S. Eliot, Faber and Faber. London 1968.