skanowanie 10 11 15 32 (20)

240 Rozdział 11

go”¹. Przejściowe bezrobocie coraz częściej przemienia się w trwałe bezrobocie, a więc to, co zewnętrzne, wdziera się krok po kroku do wnętrza osoby, staje się jej właściwością. Nowe ubóstwo jest przede wszystkim, ale nie tylko, problemem materialnym. Jest ono również samozniszczeniem realizującym się przez niemą akceptację i rytualne, daremne próby zapobieżenia mu. Samozniszczenie to pleni się pod powierzchnią masowego bezrobocia'².

Jest rzeczą oczywistą, że utrwalające się nierówności społeczne nie wynikają tylko z powiększającego się w wielu krajach bezrobocia. Nierówności te są tak długo akceptowane przez rządy poszczególnych państw, dopóki nie stanowią zagrożenia dla istniejącego w poszczególnych państwach systemu polityczno--gospodarczo-społecznego oraz o ile w państwach tych nie dochodzi do wyraźnego zachwiania proporcji między ludźmi bogatymi i np. coraz szybciej zwiększającą się liczbą biednych i wykluczonych. Jak trafnie zauważył Ulrich Beck, relacje nierówności społecznych wcale nie pokrywają się z ich charakterem klasowym, a co więcej, są one od siebie niezależne. Nie można jednak mówić o zanikaniu wielkich grup społecznych, gdyż one cały czas istnieją i związane są z takimi zjawiskami jak masowe bezrobocie lub nowe ubóstwo. Są to jednak grupy „zindywidualizowane”, tzn. że ludzie obarczeni są bezrobociem czy ubóstwem jako indywidualnym losem, który często jest przejściowy. Państwo powinno pomóc tym ludziom, ale nie poprzez rozbudowany, nieefektywny, tradycyjny system opieki społecznej³. Kwestią nierozwiązaną pozostaje sprawa stworzenia odpowiednich warunków sprzyjających coraz szerszej inkluzji (włączeniu się do aktywnego życia społecznego), a nie ekskluzji (wykluczeniu). W erze globalizacji trudno zapanować nad tymi procesami, gdyż zmniejsza się zakres władzy państwa narodowego, które nie jest w stanie skutecznie przeciwdziałać różnym problemom społeczno-ekonomicznym, w tym także postępującym w wielu krajach rozwarstwieniu społecznemu, ubóstwu oraz wykluczeniu społecznemu.

11.2. Patologie społeczne

W poniższych uwagach pod pojęciem patologii społecznych będziemy rozumieć rozmaite formy dewiacji społecznej, które stoją w sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, powszechnie akceptowanymi w danej społeczności. Innymi słowy, patologia jest to rodzaj zachowania osoby i typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który nie daje się pogodzić z wartościami, które są w danej społeczności akceptowane⁴. Należy zaznaczyć, że różnorodność patologii jest spowodowana różnorakimi uwarunkowaniami. Jedne związane są z indywidualnymi cechami ludzi uwikłanych w zachowania patologiczne (np. narkomani, alkoholicy, dewianci seksualni), inne ze środowiskowymi uwarunkowaniami lub z zaburzeniami psychicznymi, czy też wynikają z przyswajania wiekowej, zawodowej (np. w rodzinie, miejscu pracy, szkole, grupie formalnej). Istnieją różne klasyfikacje zachowań i zjawisk patologicznych. Niektórzy autorzy posługują się w odniesieniu do zachowań patologicznych pojęciem dewiacji, który jest terminem bardzo pojemnym⁵. Przykładowo Stanisław Kozak zalicza do zachowań dewiacyjnych:

1) przestępczość - różne grupy wiekowe, społeczne, bandy, kradzieże w zakładach pracy,

2) zachowania patologiczne - dysfunkcjonalność rodziny, społeczności lokalnej,

3) samozniszczenie - alkoholizm, narkomania, nikotynizm i samobójstwa, a także inne zachowania autoagresywne,

4) typy zachowań aspołecznych - działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów społecznych, narodowościowych, religijnych, ruchy młodzieżowe itp.,

5) inne rodzaje zachowań na podłożu psychospołecznym — zaburzenia psychiczne i nerwice.

Z powyższego zestawienia wynika, że w pojęciu „zachowanie patologiczne” mieszczą się dwa elementy:

1) zachowanie patologiczne narusza określone wzory społeczne,

2) stany, które w mniejszym lub większym stopniu stanowią zagrożenie dla interesów społecznych, w tym interesów jednostki⁶.

Różne są przyczyny pojawienia się i w ostatnich czasach znacznego nasilenia się patologii społecznych, rozumianych jako zachowania ludzi niezgodne z normami społecznymi akceptowanymi przez społeczeństwo. Dużą rolę w ich powstawaniu odgrywają czynniki patologiczne. Do czynników tych można zaliczyć wadliwe funkcjonowanie instytucji publicznych, co może sprzyjać powstawaniu takich patologii społecznych, jak nadużywanie władzy, korupcja, karierowiczo-stwo, łamanie zasad sprawiedliwości i manipulowanie informacją. Innym czynnikiem może być niewłaściwe zasilanie przez budżet sfery edukacji, ochrony zdrowia, kultury, niewolnictwa, a także utrzymujące się długotrwałe bezrobocie, w tym szczególnie bezrobocie ukryte na wsi. Ogólnie rzecz biorąc, patologie społeczne pojawiają się z dużym nasileniem w sytuacjach dezorganizacji danego systemu gospodarczo-politycznego, podobnie zresztą jak w sytuacji dezintegra-

Tamże, s. 138.

Tamże, s. 142. Por. J. Ryfldn, Koniec pracy, Wrocław 2001, s. 17-30.

Por. U. Beck, op.cit., s. 143.

Zob. A. Podgórecki, Patologia życia społecznego, Warszawa 1969, s. 7.

W literaturze fachowej pojęcia „patologia" i „dewiacje” stosowane są najczęściej zamiennie. Por. I. Pospiszyl, Patologie społeczne, Warszawa 2008, s. 18.

Zob. S. Kozak, Patologie wśród dzieci i młodzieży, Warszawa 2007, s. 13.