0000006 5

12 Rehabilitacja kardiologiczna

ju. Ze względu na dominującą częstość wśród chorób układu krążenia i społeczną wagę w pierwszej kolejności w Instytucie Kardiologii został opracowany model rehabilitacji chorych ze świeżym zawałem serca, który dzięki kompleksowemu postępowaniu rehabilitacyjnemu zyskał uznanie na terenie międzynarodowym (Światowa Organizacja Zdrowia, Rada Naukowa Światowego Towarzystwa Kardiologicznego), czego wyrazem było nadanie mu miana „polskiego modelu’’. Wydaje się, że założenia tego modelu mogą być przyjęte w rehabilitacji chorych również z innymi chorobami układu krążenia.

Zespół rehabilitujący

Osiągnięcie określonego w definicji celu rehabilitacji wymaga spełnienia już podczas leczenia wielorakich zadań przez zespół specjalistów, w których skład wchodzą: lekarz specjalista rehabilitacji, lekarz leczący, psycholog kliniczny, magister wychowania fizycznego przeszkolony w rehabilitacji, asystent socjalny. Zależnie od potrzeby powoływani są dodatkowo do uczestnictwa w realizacji „indywidualnego planu rehabilitacji” pacjenta odpowiedni znawcy problemu, np. prawnik, doradca zawodowy, inspektor rehabilitacji zawodowej inwalidów, a z reguły wykorzystywani są członkowie rodziny pacjenta oraz przedstawiciele rady zakładowej z miejsca pracy. Całość postępowania rehabilitacyjnego koordynuje lekarz leczący, gdyż on jest odpowiedzialny za stan chorego.

Indywidualny plan postępowania rehabilitacyjnego. Po zapoznaniu się z chorym poszczególni członkowie zespołu przedstawiają program postępowania w swoim zakresie i na wspólnej naradzie projektują plan rehabilitacji chorego.

W trakcie realizacji plan ten jest modyfikowany zależnie od zmieniającego się stanu i potrzeb pacjenta.

Rodzaje i cele rehabilitacji

Ze względu na różnice w metodyce i środkach działania odróżniamy rehabilitację fizyczną (somatyczną), psychiczną, zawodową i społeczną. Efektem zintegrowanego postępowania rehabilitacyjnego jest rehabilitacja biologiczna pacjenta, tj. osiągnięcie możliwie najpełniejszego zdrowia, a więc całkowitego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, a nie tylko opanowania choroby lub kalectwa (definicja zdrowia przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia).

Celem rehabilitacji psychicznej jest uwolnienie pacjenta od lęku, cechującego chorych na choroby serca, a szczególnie na zawał serca, obudzenie zaufania do własnych możliwości, uzyskanie akceptacji choroby i aprobaty programu dalszego postępowania oraz przystosowanie do nowej sytuacji w zakresie sprawności układu krążenia.

Rehabilitacja fizyczna rozpoczynana wcześnie, po opanowaniu zagrożenia życia, ma na celu niedopuszczenie do roztrenowania, utrzymanie i poprawę kondycji, zachowanie zręczności, zakresu ruchów i siły mięśniowej. Ćwiczenia fizyczne zapobiegają powikłaniom zakrzepowo-zatorowym. zaburzeniom troficznym i utrzymują sprawność regulacyjną mechanizmów nerwowo-naczy-niowych. Długotrwałe unieruchomienie natomiast powoduje ujemny bilans azotowy, fosforowy i siarkowy oraz cały szereg innych zaburzeń i powikłań (odwapnienie kości, osłabienie wiązadeł stawowych, spadek masy mięśniowej, niesprawność regulacji nerwowo-naczyniowej itp.), które wymagają długiego czasu rekonwalescencji dla powrotu pacjenta do normy.

Rehabilitacja zawodowa i społeczna chorych na choroby układu krążenia ma na celu taki dobór zawodu (u młodzieży) i rodzaju zatrudnienia (u starszych), aby obciążenie pracą mieściło sią w ramach możliwości układu krążenia. Przekwalifikowanie ludzi średniego wieku i starszych, a najczęściej z takimi mamy do czynienia, naraża ich na utratę autorytetu zawodowego, uniemożliwia wykorzystanie wprawy i nabytego doświadczenia, stwarza obciążenia znacznie większe i trudniejsze do pokonania w związku ze zmniejszonymi możliwościami ustroju, niż dawna praca, ale w ulgowych — w miarę potrzeby, nierzadko tylko przejściowo — warunkach. Okres orzeczonej niezdolności do pracy powinien być wykorzystany na intensyfikację postępowania rehabilitacyjnego, na „czynną kierowaną rekonwalescencję”, a nie pozostawiony biernie siłom natury. W przypadkach rokujących rychłe odzyskanie pełnej sprawności należy wykorzystać możliwość zmiany zbyt obciążającego stanowiska pracy na lżejsze w ramach tego samego zawodu, bez obniżenia wysokości poborów (renta wyrównawcza). Niekiedy jednak zmiana zawodu staje się koniecznością ze względu na zbyt obciążające warunki pracy (hutnicy, górnicy, murarze, tragarze, ładowacze, robotnicy fizyczni niewykwalifikowani itp.) lub niebezpieczeństwo dla otoczenia (kierowcy środków transportu masowego, dźwigowi).

Realizacja hasła „każdy zakład zatrudnia swego inwalidę” znajduje mocną podstawę w zarządzeniu o rehabilitacji inwalidów, Dziennik Ustaw nr 20/67.

Coraz szersze możliwości rehabilitacji w miejscu pracy („przemysłowej", „przywarsztatowej”), dzięki podjętym zobowiązaniom rehabilitacji przez przemysłową służbę zdrowia, stwarzają dalsze perspektywy zwalczania inwalidztwa przy współdziałaniu samych poszkodowanych oraz Komisji Inwalidztwa i Zatrudnienia.

Potrzeby każdego pacjenta w każdym z rodzajów rehabilitacji są różne, jak różny jest układ czynników prowadzących do inwalidztwa. Wykrycie głównego czynnika umożliwia koncentrację postępowania rehabilitacyjnego na podstawowej przyczynie inwalidztwa, a likwidacja tej przyczyny decyduje o skuteczności rehabilitacji, prowadząc do podjęcia pracy lub aktywności równorzędnej, społecznie użytecznej.

Środki w każdym z rodzajów rehabilitacji muszą być dobrane indywidualnie dla chorego; będzie o nich mowa w dalszych rozdziałach.

Według orientacyjnych danych u 15% osób po zawale serca powodem inwalidztwa jest obiektywny stan zdrowia (niewydolność krążenia, tętniak serca, niewydolność wieńcowa), a 85% jest zdolnych do powrotu do normalnych warunków życia. Jednakże prawie połowa z tych osób, opanowana lękiem, nie podejmuje pracy. Również w innych chorobach układu krążenia (wady serca, nadciśnienie) nadmierna obawa przed szkodliwością pracy i żle pojmowane, błędne miłosierdzie (falsa caritas) członków rodziny, hamujących wszelką aktywność chorego w zamiarze ochrony jego zdrowia, pogłębia inwalidztwo i spycha go do „życia w chorobie”. Jeżeli dodać anachroniczną tendencję niektórych lekarzy do zbyt pochopnego uznawania każdej osoby chorej na serce za inwalidę, to dopełnione zostanie zestawienie najważniejszych spośród dających się usunąć przyczyn inwalidztwa.