sahlins
0

294 Marshall D. Sahlins

i łatwo dostępnych terenów łowieckich, żc jeden z osadników epoki wiktoriańskiej w latach czterdziestych XIX wieku zastanawiał się, „jak tym mądrym ludziom udawało się spędzać czas, zanim przybyli towarzysze i nauczyli ich palić” (Curr 1965: 109). Palenie jakoś rozwiązało problem czasu wolnego: „Osiągnięcie to zostało całkiem dobrze przyswojone [...] sprawy toczyły się gładko, a ich wolny czas został podzielony pomiędzy wykorzystywanie fajki zgodnie z jej prawowitym przeznaczeniem a żebranie o mój tytoń”. Trochę bardziej serio stary osadnik spróbował ocenić ilość czasu poświęcaną na polowanie i zbieractwo przez mieszkańców ówczesnego okręgu Port Phillip. Kobiety przebywały poza obozem na zbierackich wyprawach około sześciu godzin dziennie: „połowę tego czasu spędzały na wałęsaniu się w cieniu lub przy ogniskach”; mężczyźni wyprawiali się na polowanie zaraz po opuszczeniu obozowiska przez kobiety i powracali mniej więcej w tym samym czasie (tamże: 118). Curr stwierdził, że tak pozyskiwane pożywienie było „miernej jakości”, jakkolwiek „łatwo dostępne”, sześć godzin dziennie „aż nadto wystarczało” do tego celu; rzeczywiście, tereny te „mogłyby utrzymać dwa razy większą liczbę czarnych, niż tam spotkaliśmy” (tamże: 120). Bardzo podobne spostrzeżenia zostały poczynione przez innego weterana, Clementa Hodgkinsona. piszącego o analogicznym środowisku w północno-wschodniej Nowej Południowej Walii. Kilka minut łowienia ryb przynosiło połów wystarczający do wyżywienia „całego plemienia” (Hodgkinson 1845: 223; por. Hiatt 1965: 103-104).

„W rzeczywistości na całym terenie wzdłuż wschodniego wybrzeża czarni nigdy nie

cierpieli tak bardzo z powodu braku pożywienia, jak to wielu litościwych autorów

przypuszczało" (Hodgkinson 1845: 227).

Ludność, która zajmowała żyźniejsze regiony Australii, zwłaszcza na południowym wschodzie, nie miała udziału w tworzeniu dzisiejszego stereotypu aborygena. Zostali wcześniej wyniszczeni Relacje Europejczyków z takimi czarnymi polegały na walce o bogactwa kontynentu: w czasie niszczenia niewiele czasu i chęci pozostało na luksus rozważań. W wyniku tego świadomość etnograficzna odziedziczyła bardzo ograniczony wybór: przede wszystkim grupy z interioru, a także mieszkańców pustyń, głównie Arunta. Nie chodzi o to, że Arunta powodzi się aż tak źle - zwykłe „jego życie nie jest w żadnym razie ani godne pożałowania, ani też bardzo ciężkie” (Spencer. Gillen 1899: 7 ^l7).

Jednak plemion z Australii Centralnej nie należy postrzegać, w kwestii liczebności lub środowiskowych przystosowań, jako typowych rdzennych Australij-

¹⁶    Podobnie jak Tasmańczycy, o których Bonwick pisał: „Aborygenom nigdy nie brakowało jedzenia; chociaż pani Somervillc odważyła się o nich powiedzieć w swej Phywical Geagraphy, że byli oni «naprawdę godni pożałowania w kraju, w którym środki do przetrwania s;i lak inizerne». Dr Jeannent, były protektor, pisze: «rnusieli być bardzo bogato wyposażeni i utrzymanie się nie wymagało dużego wysiłku czy zapobiegliwości*" (1870: 14).

¹⁷    To stwierdzenie ma podkreślić kontrast wobec innych plemion żyjących głębiej na Centralnej Pustyni Australijskiej i odnosi się zwłaszcza do „normalnych warunków" nie zaś okresów długotrwałej suszy, kiedy to „trzeba znosić niedostatek” (Spencer, Gillen 1899: 7).

