Scan218

218 A. Grabowska i D. Bednarek

Aram, 1986). W literaturze nie ma, jednakże, zgodności co do tego, jak znaczna jest dysproporcja częstości występowania tego zaburzenia u dwojga płci. Niektórzy autorzy podają, że proporcja dziewcząt do chłopców wynosi 1:3 lub nawet 1: 5 (Critchley 1970; Finucci i Childs, 1981; Vogel, 1990) i taki pogląd jest chyba najbardziej rozpowszechniony wśród klinicystów. Jednak inni badacze postulują, że w rzeczywistości różnice są znacznie mniejsze. Hallgren (1950) na przykład, na podstawie badań rodzin, wskazywał, że wprawdzie stosunek chłopców dodziewczątzdysleksjąwynosi3.3:1, ale wśród krewnych tych dzieci, u których również stwierdzono dysleksję, już tylko 1.3 :1.

Badania prowadzone w latach 90-tych w Stanach Zjednoczonych na bardzo dużej populacji 16 000 dzieci wskazują, że prawdopodobieństwo występowania dysleksj i u płci męskiej j est dwukrotnie większe niż u płci żeńskiej (Liederman i Flannery, 1993). Oszacowania częstotliwościści występowania dysleksji wpopulacji, na której prowadzono badania genetyczne, wskazują na jedynie niewielką przewagę chłopców, lub prawie równowagę obu płci (DeFries i wsp.; 199; Pennington i Smith, 1988).

Ostatnio, badacze często odwołują się do pracy Shaywitz i współpracowników (1990) postulującej, że powszechnie cytowane dane o dominacji chłopców z dysleksją są znacznie zawyżone i wynikają z niewłaściwego doboru osób do badań. Shaywitz i współpracownicy zestawili ze sobą dane dotyczące różnic między liczebnością chłopców i dziewcząt w populacji osób z dysleksją zależnie od tego, czy diagnoza dokonywana była przez klinicystów (lub pracowników szkoły), czy też przez badaczy zajmujących się dysleksją od strony naukowej. Różnice w liczebności, jakie przytacza Shaywitz są bardzo duże. Zgodnie z tymi badaniami ok. 9% chłopców i ok. 6%-7% dziewczynek (z klasy 2 i 3) według oszacowań badaczy spełnia kryteria dysleksji, podczas gdy według klinicystów znacznie więcej chłopców (10%-l3.6%), niż dziewcząt (3.2%-4.2%) należy dó tej kategorii. Shaywitz dowodzi, że powód różnic leży w tym, że klinicyści (i pracownicy szkoły) mają skłonność do diagnozowania dysleksji u tych dzieci, które przejawiają różnorodne zaburzenia zachowania oraz nadpobudliwość (ADHD). Ponieważ zaburzenia te znacznie częściej występują wśród chłopców, stąd ich większa reprezentacja wśród populacji zdiagnozowanej jako osoby z dysleksją. Autorzy twierdzą że zaburzenia dyslektyczne u dziewcząt, nawet wówczas gdy są znaczne, częściej pozostają nieza-^ważone, lub dostrzega sięje z dużym opóźnieniem, bo dziewczęta sprawiają mniej kłopotów. Przestrzegają jednocześnie przed opieraniem się jedynie na diagnozie klinicystów w selekcji osób z dysleksją do badań palikowych wskazując, ze tylko ok. 45% dzieci zdiagnozowanych przez Jdinicystów jako przejawiające dysleksję było zaliczane do tej kategorii również przez badaczy.

Dane przytoczone przez Shaywitz muszą skłaniać do refleksji, a jej Argumentacja - do ostrożności w diagnozowaniu dysleksji, zwłaszcza u Chłopców. Jednakże bezkrytyczne przyjmowanie jej tezy o zrówno-,ważonej liczebności obu płci u osób z dysleksją wydaje się nie-■zasadnione, jeżeli przyjrzymy się liczebności chłopców (mężczyzn) i [dziewcząt (kobiet) w naukowych badaniach dotyczących dysleksji. Tabela 1 przedstawia zestawienie przykładowych prac, ukazujące pro-porcj ę dziewcząt i chłopców w badaniach dotyczących różnych aspektów dysleksji. Są to tylko losowo dobrane przykłady, jednakże dominacjapłci męskiej jest wyraźna. Sądzimy, że nie jest to wynik przypadkowy i zapewne odzwierciedla on rzeczywistą dysproporcję występowania tego [zaburzenia u obu płci (choć oczywiście może częściowo wynikać z dopierania się przez badaczy na diagnozach klinicystów).

■^Wprawdzie, jak wspomniano wcześniej, doniesienia z badań genetycznych na ogół nie sygnalizują większych płciowych dysproporcji, jednak w tym kontekście warto przytoczyć pewne dane. Okazuje się, że interesujące różnice stwierdzono w prawdopodobieństwie ryzyka dysleksj i, w zależności od występowania lub nie występowania tego zaburzenia w rodzinie. Pennington i Smith podają np., że 35%-40% chłopców i Rl 7%-18% dziewcząt, których rodzice mają dysleksję, również przejawia to zaburzenie. Nie oznacza to wcale, że rodzinna dysleksją bardziej ^większa ryzyko dysleksji u dziecka płci męskiej niż żeńskiej. Wręcz przeciwnie, ryzyko to wzrasta 5-7-krotnie u chłopców i aż 10-12-krotnie u dziewcząt. Dane te zapewne wymagają dalszych weryfikacji.

Brak zgodności oszacowań częstości występowania zaburzeń czytania ■$t dwojga płci zdaje się częściowo wynikać ze zróżnicowania kryteriów, jakie przyjmują autorzy dla postawienia diagnozy dysleksji. Jeżeli za punkt odniesienia przyjmuje się poziom czytania w stosunku do wieku (nie uwzględniając poziomu inteligencji), to rzeczywiście proporcja chłopców do dziewczynek jest zrównoważona (Ackerman i Dykman, 1993; Lovell i wsp., 1964). Jednakże, jeżeli za istotne kryterium przyj-