Obraz (16)

778 (PRACA ORGANICZNA I PRACA U PODSTAW) - „PRAWDA” „f

wiejską do współdziałania, aby „środkami ustawą nie wzbronionymi zdobyć wpływ na sprawy

ludu i jego życiowy rozwój, nawiązać pomiędzy nim a sobą pasmo ścisłych spójni”. Wykład    ®

ogólnej koncepcji i szczegółowych praktycznych wskazań programu wraz z informacją o obowiązujących w dziedzinie administracji, sądownictwa i szkolnictwa przepisach prawnych przedstawili:

A. Świętochowski i L. Mikulski w cyklu artykułów Praca u podstaw I. Ogólne jej pojęcie, II.    (

Gmina, III. Szkółki wiejskie, IV. Jeszcze szkółki wiejskie, V. Parafia, VI. Gminne kasy, VII. Średnia wioskowa inteligencja („Przegląd Tygodniowy”, 1873). Popularyzację postulatu pracy u podstaw    I

kontynuował Świętochowski w „Prawdzie” (m. in. Medytacje ziemiańskie, 1884).    ^v

Czołowymi popularyzatorami programu pracy organicznej byli w publicystyce: A. Świętocho-    s

wski (m. in. 1871: Poszanowanie pracy, 1872: Absenteizm, Praca i modlitwa, Co robić?', 1873: Na    (

straży, Praca u podstaw, Katechizm rodzinny), Prus, A. Dygasiński, A. Wiślicki, L. Mikulski,    l

P. Chmielowski, J. Ochorowicz, G. Doliński. W zakresie beletrystyki propagowali jego szczegóło-    I

we koncepcje: Orzeszkowa (Z życia realisty, 1868; Na prowincji, 1869; Pamiętnik Waclawy, 1871;    1

Marta, 1872; Eli Makower, 1875), M. Bałucki (Żydówka, 1870; O kawał ziemi, 1872; Byle wyżej,

1875), T. T. Jeż (Wnuk chorążego, 1881), S. Grubiński (Łokciem i miarką, 1879), Sienkiewicz

(Humoreski z teki Worszylly, 1872; Szkice węglem, 1877), A. Świętochowski (O życie, 1879), Prus    '

(Szkice i obrazki, 1885; Pierwsze opowiadania, 1881).    1

W 1. 80-tych program uległ ewolucji pod wpływem zmian w warunkach politycznych (kurs rusyfikacyjny uniemożliwiający taktykę legalizmu) i społeczno-ekonomicznych (ujawnianie się    J

konfliktów ustroju kapitalistycznego, rozwój ruchu socjalistycznego). Wystąpienia programowe A. Świętochowskiego (Wskazania polityczne, 1882; Walka o byt, 1883) i Prusa (Szkic programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa, 1883) spotkały się z atakami środowisk konserwatywnych i lewicowych (m. in. polemika Koła Krusińszczyków w „Przeglądzie Tygodniowym”, 1883).

Od 1885 r. z krytyką wystąpili „młodzi konserwatyści” w „Niwie” i „Słowie” (T. Jeske-Choiński,

Pozytywizm warszawski i jego główni przedstawiciele, 1885). Krytyka dotyczyła celów i osiągnięć programu. Bronili trwałej słuszności koncepcji „pracy organicznej” przed oskarżeniami o zmaterializowanie społeczeństwa i tłumienie patriotyzmu, występując przeciw wulgaryżującym jej interpretacjom, m. in.: P. Chmielowski (Praca organiczna i jej przeciwnicy, 1885) i A. Świętochowski (Praca organiczna, 1886). Z perspektywy ćwierćwiecza oceniał znaczenie programu „Przegląd Tygodniowy” (Dziś i temu lat dwadzieścia pięć, 1890).

Lit.: T. L. [A. Świętochowski], Z domu niewoli (Glos Polski), 1889; S. Kieniewicz: Problem pracy organicznej (1810—1890),

„Pamiętnik VIII Powsz. Zjazdu Historyków Polskich”, t. 1, 1958; Dramat trzeźwych entuzjastów. O ludziach pracy organicznej,

1964; B. Skarga, Praca organiczna a filozofia narodowa i konserwatywna katolicka przed 1864 r., „Archiwum Historii i Myśli Społecznej”, t. 9 (1962); I. Pietrzak-Pawlowska, Praca organiczna wobec wielkokapitalistycznych przemian w Królestwie Polskim,

„Przegląd Historyczny” t. 54 (1963); K. Groniowski, Spór o pojęcie pracy organicznej, [w zbiorze:] Wiek XIX, 1967;

S. Rychliński, Program pracy organicznej, [w:] Wybór pism, 1976; J. Tyniecki, Od organicznej pracy do pracy organicznej, „Prace Polonistyczne” 1976, S. 32; B. Skarga, Polska myśl filozoficzna w epoce pozytywizmu, [w zbiorze:] Filozofia i myśl społeczna w latach 1865-1895, Cz. I, 1980.

Maria Brykalska

Zob. też Bazar poznański, Pozytywizm, „Prawda”

„PRAWDA”

„Prawda. Tygodnik Polityczny, Społeczny i Literacki” — wychodził w Warszawie w 1.

1881 —1915. Założony i do r. 1900 redagowany przez A. Świętochowskiego był organem dojrzałej fazy ruchu pozytywistów warszawskich. Próbę utworzenia nowego pisma dla popularyzacji światopoglądu pozytywistycznego podjęto w zespole „Przeglądu Tygodniowego” (L. Mikulski,

Świętochowski) w r. 1876; starania o zezwolenie na pismo „Wiedza” zakończyły się jednak niepomyślnie. W 1880 r. po ukształtowaniu się w Rosji sprzyjającej sytuacji w związku z objęciem funkcji ministra spraw wewnętrznych przez M. Lorisa-Melikowa i ministra oświecenia przez A. Saburowa, Świętochowski ponowił starania uzyskując koncesję na tygodnik „Prawda”.

Pismo założone zostało za pomocą subskrypcji, której wyniki zapewniły mu samodzielność finansową, co świadczyło o popularności orientacji reprezentowanej przez ruch pozytywistyczny.

Subskrybenci, a następnie stali czytelnicy „Prawdy”, rekrutowali się głównie ze środowisk inteligencji pracującej, młodzieży studiującej, wyższej administracji rolnej i drobniejszego ziemiańs-twa. Znaczna liczba odbiorców zamieszkiwała terytorium Rosji.

Rangę periodyku określały nazwiska redaktora i członków zespołu współpracowników, gromadzącego ówczesną publicystyczną, naukową i literacką elitę kierunku postępowego. Należeli do nich m. in.: J. Baudouin de Courtenay, F. Bogacki, P. Chmielowski, J. W. Dawid, S. Dickstein,

K. Dunin, A. Dygasiński, J. F. Gajsler, FI. Goldberg, W. Gosiewski, Z. Heryng, N. Hirszband (C. Jellenta), A. Inlender, K. Jarochowski, J. Karłowicz, J. Kotarbiński, S. Krzemiński,