Pierwotne społeczeństwo dobrobytu 295

_cZyków (por. Meggitt 1964). Obraz rdzennej gospodarki, nakreślony przez Johna Edwarda Eyre, który przemierzył południowe wybrzeże i badał Góry Flindersa, jak również przebywał w bogatszym okręgu Murray, może być uznany za co najmniej reprezentatywny:

„W większej części Nowej Holandii, gdzie akurat nie ma europejskich osadników i tam gdzie świeża woda jest stale dostępna na powierzchni, krajowiec nie doświadcza żadnych trudności w pozyskiwaniu obfitości pożywienia przez okrągły rok. Prawda jest, że charakter jego diety zmienia się w zależności od pór roku i wraz z ukształtowaniem terenu, który zamieszkuje: zdarza się jednak rzadko, by jakaś pora roku lub warunki terenowe nic dawały mu zwierzęcego i roślinnego pożywienia [...] Wiele spośród tych [podstawowych] artykułów [żywnościowych] dostępnych jest nie tylko pod dostatkiem, lecz w odpowiednich porach roku w takiej obfitości, że przez długie okresy zapewniaj;) dostatnie utrzymanie wielu setkom krajowców zgromadzonych w jednym miejscu [...] W wielu częściach wybrzeża i nad większymi rzekami w głębi lądu dostępne są w wielkiej obfitości ryby doskonalej jakości. Nad Jeziorem Wiktorii [...[ widziałem sześciuset krajowców obozujących razem, a wszyscy oni żywili się w tym czasie rybami poławianymi w jeziorze i dodatkowo być może liśćmi mesembryanihemttm. Kiedy przebywałem wśród nich, nigdy nie dostrzegłem w ich obozach żadnego niedostatku |...| W Moorunde, gdy rzeka Murray corocznie zalewa niziny, raki wychodzą na powierzchnię |...] w tak wielkich ilościach, że widziałem czterystu krajowców żywiących się nimi tygodniami, podczas gdy liczba zepsutych i wyrzuconych pozwoliłaby na utrzymanie o czterystu więcej |...[ Nieograniczone ilości ryb można poławiać w rzece Murray w początkach grudnia [...] Ilość [ryb 1 zdobywana (...| w kilka godzin jest niewiarygodna [...] Innym bardzo łubianym rodzajem pożywienia. równie obficie występującym w odpowiednich porach roku we wschodniej części kontynentu, jest pewien gatunek ćmy. który w niektórych okolicach krajowcy zbierają w górskich jamach i szczelinach [...| Wierzchołki, liście i łodygi rodzaju rzeżuchy zbierane w odpowiednich porach roku [...| stanowią niewyczerpane źródło ulubionego pożywienia dla nieograniczonej liczby krajowców. [...[ Jest wiele innych rodzajów pożywienia dostępnych krajowcom w równej obfitości i równie wartościowych jak te. które wymieniłem" (Eyre 1845: 250-254).

Zarówno Eyre, jak i sir George Grey, którego optymistyczny pogląd na pierwotną gospodarkę już odnotowaliśmy („Zawsze spotykałem wielki dostatek w ich domostwach”), oszacowali dokładnie, w godzinach dziennie, czas pracy Australijczyków poświęcany na zdobycie pożywienia. (W przypadku Greya objęłoby ło mieszkańców całkiem niegościnnych części zachodniej Australii). Świadectwa tych dżentelmenów i badaczy są w dużej mierze zgodne ze średnimi dla Ziemi Arnhema uzyskanymi przez McCarthy'ego i McArthur.

„W normalnych warunkach (tzn. kiedy ludzie nie są unieruchomieni w swoich obozowiskach przez złą pogodę), mogą oni zdobyć [podkr. - M.D.S.] w ciągu dwu lub trzech godzin, ilość produktów wystarczającą na cały dzień, lecz mają oni zwyczaj bezmyślnie wałęsać się z miejsca na miejsce i leniwie zbierać pożywienie podczas tej włóczęgi" (Grey 1841: 263).