msl K- L. Schallera (który w 1827 zostanie prze-imaczony i „do polskiej literatury zastosowany** tez J. K. Ordyńca). Przytoczony tam jako ilu-acja cech gatunkowych „melodramy** opis Arid-’ Brandesa — Hendy relacjonujący przebieg Dologu zakończonego samobójczą śmiercią aterid (która rzuca się w morze z przybrzeżnej y) mógł być wzorem dla Czeczota w opraco-u podobnego w budowie monologu Safony. aUzacjacb sceny lirycznej powstałych w kręgu atów nie zaznaczono współudziału muzyki; iwości tej wypowiedzi dramatu zgłębiano tu-przez jej konfrontację z tragedią. „W scenie lej — notował J. Jeżowski w recenzji z Sofo-czota — jedna pospolicie występuje osoba, ęj jednej osobie rozmaitych ludzi łączą się rości. [...] Nie masz zewnętrznych zda-i wielkie dzieją się zdarzenia w duszy działoby. f...] Jeżeli tragedia wielkiego wymarł, nie mniej go zdaje się wymagać scena w niej albowiem wszystkie własności tra-posobie tylko skupionym i zbitym [...] ię powinny”. Gatunek ten przyciągnął cołenia romantyków przez zawarte w je-trze przezwyciężenie założeń kiasycyz-lizm uczuć naruszający racjonalistyczne riata, sposób językowego ukształtowa-lający lepiej wyrazić jego wiełoposta-komplikowanie. Artystyczna nośność nej sprawdziła się w pełni dopiero romantycznym, jej koronną realizacją część Dziadów A. Mickiewicza, ka pokrewne. „Scen lirycznych” wczesne wykazy repertuarowe nieco i ogół były to pozycje hybrydalne, nie uporządkować takiej kwalifikacji ga-lyczy to np. sztuki Aleksander i Apel-tzewskiego w opracowaniu muzycz-jego (1815) lub różnych miernych idzaju tekstów K. Majcranowskie-leksandra (1817) i Pierwsza miłość 10). Spośród różnego typu qua-:h warte bliższej uwagi jest nawią-tunku w okolicznościowym utwo-narodu (tekst Daniszewskiego?, tuzyczne Elsnera), odegranym icza część tekstu składa się z mo-
pisanego wierszem wzorowanym znych. Założeniem utworu jest ty z sytuacją narodu, próba uka-Izie jego przeżyć przebytej drogi towarzyszącej mrokom niewoli
w stosunku do właściwycn scen iirycznycn są istotne: te ostatnie polegały na autoanalizie bohatera, drążeniu jego wnętrza, stawiały samotną jednostkę wobec mocy jej własnej osobowości lub bezpośrednio wobec losu. Boga. Poeta z Powstania narodu jest wyrazicielem zbiorowości narodowej,
_| jego udramatyzowany monolog ma konkretny adres — przeżywających wraz z nim analogiczny przełom uczuć współpatriotów. W związku z tym i wypowiedź Poety ma odmienny charakter, zawiera partie epickie, znacznie liczniejsze apostrofy, wyposażona jest w środki wyrazu typowe dla mowy agitacyjnej, obliczonej na odzew zbiorowego adresata, a końcowy fragment monologu i chóralne uzupełnienie mają charakter agitacji bezpośredniej. Mimo tych wszystkich różnic nawiązanie do struktury sceny lirycznej jest wyraźne, a samą próbę takiego wykorzystania właściwości gatunku uznać trzeba za interesującą.
Lit: J. Van der Yeen, La Mślodrame musical de Rousseau au Romantisme, 1955; L. Pszczołowska, FWersz JDziad&w” i »Kordiana" na tle wiersza dramatu epoki, [w:] Z. Kopczyńska, L. Pszczołowska, O wierszu romantycznym, 1963; Z. J. Mikołajtis, Jan Jakub Rousseau a scena polska, „Rocznik Komisji Historyczno-Literackiej PAN. Oddział w Krakowie", 1965, L ID; M. Witkowski, .Świat teatralny młodego Mickiewicza, 1971 (tu fragment „Recenzji pisma Sofo, scena liryczna” opublikowany po raz pierwszy z autografu J. Jeżowskiego znajdującego się w Centr. Bibl. Lit AN w Wilnie); J. W. Gomulicld, Wstęp do: T. K. Węgierski, Wersze wybrane, 1974.
Zofia Woloszyńska
Termin i zjawisk o. Terminem „sentymentalizm” określamy prąd literacki, będący jednym z głównych, obok -* klasycyzmu, gawisk literackich epoki oświecenia w Polsce. Słowo to, w piśmiennictwie polskim wprowadzone jako nazwa prądu w końcu XIX w., wywodzone jest zazwyczaj z angielskiego „sentiment” (czucie, uczucie, ale również opinia, pogląd), które wylansowane zostało dzięki tytułowi powieści L. Steme’a Podróż sentymentalna. W polszczyźnie XVIII w. znane były wyrazy „sentyment”, „sentymentowy”, nadawano im jednak najczęściej ujemny odcień znaczeniowy. Mimo to — w procesie różnokierunkowych przewartościowań i interpretacji piśmiennictwa oświecenia — słowo „sentymentalizm” przyjęło się jako zwyczajowa nazwa prądu literackiego, lego przejawy, skonkretyzowane zarówno w dziełach literackich, jak i w różnorodnych dokumentach sformu-