P1040280

(TOWIANI/Ml TRADYCJI LITERACKI* POUKIROO

950

dusz przeniknęły do polskiej poezji rmmin tycznej w dużej mierze za sprawy towinuizniu (drnmau i pocimily Słowne kiego, n także niektóre utwory Krasińskiego). Stuł się katalizatorem drtżeń zmierzających do przezwyciężenia postaw wczcsnoromantycznego cstetyzująeego kwictyzmn i eskapizmu (zastępowanego co prawda często kwictyzmcm religijnym): wytworzył przekonania o wyższości „czynu" nad czystą poezją, skłaniał do „robienia poezji" w życiu, umacniał wian-W historyczną i sprawczą moc moralnej i religijnej doskonałości, w eschatologiczny sens cierpienia w możliwość stworzenia Królestwa Hożego na ziemi. Wpłynął istotnie na ukształtowanie się teg,, typu postHwy i tego typu literatury, które dziś skłonni jesteśmy uznawać za dojrzałą posiać polskiego romantyzmu.

I.łt : A Towisńikl: Pltmu, I, 1 - ł, |KK2; Wybór filtru I nauk, opnie S Pigoń (wyd. 2), 1922; J. Kwllrnhtu'h. lowumrm mi //,■ kiilariirnym, 1924; S. Pigoń, Ariom Mickiewicz s* Kole Sprawy Hotel, 1912; S S/potsńnkl; Antlrte/ TowluAtkl, /ego tycie I nauka, 1938; A Sikom, Towtańikl I ratlerki romanlytmu, 1969; K. tlómkl, Micklewlct -- lowlaiitkl, 1986,

Stanisław Pieróg

Zoh. leż Ezoteryczna wiedza, Mcsjanizm, Melcmpsychoza, Mistycyzm, Objawienie, Roman tyzm, Spirytualizm, Wielka Emigracja, Zmartwychwstańcy

Towarzystwo Demokratyczne Polskie zob. Satyra, Socjalizm utopijny, Wielka llmigracja

TRADYCJE LITERACKIE POLSKIEGO POZYTYWIZMU

l)o programowych tendencji myślenia pozytywistycznego należało orientowanie się n. teraźniejszość. Oceniano ją krytycznie, nierzadko w słowach ostrych, ale jednocześnie pojmowani juko rzeczywistość, której ani przeskoczyć, ani przeczekać, atli odrzucie nic można; współczcs ność — „tu i teraz" - dyktuje wymaganiu, stawia zudaniu, domaga się „obróbki". Cechą postawi romantycznej było przeżywanie teraźniejszości juko czasu nieznośnego, „niegotowego". on którego ueicku się w przyszłość i w przeszłość. Romantyk czuje się — jak to formułował A. dc Mussct w Spowiedzi dziecięcia wieku (1835) — boleśnie usytuowany pomiędzy tym, co było, .1 już nic jest, i tym, co będzie, a jeszcze nie jest. Współczesność jawi mu się jako faza przejściowa o tyle tylko warta zaangażowania, o ile tym zaangażowaniem człowiek przyśpiesza jej przezwyciężenie Stąd romantyczne ucieczki od tcruźnicjNzości: marzenia o przyszłości, projekty przyszłego .świnią wolności i harmonii powszechnej, próby rewolucyjnego wdzierania się w wymarzone jutro. Stąd również nostalgiczne „wyprawy" do różnych obszarów przeszłości juko krainy doświadczeń dozwalających odkryć bieg dziejów (hisloriozofowic romantyczni stale wywodzili z rekonstrukcji przeszłości wizje przyszłości) bądź. juko domeny „odctchuicnia" od skarlałego „dzisiaj"

Pozytywistyczne doktryny filozoriczno, niechętne mar/.yciclstwu, spekuluejom teoretycznym 1 budowaniu utopii, nic usposabiały do wybieguniu w przyszłość zbyt odległą i nie motywowały sięganiu do przeszłości, zwłaszcza do przeszłości niedostępnej dla scjcutystycznycłi instrumentów poznawczych; tym burdzicj nic zuelięcały do tęsknot za „minionymi kształtami". Hmlamc dziejów należało do postulatów pozytywistycznych uujogóluiej pojęty histnryzm stanowił jedną z fundamentalnych zasad myślenia pozytywistycznego o społeczeństwie ale nalegano właśnie aa badanie, poznawunie „bezstronne", umożliwiające lepiej rozumieć korzenie teraźniejszości i moro wać jej ewolucją. Nastawienie poznawezo-krytyczne w stosunku do przeszłości narodowe), deklarowane wru/ z odcinaniem się od roinuntyczuo-mosjuiiistye/iiego jej rozgrzeszaniu, cechowa ło całą historiografię pozytywistyczną wszystkiej jej „szkoły",

Postawa po/nuwczu nie uchylułu goncrulncgo w epoce zaufaniu do tych formacji dziejowych, w których przeważały tendencje rucjnunlistycznc i rcloi mul orskie, tym baidziei me pomniejszało sympatii lub antypatii poszczególnych „szkół" do określonych zjawisk lłitnrvn»svaK tm 10 blaski