0000016

BADANIE POSTAWY, NAPIĘCIA MIĘŚNIOWEGO,

ODRUCHÓW GŁĘBOKICH

ORAZ ODRUCHÓW POSTAWY I PROSTOWANIA

Pojęcie postawy odnosi się w zasadzie do pozycji stojącej. Z punktu widzenia neurofizjologii o postawie można mówić jednak przed okresem rozwoju dwunożności, wtedy gdy człowiek jest jeszcze istotą apedalną. Stąd więc rozpatrując zagadnienie postawy uwzględnić należy również ten etap, tj. oceniać ułożenie dziecka.

Postawa ciała (ułożenie) zależy od wielu czynników, z których podstawowymi są stosunki anatomiczne. I tak np. wyprostowanie lub zgięcie w jakimś stawie nie może przekroczyć granic narzuconych przez kształt kości i więzadeł, gdyż grozi to uszkodzeniem. Toteż w prawidłowych warunkach działać muszą mechanizmy fizjologiczne, których zadanie polega na zapobieganiu uszkodzeniom strukturalnym. Rolę taką spełnia odruch na rozciąganie, który można uznać za rodzaj układu sprzężenia zwrotnego regulującego skurcz mięśni w zakresie koniecznym do zapobieżenia nadmiernemu rozciąganiu. Warunkuje on istnienie odpowiedniego tonicznego napięcia, zabezpieczającego prawidłowe ustawienie stawu.

W zachowaniu prawidłowej postawy (ułożenia) udział biorą jednak również inne mechanizmy. We wczesnym okresie rozwoju, (gdy dziecko nie potrafi jeszcze wykonywać ruchów antygrawitacyjnych) istotny wpływ na jego ułożenie mają mechanizmy odruchowe nazwane odruchami postawy. Receptorami dla tych odruchów są zakończenia czuciowe skóry, stawów, a także błędniki, zaś integracja odruchów odbywa się na poziomie rdzenia kręgowego i pnia mózgu. Okres największej aktywności odruchów postawy w warunkach fizjologicznych przypada na pierwsze półrocze życia. Po tym okresie szybko wygasają one, ustępując miejsca bardziej dojrzałym reakcjom odruchowym warunkującym możliwość przejścia z pozycji apedalnej po pozycji' czworonożnej, a następnie dwunożnej, określonych mianem odruchów prostowania.

W powstawaniu odruchów prostowania obok bodźców pro-prioceptywych i dotykowych dużą rolę odgrywa układ błędnikowy oraz wzrok. Odruchy prostowania integrowane są już na poziomie mostu i śródmózgowia. W odróżnieniu od odruchów postawy odruchy prostowania są reakcjami złożonymi, na które jednak składają się te proste odruchy rdzeniowe i z rdzenia przedłużonego. Poił wpływem działania wyższych pięter układu nerwowego, głównie śródmózgowia, zostaję one scalone, przybierając jednak formy bardziej złożone niż poprzednio.

Inaczej niż odruchy postawy, które istnieją przy urodzeniu, odruchy prostowania rozwijają się już w toku życia osobniczego, a okres ich największej aktywności przypada na drugie półrocze pierwszego roku życia. Odruchy prostowania zapoczątkowują u człowieka rozwój etapu dwunożności, w którym podstawowego znaczenia nabierają jeszcze bardziej złożone automatyzmy ruchowe, nazwane reakcjami równowagi. Integracja ich odbywa się już z udziałem kory mózgu i są one swoiste dla człowieka.

Wraz z rozwojem reakcji równowagi, które w swojej początkowej formie pojawiają się ok. 6—8 miesiąca życia, a w pełni do głosu dochodzą między 18 a 24 miesiącem życia, następuje zanik reakcji prostowania. W tym okresie postawa dziecka i wzorzec ruchowy, którymi się ono posługuje, jest już bardzo zbliżony do postawy i wzorca ruchowego człowieka dorosłego, jakkolwiek doskonalenie tej ostatniej lunkcji trwa jeszcze długo.

Z postawą (ułożeniem) wiąże się ściśle stan napięcia mięśniowego. Jak wiemy, każdy mięsień, nawet najbardziej rozluźniony, zachowuje w warunkach prawidłowych pewien stan napięcia. Ma ono również duży wpływ kształtujący na ułożenie dziecka.

Podstawę napięcia mięśniowego stanowi łuk odruchowy, w którym pobudzenie przebiega z proprioceptorów mięśni do '.ukończeń ruchowych w tym samym mięśniu. Zachowanie prawidłowego napięcia mięśniowego zależy od harmonijnego działania komórek alfa i gamma oraz od nie zakłóconego dopływu do rdzenia pobudzeń proprioceptywnych z mięśni i ścięgien. Jednak na napięcie mięśniowe wpływa wiele innych czynników, jak pobudzenie narządu przedsionkowego czy rozciąganie innych mięśni (odruchy postawy). Ocena postawy oraz napięcia mięśniowego wymaga znajomości wielu odruchów. Te z nich, które odgrywają istotną rolę w diagnostyce neurologicznej dziecka, omówione zostaną poniżej.

Odruchy głębokie

są to odruchy rozciągowe (miotatyczne), gdyż uzyskujemy o przez pobudzenie proprioceptorów mięśni.

35