Zarys teorii literatury3

Norma stylistyczna sytuuje utwór wobec ogólnej rrrr • y wim mft i językowej | wobec panującej w literaturze danego okresu konwencji stylistycznej. P«>dobnie dwustronny charakter ma norma kompozycyjna, choć jwustronność owa kształtuje się w nieco inny sposób.

Po pierwsze, norma kompozycyjna określa stosunek realizujących ją dzieł do sfery' zjawisk pozaliterackich, obejmującej zarówno nie literackie r »rmy wypowiedzi (np. tzw. powieść reportażowa przenosi w obręb literatury normy działające w reportażu, a więc gatunku dziennikarskim, którego zadaniem jest relacjonowanie faktów autentycznych), jak wyobrażenia o świecie, jego porządku, prawach, które go kształtują. W tym sensie kompozycja dzieła związana jest zawsze ze świadomością społeczną, która porządkuje świat -w pewien określony sposób, stanowi literacki wyraz tej świadomości, np. sama kompozycja eposu wiąże się ze świadomością mityczną, kompozycja powieści zaś — ze świadomością, która w układach przyczynowo-skutkowych widzi zasadniczy czynnik porządkujący świat.

Po drugie, norma kompozycyjna ma odniesienia ściśle literackie i tak jak norma stylistyczna jest wyrazem określonego rozumienia literatury, jej charakteru, jej zadań, a szczególnie tego, w jakie cechy wyposażony utwór może być traktowany jako samoistna i tłumacząca się sama w sobie całość. Norma kompozycyjna jest określona historycznie, a więc zmienna. Przekształca się ona wraz z ewolucją świadomości literackiej, wraz ze zmianą zadań literatury, wraz ze zmianą sposobów, jakimi spełnia ona swe funkcje poznawcze i impresywne. Wiąże się także z p»limanami samych konwencji literackich, w stosunku do których jest zresztą czynnikiem określającym - rozwój ich nie daje się jednak sprowadzić wyłą

cznie do jej oddziaływania, tu bowiem dużą rolę odgrywa swoista inercja (pewne ujęcia w określonych okresach historycznych istnieją nie tyle jako wyraz aktualnie aktywnej normy, ile jako wyraz pewnego społecznego przyzwyczajenia).

Norma kompozycyjna związana jest także z tym, jakie funkcje poznawcze przyznaje się dziełu literackiemu w danej epoce. Realizująca ją kompozycja odnosi się zawsze do jakichś mniej lub bardziej utajonych koncepcji poznawczych. Tak np. obowiązujące w epoce oświecenia zasady kompozycyjne odnosiły się wyraźnie do racjonalistycznej teorii poznania, według której świat jest w pełni poznawalny. Założeniem byk» więc wtedy, choć w większości wypadków nie uświadamianym, że układ elementów świata przedstawionego, organizowanych najczęściej

231