Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 26

Proces formowania sif zeznań świadków

że oceniając wiarygodność świadka kieruje się wyłącznie treścią składanych przez niego zeznań. Dła 38,8% badanych podstawową wskazówką była własna intuicja poparta doświadczeniem zawodowym, a 35,8% kieruje się własnym doświadczeniem życiowym. W katalogu odpowiedzi jako jedno z kryteriów oceny wiarygodności świadka podano wygląd, sposób bycia i zachowanie świadka. Odpowiedź tę wskazało 22,3% respondentów, zaś dla 10,4% istotnym kryterium okazała się być pozycja zawodowa, społeczna i wykształcenie świadka. W psychologii zeznań zwraca się uwagę na efekt pierwszego wrażenia, który kształtuje nasze późniejsze nastawienie do osoby. W ankiecie podano jako jedną z przesłanek oceny właśnie kierowanie się pierwszym wrażeniem, jakie sprawi! świadek na przesłuchującym. Okazało się, że dla 4,4% respondentów byl to ważny element oceny wiarygodności świadka, przy czym odpowiedź tę wybrali wyłącznie sędziowie. Ostatnim z możliwych kryteriów zaproponowanych w katalogu cech były wskazówki poza werbalne, tzw. język ciała świadka. Propozycję tę zakreśliło blisko 21% ankietowanych sędziów i prokuratorów.

Odnośnie do drugiej kwestii, tj. określenia, jakiego świadka uznaje się za wiarygodnego, było to jedyne, spośród 11 zadanych 11 otwarte pytanie o treści: „za wiarygodnego uznaję świadka, który. Zadaniem respondentów było uzupełnienie treści wypowiedzi o cechy przypisywane wiarygodnej osobie. Znamienne dla tych badań było to, że jedynie 6S% respondentów podjęło trud samodzielnego wpisania cech wiarygodnego świadka. Niestety, zdecydowana większość z nich, co wynika z wpisywanych odpowiedzi, nie bardzo rozróżnia pojęcie wiarygodnego świadka od pojęcia wiarygodnych zeznań. Najczęściej udzielaną odpowiedzią było określenie, że zeznania świadka są spójne, logiczne, rzeczowe i niezmiernie w kolejnych przesłuchaniach {47,8% z wszystkich udzielonych odpowiedzi). Dość znaczna grupa (4,7%) uznała, że wiarygodny świadek to taki, który zeznaje zgodnie z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Wśród ankietowanych, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie, 10,8% stwierdziło, że wiarygodny jest jedynie taki świadek, który nie jest związany z żadną ze stron postępowania, a 7,4% wskazało, że jeżeli nie ma podstaw do wątpienia w zdolności do spostrzegania i relacjonowania, to osoba jest wiarygodna. Interesujące wydaje się stwierdzenie, że wiarygodny św-iadek nie jest nerwowy; na cechę tę wskazało 5,9% badanych. Wśród odpowiedzi znajdowały się jednostkowe, ciekawe określenia. I tak 47—letni sędzia z okręgu płockiego, z 24-letnim stażem w orzekaniu, uznał, że wiarygodnym jest dla niego świadek powściągliwy w wyciąganiu wniosków i ocen. Dla 31-letniego sędziego, także z okręgu płockiego, świadek wiarygodny niechętnie relacjonuje zdarzenia, ale zadaje sobie trud, by to uczynić, zaś 32—letni sędzia, z 2-letnim stażem w orzekaniu, z sądu warszawskiego, za wiarygodnego uznaje świadka wtedy, gdy nie dostrzega sprzeczności między jego zachowaniem i sposobem zeznawania a treścią zeznań.

Z badań tych wyłania się dość niepokojący obraz. W praktyce osoby, które na co dzień spotykają się ze świadkami zdarzeń, przyjmują od nich zeznania, dokonują oceny wiarygodności nie tylko zeznań, ale także osób je składających, nie bardzo potrafią wskazać, jakie kryteria stosują w ocenie osoby udzielającej informacji, a jakie w ocenie uzyskanej treści. Następuje swoiste pomieszanie dwóch elementów modelu komunikacji — nadawcy i treści przekazu. Faktem jest, że w ocenie zeznań bardziej bierze się pod uwagę wiarygodność zeznania niż kompetencje świadka, co uznać należy za dobrą tendencję.

Przejdźmy następnie do kolejnego elementu, a mianowicie do treści zeznań, jako kryterium ich wiarygodności. W literaturze przedmiotu podaje się liczne kryteria pozwalające na rozróżnienie zeznań wiarygodnych od niewiarygodnych. H.J. Eysenck wymienia wśród nich zasady rządzące stosunkiem pomiędzy ciałem a psychiką, w tym objawy fizjologiczne emocji, mierzalne i wykrywalne np.. za pomocą różnych urządzeń.²⁰ Model wiarygodności A. Trankella obejmuje przede wszystkim elementy socjo-psychologicznc, a kryteria wiarygodności autor ten dzieli na dwie grupy: kryteria rzeczywistości i kryteria kontrolne.²⁴* Najdokładniejszy spis kryteriów wiarygodności zeznań świadków podaje F. Arntzen, dzielący kryteria na czte-ry grupy.²⁴⁵ Do pierwszej zalicza te, które wynikają z przebiegu zeznania. Druga grupa kryteriów wiarygodności za punkt odniesienia

^łl> H.J. liyscnck. oy. cit., s. M i n.

Za: F. Arnlzeu. Psychologia zez/Mii świadk&o, PWN, Warszawa 1989, s. 63.

P. Arntzen, PsycMi^ur...,oy. cii.,s.97 in.

145