Utopie Renesansu

kij ludność Sewennów w trakcie wojny Ligi Augsburskiej z papi-sluiiii. Nie dość jednak na tym. Również niektórzy religijnie usposobieni myśliciele Renesansu, tacy jak Guillauine Postel czy dominikanin Tommaso Campanella, oczekiwali z utęsknieniem na rychły początek Królestwa Bożego. Co więcej, Campanella - idąc śladami Joachima z Fiore - wyznaczył dokładnie czas i miejsce nadejścia państwa niebieskiego: Kalabrię roku 1600 i podobnie jak Thomas Muntzer postanowił przyśpic szyć jogo realizację, biorąc udział w spisku politycznym. Po klęsce spisku, osadzony na długie lata w więzieniu, napisał Państwo Słońca, w którym połączył doskonały ustrój polityczny pojmowany na sposób Platoński z finalizmem mosjanistycznym, jednocząc jako pierwszy w historii Zachodu judeo-chrześcijań-skie przesłanki myślenia utopijnego z inspiracją grecką.

Komuna munsterska objawiła w całej złowieszczej okazałości cechy konstytutywne przyszłych rewolucji społecznych, których teatrem stać się miała w następnych stuleciach Europa: szybkie odrywanie się od mas przywódców politycznych dążących za wszelką cenę do realizacji szczytnych ideałów, oraz ustanowienie — w następstwie owej alienacji — policyjnego terroru, który w imię ochrony wartości nąjwyższych przekształcał się rychło w szaleństwo godzące we wszystkich bez wyjątku. Ta munsterska „lekcja realizmu” - pokazująca dobitnie jak łatwo wzniosłe ideały przerodzić się mogą w swoje przeciwieństwo -poszła na marne. Europę dopiero czekało długie pasmo utopijnych ruchów społecznych, z których nąjbardzicj monstrualne i brzemienne w skutki okazać się miały rewolucje socjalistyczne.

Utopie Renesansu

Tak jak protestancki „powrót do Pisma" odrodził nastroje apokaliptyczne, dając początek nowożytnym koncepcjom utopijnym zakorzenionym w żydowskim rozumieniu historii, tak Renesans powołał do istnienia nowożytną utopię europejską kontynuującą świadomie greckie wzory. Pierwszym reprezentantem tego neoklasycznego wizjonerstwa społecznego był Thomas Morus - twórco samego pojęcia utopii i zarazem autor szczególnej odmiany dialcktyki bytu i powinności, odmiany, która na ponad dwa stulecia wytyczyła horyzont intelektualny zachodniej myśli humanistycznej. W swojej głośnej pracy z 1516 roku - zatytułowanej Utopia¹³ - XVI-wiecznemu społeczeństwu angielskiemu, odmalowanemu w ponurych barwach, przeciwstawi! Morus promienną wizję nieznanej wyspy Utopii, której nie dręczą żadne bolączki ani problemy. W państwie Henryka VIII głębokie nierówności ekonomiczne powodują zamęt i permanentny chaos: wielcy latyfundyści wydzierają chłopom ziemię i zamieniają ją w pastwiska (co powoduje, żo „owce pożerają ludzi"), gnuśnn szlachta rujnuje zacnych rzemieślników i w ten sposób pomnaża zastępy złodziei i żebraków, a brutalnie egzekwowane prawo odzwierciedla bezwstydną „zmowę bogaczy przeciwko biedakom”. Na wyspie Utopii tymczasem panuje ład doskonały: wszyscy są równi i wolni, wszyscy pracują zaledwie sześć godzin na dobę, wszyscy kładą się spać o ósmej i wstają o czwartej rano, wszyscy wspólnie spożywają posiłki przy dźwiękach muzyki symfonicznej. Krótko mówiąc, Ulepianie żyją w państwie, w którym wszystkie zachowania (najbardziej prozaiczne nawet) zostały szczegółowo zaplanowane i drobiazgowo uregulowane, pudobnie jak w polis doskonałym, opisanym dwadzieścia wieków wcześniej przez Platona. Wyspa Utopia - w przeciwieństwie do Hen-rykowskioj Anglii - zasługuje na miano państwa idealnego ponieważ, podobnie jak platońska rzeczpospolita filozofów, w pełni ucieleśnia cztery kardynalne cnoty greckie: wiedzę i męstwo, po wściągliwość i sprawiedliwość¹⁴.

^,'¹ Słowo „utopia” (pochodzące od greckiego oh - nic i topos - miejsce) znaczy „kraj, którego nie mu". W ten sposób Morus chciał podkreślić fikcyjny charakter opisuuegu ustroju doskonałego, oo odróżnia jego dzieło od folitei Platona.

¹⁴ Znamienne jest, iż Thomas Morus - kanonizowany przez kurię rzymską w 1935 roku - przedkładał podstawowe cnoty tradycyjnej etyki giętkiego miosta-państwa ponad chrześcijański ideał człowieka. Podobnie czynił też

431