IMGP69

Fakt literacki

Fakt literacki

rstem ulegnie automatyzacji, na jego tle pomyłka ta zarysuje się jako nowa zasada konstrukcyjna.

Na dobrą sprawę każde zwyrodnienie, każdy „błąd", każda „nieprawidłowość" wobec, zasad poe-tyki normatywnej jest potencjalnie nową_ zasadą konstrukcyjną (tak też po części futuryści wykorzystują niechlujstwo i „błędy" językowe jako środki przesunięcia semantycznego).*

Zasada konstrukcyjna rozwijając się szuka zastosowania. Potrzebne są specjalne, sprzyjające warunki, aby dana zasada mogła zostać zastosowana w praktyce.

Tak na przykład współcześnie ma się rzecz z rosyjską powieścią awanturniczą. Zasada powieści fabularnej wyłoniła się w dialektycznej opozycji

wobec zasady opowiadania i powieści afabular-nych, lecz nie znalazła jeszcze właściwego zastosowania, realizuje się jeszcze w materiale obcojęzycznym; by wcielić się w materiał rosyjski, wymaga pewnych specjalnych warunków. Nie dokonuje się to wcale prosto: współzależność fabuły i stylu ustala się w warunkach, od któryoh istnienia wszystko zależy. A jeśli ich nie ma, zjawisko pozostaje tylko próbą.

Im „subtelniejsze", bardziej niezwykłe zjawisko, tym wyraźniej zarysowuje się nowa zasada konstrukcyjna.

Zjawiska takie znajduje sztuka w sferze życia codziennego. Koi się w nim od rozmaitych rudymentów aktywności intelektualnej. Co do swego składu życie codzienne jest rudymentarną nauką, rudymentarną sztuką i techniką; różni się ono od rozwiniętych form nauki, sztuki i techniki sposobem ich traktowania. Dlatego ze względu na funkcjonalną rolę, Jaką pełni w nim sztuka, „iy-cie artystyczne" Jest czymś różnym od sztuki, choć styka się z nią ze względu na formę zjawisk. Różne sposoby traktowania tych samych zjawisk sprzyjają różnemu ich doborowi, dlatego też same formy życia artystycznego są odmienne od sztuki. Lecz w chwili gdy podstawowa, centralna zasada konstrukcji artystycznej zanika, nowa zasada konstrukcyjna szuka „nowych", świeżych i „obcych" zjawisk. Nie mogą być nimi zjawiska stare, zwykle, związane z rozkładającą się zasadą konstrukcyjną. I nowa zasada konstrukcyjna obejmuje świeże, bliskie jej zjawiska życia codziennego.

Oto przykład.

W pierwszej połowie XVIII wieku korespondencja była w przybliżeniu tym, czym jeszcze niedawno była dla nas — wyłącznie zjawiskiem życia codziennego. Listy nie wkraczały do literatury. Zapożyczały wiele ze stylu prozy literackiej, ale dalekie były od literatury, były zapiskami, pokwitowaniami, prośbami, zawiadomieniami itd.

W dziedzinie literatury dominowała poezja, w której z kolei dominowały gatunki wzniosłe. Nie było szczeliny, przez którą list mógłby przedostać się do sfery faktów literackich. Ale oto nurt ten wyczerpał się; zainteresowanie prozą i młodszymi gatunkami wypiera wzniosłą odę.

Oda, gatunek dominujący, poczyna obsuwać się do poziomu „wierszy szynelowych", tj. przynoszonych przez „szynelowych", ubogich petentów — do dziedziny życia codziennego. Zasada konstrukcyjna nowego prądu staje się dialektycznie wyczuwalna.

Główną zasadą podniosłości w XVIII wieku była oratorska, oszałamiająca emocjonalnie funkcja