skanuj0001

Rozdział drugi

KRYTYCYZM KANTA 1. Zycie i dzieło Kanta

Z nazwiskiem Kanta wiąże się głęboki przełom w sposobie uprawiania filozofii. Kant zdał sobie sprawę, że .twierdzenia filozoficzne o rzeczywistości mają uzasadnienie dopiero wtedy. edv oparte są na rozpoznanych możliwościach poznawczych człowieka. Problematyce epistemologicznej i antropologicznej przyznał zatem priorytet wobec ontologii, a świadomość tego metodologicznego priorytetu upowszechniła się w filozofii pokantow.skiej, nawet w tych kierunkach, które nie respektowały tez Kanta. Kant. dokonał ważnego kroku naprzód w krytycznej samowiedzy myślenia filozoficznego .i w ten sposób zapoczątkował nowy typ badań nad samą filozofią, jej możliwościami i uwarunkowaniami.

Immanuel Kant (1724 - 1804) całe życie spędził w Królewcu; pochodził z rodziny rzemieślniczej; ojciec zapewnił mu wykształcenie w pictystycznym Collegium Fridericianum. Po jego ukończeniu rozpoczął studia na uniwersytecie pod kierunkiem Martina Kuntzena (1713-1751), ucznia Ch. Wolffa; Kuntzenowi zawdzięczał znajomość matematyki, logiki i fizyki. W czasie studiów zapoznał się z dziełami Newtona, które wywarły na nim silne wrażenie. Fizykę Newtona uważał za wzór dzieła naukowego. Studia ukończył w 1775 r. rozprawę De igne (O ogniu) i w tymże roku przedstawił pracę habilitacyjną Principiorum primorum cognilionis metaphysicae nova dilucidatio (0 "pierwszych zasadach poznania metafizyczne go). Prezentuje się tu jako zwolennik wol-ffiańskiego racjonalizmu przekonany o możliwości zbudowania metafizyki opartej na zasadach logiki.

Ważnym obiektem jego zainteresowań była wówczas kosmologia, co znalazło wyraz w obszernym, opublikowanym anonimowo-dziele Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels, oder Versuch von der Verfassung und dem mechanischen Ur-sprunge des ganzen Weltgebaudes nach Newtonschen Grund-satzen abgehandelt (Ogólna historia przyrody j teoria nieba czyli o ustroju i mechanicznych początkach budowy całego 'świata~

498

według zasad isewtona), 1755. Kant zastosował tu zasady dyna-'ralki Newtona do wyjaśnienia powstania układu słonecznego i wysunął hipotezę o jego powstaniu z mgławicy na skutek działania praw przyciągania i odpychania. Uważał, że można objaśnić genezę układu planetarnego bez hipotezy o interwencji boskiej (pisał w przedmowie: ..Dajcie mi tylko materię, a zbuduję wam z niej świat’' ‘)~ ale zarazem zakładał niezbędność Boga jako twórcy samego tworzywa kosmosu. Hipoteza kosmologiczna Kanta jest do dzisiaj jedną z ważnych propozycji naukowych; jej zbieżność z pomysłami francuskiego matematyka Laplace’a z końca XVIII w. odkryto w połowie XIX w. i odtąd nazywana jest hipotezą Kanta-Laplace’a. Historycy dialektyki natomiast podkreślają prelairsorstwo Kanta w historycznym, dynamicznym ■ujęciu wszechświata 1 w traktowaniu go jako całości, która podlega stałym prawidłowościom.

Kant interesował się wówczas również problematyką geograficzną, a także pochodzeniem ras, podkreślając zarazem trwałość i niezmienność natury ludzkiej i wiążąc różnice rasowe ze zróżnicowaniem warunków przyrodniczych.

W latach 1760 - 1770 Kant pisze szereg rozpraw filozoficznych, w których daje wyraz wątpliwościom co do słuszności wol-fiańskiego racjonalizmu ^{1 2 3}. Pod wpływem lektury empirystów angielskich, zwłaszcza Hume’a, i niemieckich dyskusji nad stanowiskiem Wolffa, Kant rozwija tezę o metodologicznej odrębności metafizyki i matematyki, która posługuje się logiczną zasadą niesprzcczności. Metafizyka ma sięgać do dany c~h ~dośmadczenla~~ i drogą analizy -docierać do. pro&tych^ldadmków -rzeczywistości.

Zadanie filozofii widzi w „wyszukiwaniu tych niedowodliwych

prawd naczelnych”". Przekonanie o możliwości naukowej meta-

fizyki pozostało jeszcze niezachwiane do 1766 r., kiedy w związ-    ’ :

ku z krytyką mistycyzmu Swedenborga dochodzi Kant do przeko-

nania, że człowiek akceptuje prawdy metafizyczne zę względu ha

ich znaczenie moralne. Nie wiedza o świecić, lecz tylko surrne-

nić, podobnie jak u "Rousseau, ma skłaniać do cnoty, a także do

32*

1

Filozofia niemieckiego oświecenia, wyd. cyt., s. 83.

2

- Por wyżej, część trzecia, rozdział drugi, s. 474.

3

Filozofia niemieckiego ośioiecenia, wyd. cyt., s. 163.

499