IMG026

jednoznacznie alegorycznej interpretacji dwugłowego wodza i jego zdaniem „niepodobna wątpić, że Lelum i Polelum to gorzka satyra na wodzów powstania listopadowego, wśród których nie było zgody, a nade wszystko satyra na dwóch wodzów bitwy pod Grochowem, Radziwiłła i Chłopickiego” ^M.

Kleiner łączy te dwie postacie, na zasadzie podobieństwa dźwiękowego, z dwoistością plemienną społeczeństwa polskiego złożonego z Lechitów i Polan, które to „odróżnienie’¹ w dobie romantyzmu „nabrało znaczenia uznanej prawdy historycznej”, i stwierdza ponadto, że źródłem zestawienia Lelum i Polelum z Kastorem i Polluksem była Kronika Stryjkowskiego ^H. Poeta dodaje jeszcze Telia (rzut toporem Polelum) i wyraża przekonanie, że imiona Lelum i Polelum nie będą już więcej ośmieszane. A że istotnie były — łatwo się przekonać np. z prac mitologicznych Aleksandra Brucknera, który m. in. pisze:

Otóż wywoływali sobie ludzie podpici leli poleli, „gdy sobie podleją”, przyznają Kromer i Stryjkowski, i słusznie stawia Knapiusz lelom polelom na równi obok tere fere itp.".

Ten wszakże wódz dwugłowy w Lilii Wenedzie ma w literaturze swego poprzednika, mianowicie w Męczennikach Chateaubrianda, gdzie tenże sam bohater i narrator, Eudoros, który gdzie indziej opowiada o Velledzie, w księdze VI wspomina z przejęciem o dwóch Frankach powiązanych łańcuchem i tak walczących:

Ci wierni przyjaciele bardziej tkliwi aniżeli roztropni, chcąc podczas walki doznać tego samego losu, związali się razem żelaznym łańcuchem. Jeden z nich padł martwy [...] drugi otrzymał śmiertelną ranę, lecz jeszcze żywy słaniał się obok swego towarzysza broni ².

Powieść Chateaubrianda, której akcja toczy się pod koniec III w. n.e., ukazuje początki historii tych ludów, jakie w dalszym prze-

biegu procesu dziejowego zaczną odgrywać coraz większą rolę i ukształtują nowe społeczeństwa na terenach Europy Zachodniej. Autor Męczenników przybliżył czytelnikom swej epoki dawny świat galo--frankoński i wpłynął znacznie na rozbudzenie zainteresowań pradziejami Francji, a nawet na rozwój historiografii francuskiej epoki romantyzmu. Powieść jego wywarła np. wielkie wrażenie na młodym Auguście Thierry, który pod jej wpływem — jak sam przyznaje w przedmowie do swych Rścits des temps młrowingiens ogłaszanych najpierw w „Revue des Deux Mondes” (1833-37), a następnie wydanych osobno w 1840 r. — stworzył koncepcję historii rozumianej¹ jako konflikt ras

Nie jest więc chyba obojętne, że w czasie pobytu Słowackiego* w Paryżu takie zagadnienia, jak początki społeczeństwa francuskiego, jego uformowanie się w procesie dziejowym, teoria podboju w sformułowaniu Thierry’ego, kultura Galów oraz Franków — należały do najbardziej aktualnych w kręgach naukowych i literackich. W College de France od 1833 r. wykładał literaturę starofrancuską sławny wtedy Jean Jacques Ampćre i omawiał ją w porównawczym powiązaniu z zabytkami literackimi innych narodów (starsza i nowsza Edda_y Pieśni o Nibelungach, zabytki poezji runicznej i in.). W pierwszym tomie jego dzieła Histoire litteraire de la France mant le dou-ziime siicle (Paryż 1839) pełno jest wiadomości o kulturze celtyckich Galów i innych ludów, o ich zwyczajach i wierzeniach, o druidach i bardach którzy np. w czasie walki z wrogiem wstępowali na wzgórze w pobliżu pola bitwy i graniem na harfach dodawali odwagi swoim wojownikom ⁸¹, o znaczeniu harfy w pierwotnej kulturze celtyckiej (nb. harfa jest w herbie Irlandii) itp. Ampere mówi nawet o dwunastu kamieniach i dwunastu druidach-harfiarzach, co nieodparcie kojarzy się nam z didaskaliami poprzedzającymi piątą scenę ostatniego aktu Lilii Wenedy, gdzie czytamy, że: „Derwid na tronie kamiennym, wokoło dwunastu harfiarzy na dwunastu siedzą kamieniach, przy każdym harfa złota”.

Ampćre jako profesor College de France był w jakimś stopniu kolegą Mickiewicza i podobno nawet czasem wstępował po zakoń-

1

^M I. Chrzanowski, op. cit., s. 76.

^w Zob. J. Kleiner, op. cit., t. II, s. 321 i 341.

^M A. Bruckner, Wierzenia religijne i stosunki rodzinne [w:) Mitologia słowiańska i polska. Wstęp i oprać. S. Urbańczyk, Warszawa 1980, s. 39.

2

^M Zob. wyżej, s. 191.

'* T. 1, i. 74. Na dzieło Ampere’a zwrócił uwagę S. Turowski, op. cii., s. 180.

20T